CLOUD ATLAS: Onverfilmbaar of filmisch meesterwerk
“And now, the end is here; and so I face the final curtain,…” lijken p-books in koor te zingen nu de e-reader oprukt. Literatuur zou immers als een boekig medium ten dode zijn opgeschreven. Zou, want het einde van het papieren boek is al meermaals aangekondigd zonder dat die voorspelling uitkwam. En daar heeft het opnieuw alle schijn van. Het computer- en smartphone-scherm lijkt het boek immers juist populairder te maken terwijl de tsunami boekenverfilmingen literatuur opnieuw en sterk in beeld brengt bij een jong publiek. Literatuur wordt nog lang niet verbannen naar het museum en het papieren boek gaat helemaal nog niet de weg op van de (verdwenen) glazen melkfles.
“Er zijn ergere misdaden dan het verbranden van boeken,” schreef Joseph Brodsky, “een daarvan is ze niet lezen”. Een andere misdaad lijkt wel boeken te verfilmen. Want bij elke filmadaptatie staan er drommen literatuurfans klaar om te beweren dat het boek aanzienlijk beter was. Maar “als kunst volmaakt is, dan is de wereld overbodig” wist Jorge Luis Borges. Alhoewel er een verschil is tussen het genieten van films en van literatuur draaien beiden rond het tijdelijk verlaten van de volwassenenwereld en het prikkelen van onze verbeelding.
MILDRED PIERCE: De emotionele empathie van Todd Haynes
Toen I’m not there-regisseur Todd Haynes aankondigde dat hij Mildred Pierce voor de Amerikaanse betaalzender HBO ging omtoveren in een miniserie dacht iedereen aan een remake van Michael Curtizs Hollywood film noir uit 1945. Maar de Sirk-fan koos voor een trouwe adaptatie van de roman geschreven door James M. Cain en een reanimatie van een vaak uitgespuwd genre: het melodrama. “Het idee was om oude films, genres en onderwerpen te gebruiken om mensen te doen nadenken over hier en nu” stelt Haynes. Televisie blijkt geknipt voor de adapatie van “een door vrouwen gedreven verhaal” dat onze verbeelding prikkelt.
L’ECUME DES JOURS: Michel Gondry transformeert het boek
L’écume des jours, de zevende speelfilm van de Franse regisseur-auteur-bricoleur Michel Gondry (Eternal Sunshine of the Spotless Mind, La Science des rêves, Be Kind Rewind, The Green Hornet, The We and the I)is een ode aan artisanale cinema via een surrealistisch getint tragisch liefdesverhaal. Maar het is vooral ook een inventieve adaptatie van de onverfilmbaar geachte cultroman die Boris Vian schreef in 1947. Een eigenzinnige, poëtische en emotionele interpretatie die begint als een lichtvoetige komedie maar eindigt als een apocalyptische dystopie. Met donkere melancholie als leidraad en de dood die verankerd is in liefde.
Vaak is het boek beter. Soms de film. Maar heel af en toe zijn het boek en de film elkaar waard. Dat is zo met ‘Boven is het stil’, waar de visuele taal van cineaste Nanouk Leopold en de literaire stijl van schrijver Gerbrand Bakker even krachtig en ingetogen zijn. Na een Gentse avant-première in de zomer van 2013 praatte Bakker over zijn bestseller, de verfilming, creatief droogstaan en… Quentin Tarantino!
De relatie tussen film en literatuur heeft een hoog liefde-haat gehalte. Film en literatuur kunnen moeilijk met maar toch ook amper zonder elkaar leven. Commercie, het contrast tussen hoge en lage kunst, het aan banden leggen of prikkelen van verbeelding, populariteit en obscuriteit, glamour en ernst; meningsverschillen ontaarden vaak in scheldpartijen. Zoals het een oud ruziënd koppel betaamt.
Met wat verbeelding kan men stellen dat het ‘Oedipus’-verhaal zowat de oerversie van de thriller noir is: een duister verhaal waarin de speurder ook een moordenaar is en het gebeuren een mysterie voor het hoofdpersonage. Feit is dat het genre wel gegroeid is uit de pulp, maar duidelijk invloeden vertoont van de klassieke literatuur. Literaire voorbeelden, filosofische stromingen en sociaal-economische omstandigheden drukten hun stempel op een populair genre dat op zijn beurt het medium film beïnvloedde. Met de geboorte van een heus filmgenre als gevolg: film noir.
“Film is verbondenmet wetenschap, technologie en vakmanschap,” zegt David Fincher, “maar echt essentieel is de manier waarop je emoties communiceert aan een publiek. Niemand gaat naar de bioscoop alleen maar om een perfect beeld te zien”. Aldus de beeldtovenaar van Seven, Fight Club, Panic Room en Zodiac.
MR ARKADIN: Bij Orson Welles is film ook filosofie
Het interviewboek ‘Filmisch verlangen: Film als filosofie’ van de met de Vrije Universiteit Brussel verbonden professoren Luc Deneulin en Johan Swinnen is nu ook in Franse vertaling ‘Visions: Philosophie et cinéma’ beschikbaar. Dat mag ook wel want is een bijzonder interessante publicatie. “Fotografie en film weerspiegelen de wereld en geven er tegelijk vorm aan”, schrijven de auteurs in het voorwoord bij ‘Visions: Philosophie et cinéma’, “de camera verandert én interpreteert de wereld rondom ons.” Via gesprekken met filosofen peilen de auteurs naar hoe film ons de wereld anders leert zien.
“Om échte 3D-films te maken, films die ik immersive 3D noem, is een mentaliteitswijziging nodig, zowel bij de filmmakers als bij de bioscoopuitbaters. Tot nu toe hebben we het scherm altijd gebruikt als een venster, zowel in 2D als in 3D. Ik probeer dat venster weg te nemen. Ik creëer een filmische ruimte waarmee ik het verhaal niet naar het publiek breng, maar het publiek midden in het verhaal plaats. Daar zijn een aantal technische modaliteiten voor nodig, uiteraard bij het maken, maar zeker ook bij het vertonen van de film. Om echt het gevoel van immersion te creëren, hebben we eigenlijk nieuwe bioscoopzalen nodig”. Aldus Ben Stassen. Ben wie? Fly me to the moon en Sammy’s Avonturen zullen bij een aantal filmliefhebbers een belletje doen rinkelen, maar Stassen is niet de meest bekende en mediagenieke filmmaker. Dat is jammer want de kleine Belg is een heuse animatiefilmpionier.
