Denis Villeneuve over Dune: Part Two: “Dit is mijn ode aan filmspektakel”

Is Dune: Part Two een sequel of een tweede deel? Die vraag kwam Dune regisseur Denis Villeneuve in Parijs beantwoorden.

“Blijf intact. Bescherm je integriteit en identiteit. Sluit geen compromissen.” Wanneer we hem op 15 november ontmoeten in een sjiek Parijs hotel herhaalt Denis Villeneuve graag het advies van Martin Scorsese. Hij is doodvermoeid van de roadshow (lees: promotietour) en de slopende opnamen voor Dune: Part Two lieten hun sporen na. Maar de Canadese filmmaker koestert nog steeds de koppigheid en filmische visie die hem al typeerde toen hij in Cannes 2009 Polytechnique voorstelde. “Eigenlijk maak ik nog altijd dezelfde films, ook al is de schaal nu groter.”

Dune: Part Two hoort een kassakraker te worden en Warner kan  buzz gebruiken bij de promotie. De “nog niet helemaal afgewerkte” film krijgt De Filmkrant niet te zien in Parijs. Wel mogen we, na het ondertekenen van embargo formulieren, samen met de Franse filmpers aanschuiven voor een vertoning van vier door de regisseur becommentarieerde scènes. “Toen ik als veertienjarige in een boekhandel op de cover van Frank Herberts Dune een mysterieuze figuur met blauwe ogen zag was ik verkocht” laat Villeneuve zich ontvallen, “we ontwikkelden een software om dat blauw perfect te krijgen.” Een detail maar het geeft de toon aan. Voor Villeneuve geen promotieslogans, hij wil zijn passie delen. Dat blijkt tijdens een one-on-one gesprek.

De link die Polytechnique, Incendies en Sicario leggen tussen geweld en giftige mannelijkheid krijgt in Dune een nieuwe dimensie. Denis Villeneuve: “Ik was vooral bezig met het tragische aspect van de vicieuze cirkel van geweld waarbij mannelijkheid verbonden is met controle en vrouwelijkheid met openheid. Vrouwen vormen vaak het morele centrum van mijn films maar evolueren in een patriarchale samenleving. In Dune hebben ze ook macht. Ik wou een sciencefiction verhaal met sterke, dominante en niet noodzakelijk positieve vrouwen. Daarom lichtte ik uit Herberts roman het politieke, religieuze aspect en focuste ik op Bene Gesserit, de vrouwelijke krachten achter de schermen. Via de zusterschap en centrale personages als Chani, Jessica en Lady Margot is Dune: Part Two ook emotioneler geworden.”

In het begin van Dune lijken orde en chaos het werk van mannelijke feodale figuren maar langzaam tekent zich een matriarchaal systeem af. “Doordat Pauls moeder Jessica binnen de Fremen gemeenschap groeit worden de vrouwelijke krachten duidelijker. Dune: Part Two is geen sequel maar het tweede deel van de film. Zonder tijdsprong vinden we Paul, Jessica en Chani terug op het moment dat ze de woestijn introkken. Omwille van die continuïteit was het belangrijk dit deel snel met dezelfde technische ploeg te draaien. Dune was een generale repetitie voor dit ambitieuzer deel.”

“I will face my fear” trekt als mantra Herberts Dune op gang. Paul Atreides moet zijn angst en onzekerheid overwinnen. “In deel twee wordt de jongeman een man. In het eerste deel is Paul passiever, ondergaat hij de acties van volwassenen. Nu neemt hij zijn lot in handen. De angst is van een andere orde. Verbonden met zijn visioenen en traumatische herinneringen.”

Te oordelen aan de getoonde scènes is Dune: Part Two minder contemplatief. “In Dune belanden we via Paul in vreemde werelden en de woestijnplaneet Arrakis met haar specifieke cultuur. Dat zorgt voor beschrijvende en meditatieve momenten. Langzaam komt actie in beeld met ontsnappingen en overlevingsstrijd. Deel twee duikt volop in de actie met personages die zich moeten bewijzen en een cruciale rol spelen in de strijd met de Harkonnen en de keizer. Paul toont zich krachtig en charismatisch. Het is de verdienste van Timothée Chalomet dat die transformatie geloofwaardig overkomt.”

Hoe belangrijk is daarbij de relatie tussen regisseur en acteur? “Die is essentieel. Wanneer men me vraagt of ik na Arrival, Blade Runner 2049 en Dune wil terugkeren naar meer intieme films zeg ik nooit gestopt te zijn met het maken van intieme films. In het spanningsveld tussen camera en acteur, filmmaker en acteur, ontstaan personages, emoties en een verhaal. Als scenarist-regisseur werk ik op het scenario, ontwikkel ik de paramaters van een personage maar de acteur blaast er leven in. Wat ik verlang is verrast te worden en dat blijft Timothée doen.”

Ondanks de speciale effecten is dit fysieke cinema. “Cinema moet, veel meer dan theater, verankerd blijven in de realiteit. Ook bij sciencefiction. Ik laat acteurs zoveel mogelijk in fysieke ruimtes evolueren, met tastbare rekwisieten en uitgewerkte kostuums. Dat levert het naturalisme op dat nodig is om intimiteit én de psychologie van personages te ontwikkelen. Verankering in de realiteit is zeker bij  een imaginaire werkelijkheid belangrijk en daarom laat ik zoveel mogelijk decors, objecten en voertuigen ontwerpen en bouwen. Dat voedt de verbeelding, de vertolking én mijn mise-en-scène.”

Met dank aan textuur, licht en kleur. “De relatie tussen mens, natuur en biologie was belangrijk in het ecosysteem dat Herbert beschrijft. Daarom breng ik de natuur nadrukkelijk en gedetailleerd in beeld. De woestijnplaneet Arrakis oogt vertrouwd en dat maken we duidelijk door niet met green screen te werken maar echte locaties te gebruiken. Omdat we weigerden esthetische compromissen te sluiten en de impact van ecosystemen op wezens, culturen en gedrag wilden tonen werkten we zoveel mogelijk met natuurlijk licht. Bij de Harkonnen planeet Gieidi Prime haalden we dan weer de kleuren weg om een binaire, primaire, fascistische wereld te  krijgen. Voor die wereld zonder nuance gebruikten we een experimentele camera.”

Dit tweeluik is een adaptatie van het eerste deel van Herberts Dune trilogie. Bent u klaar voor het vervolg Dune Messiah? “Een deel van het verhaal is verteld maar er is ruimte voor een derde film die commentaar levert op de vorige twee. In Dune Messiah gaf de schrijver aan dat Messiasachtige leiders vlug ontsporen. Het was een voordeel dat ik dit waarschuwingsverhaal kende toen ik aan het project begon. Daardoor kon ik kritische elementen inbouwen bij Pauls transformatie. De blik van Chani is daarbij cruciaal. Via haar ontstaat er afstand en reflectie. Door de verstrengeling van emoties en voorgevoelens hangt de schaduw van de toekomst over de ontwikkelingen.”

Komt dat derde deel er effectief? “Normaal wel, tenzij er iets catastrofaal fout loopt. Dune heeft het goed gedaan, iedereen vindt Part Two sterker en de studio wil een derde deel, dus…”

Dune omschreef u als ‘an appetizer’, Part Two als ‘the real meal’, dan… “…is het derde een dessert. Deze films zijn mijn ode aan filmspektakel. Ik hou van visueel spectaculaire films die tot hun recht komen op een groot scherm. Je kan dit tweeluik thuis bekijken maar ik draaide ze wel voor een groot canvas. Bovendien maakt de bioscoop deel uit van de beeldtaal van film en blijft de collectieve kijkervaring belangrijk in onze samenleving. Daaraan herinnerde de pandemie ons.”

Er is sprake van een Children of Dune vervolg. “Zonder mij, met de derde film beschouw ik het verhaal als afgerond. De opnamen zijn loodzwaar, ik wil de woestijn verlaten en andere verhalen vertellen, nieuwe onbekende werelden tonen.”

Sciencefiction cinema weet het onbekende vaak enkel op een vertrouwde manier te tonen. Arrival koos voor een andere aanpak met taal als cruciaal element. “Woorden benoemen, definiëren en bepalen een wereld en een woordenboek ontwikkelen helpt dat universum begrijpen. Ted Chiang is een uniek sciencefiction schrijver en zijn kortverhaal Stories of your life linkt taal aan onze perceptie van de realiteit. Wat me boeide bij Arrival is dat we de klassieke fysieke wetten verlaten en via een andere tijdsopvatting naar een verhaal gaan kijken. Welke levenskeuzes maak je wetende dat waardevolle dingen fout aflopen? Taal is hier niet enkel communicatie maar ook een vorm van actie. Het simultaan lopen van toekomst en verleden bood de kans om het niet-vertrouwde op een niet-vertrouwde manier te brengen. Een nieuwe Arrival zint me wel.”