Leni Riefenstahl een slachtoffer en estheet? Fake news stelt Andres Veiel, de cineaste van Olympia was een prototype van fascisme en mythevorming.

Is Leni Riefenstahl zoals regisseur Quentin Tarantino stelt de grootste filmmaker ooit? Was de favoriete cineaste van Adolf Hitler een onschuldige meeloper van het naziregime zoals ze zelf volhield? Documentairemaker Andres Veiel antwoordt tweemaal ‘neen’ in ‘Riefenstahl’ maar waarschuwt vooral voor de comeback van leugens, propaganda en de fascistische ideologie.

Met zijn hondsbrutale beelden ontmaskerde de zwarte Zuid-Afrikaanse fotograaf Ernest Cole van binnenin het Apartheidsregime. Na ballingschap volgde voor Cole vergetelheid. ‘I Am Not Your Negro’-regisseur Raoul Peck hijst met zijn documentaire ‘Ernest Cole: Lost and Found’ een kunstenaar op het podium die meer was dan een ‘chroniqueur van ellende’.

Nadat ‘Kamay’ op internationale filmfestivals al bedolven werd onder lof en prijzen is deze even pakkende als prachtige documentaire nu ook in de Belgische filmzalen te zien. De Afghaanse, momenteel in Brussel wonende, regisseur Ilyas Yourish draaide in Afghanistan tijdens de laatste jaren voor de val van het regime en de machtsovername door de Taliban. Dat levert naast historische en visueel betoverende beelden ook een mooi portret van de gediscrimineerde Hazara minderheid op.

Nadat de Frans-Senegalese Matti Diop indruk had gemaakt in Cannes met Grand Prix winnaar Atlantique, een magisch-realistische ode aan Afrikanen die het leven lieten tijdens hun vlucht over zee naar Europa, won ze dit jaar in Berlijn de Gouden Beer met Dahomey. Een tussen fictie en documentaire zwevend visueel essay over de restitutie van tijdens de koloniale plundering naar westerse  musea overgebrachte Afrikaanse artefacten. Poëtische cinema die aan het denken zet.

Mathijs Poppe debuteert met een poëtisch essay over een in Libanon levende theatermaker die innig verbonden blijft met zijn thuisland Palestina.

De Zwitserse filmmaker Alexandre O. Philippe blijft haast als enige koppig filmessays maken. Lynch/Oz linkt surrealistische cinema aan Technicolor dromen.

De meest verrassende topper van filmjaar 2023? Doe maar ‘Smoke Sauna Sisterhood’, de documentaire van Anna Hints over de Zuid-Estse rooksaunatraditie. Een poëtische, verbindende onderdompeling in een tijdloos universum van hitte en rook, waar rituelen helpen bij louterende helingsprocessen en het smeden van zusterschappen. Mooie, magische cinema.

Met de camera in de hand legde de Chileense documentairemaker Patricio Guzmán zowel de sociale omwenteling van verkozen president Salvador Allende als de 11 september 1973 staatsgreep van militaire dictator Augusto Pinochet vast. De Chileense tragedie zou de rode draad door zijn oeuvre blijven. Met woede, pijn, verdriet en nostalgie als ondertoon. In ‘Mi País Imaginario’ komen voor het eerst opnieuw hoop en rebelse dromen in beeld.

“Ik ga vooral voor de zwijgzame – of tot zwijgen gebrachte – subjecten van de geschiedenis” zegt de Belgische filmmaker Loredana Bianconi. De maker van ‘Do You Remember Revolution’ en ‘Devenir’, twee documentaires die Avila online aanbiedt, is in Vlaanderen minder bekend. Ook al zijn haar soms poëtische en altijd politieke films ongemeen sterk én urgent. Door vrouwen in een staat van innerlijke opstand of openlijk verzet te portretteren graaft Bianconi zowel in het individuele als de collectieve geschiedenis en snijdt ze thema’s aan als identiteit, arbeid, immigratie, strijd en terreur.