Het verleden laat ons niet los. Meer nog, het is een monster dat zich niet laat bedwingen door de beelden die ons fragiele geheugen voeden. Hoe ga je om met zo’n onvoltooid verleden wanneer dat in het teken staat van een genocide? Daarover gingen recent drie films met elkaar in dialoog. Drie indrukwekkende reconstructies van massamoorden en verstoorde herinneringen: Joshua Oppenheimers The Act of Killing, Rithy Pahns L’Image manquante en Claude Lanzmanns Le Dernier des injustes. Hallucinante documentaires over respectievelijk de Indonesische genocide in de jaren zestig, de slachtpartijen van de Cambodjaanse Rode Khmers en de Holocaust opgezet door de nazi’s.
Dat transmigranten vaak ook (kleine) kinderen zijn bleek onlangs op tragisch pijnlijke wijze. De Noorse cineast Egil Håskjold Larsen vertelt in zijn debuutdocumentaire ’69 Minutes of 86 Days’, uitgebracht op Wereldvluchtelingendag, het migrantenverhaal vanuit het oogpunt van die kinderen. We volgen de Syrische driejarige Lean samen met haar familie op hun tocht van een vluchtelingenkamp in Kos naar een veilige thuishaven in Zweden. Zo aangrijpend en fascinerend in beeld gebracht dat je empathisch en geboeid blijft kijken. Tot en met minuut 69.
Er zijn zo van die documentaires die je sprakeloos achterlaten. Met stomheid geslagen. Onthutst. Paf. Perplex. Stomverbaasd. Verwonderd. Verbijsterd. Omwille van het verhaal dat ze vertellen. Omwille van de kracht en de authenticiteit waarmee ze dit doen. En omwille van de persoonlijke betrokkenheid van de maker bij het getoonde. Ademloos van de Belgische filmmaker Daniël Lambo is zo’n documentaire. Zo’n document eigenlijk. De cineast groeide op tussen het asbest van Eternit in Kapelle-op-den-Bos. Zijn vader was arbeider en vakbondsman in de fabriek maar weigerde de belangrijkste werkgever van de regio in vraag (lees: verantwoordelijk) te stellen toen bleek dat het geproduceerde asbest voor dodelijke ziektes zorgde. Samen met een andere betrokkene, Eric Jonckheere, trok Daniël op onderzoek uit. Het resultaat is een ijzersterke documentaire: Ademloos. Ondertitel: De wereldwijde asbestindustrie ontmaskerd.
In 1972 nam gospel-, soul- en r&b-zangeres Aretha Franklin live en voor het oog van camera’s ‘Amazing Grace’ op in de kleine New Temple Missionary Baptist Church in Los Angeles. De LP groeide uit tot het meest succesvolle gospelalbum aller tijden maar de beelden van het gebeuren werden door technische problemen nooit vertoond. Tot nu. Tot Amazing Grace.
Met zijn hybride concert en Broadwayshow ‘American Utopia’ serveerde Talking Heads-frontman David Byrne in 2019 een levendig muzikaal tegengif tegen polarisatie. ‘Live’ op de New Yorkse planken. Het werd een uitbundige viering van diversiteit en dat politieke aspect van de intrigerende performance zette Spike Lee anno 2020 gretig in de verf met zijn musical ‘David Byrne’s American Utopia’. Een oproep tot denken en dansen, precies wat we in deze turbulente tijden nodig hebben, die ons nu bereikt via Blu-ray en streaming. Te combineren met David Byrne’s & Maira Kalmans strip en Blu-rays van zowel die andere unieke concertfilm ‘Stop Making Sense’ als Byrne’s hilarisch regiedebuut ‘True Stories’. Een ‘Once In A Lifetime’ ervaring die draait rond een vraag: worden we dommer bij het opgroeien?
Documentaires die ogen als ghost stories is zowat het handelsmerk van de Britse regisseur Asif Kapadia. De regisseur van het pijnlijk mooie Senna is er met Amy andermaal in geslaagd een waargebeurd horrorverhaal te vertellen met een veel te jong gestorven iconische hoofdfiguur.
“Cannes deed me ontwaken” zegt de Koreaanse ‘bad boy’ Kim Ki-Duk nadat Thierry Frémaux hem op het podium heeft geroepen, “Arirang (UCR) is een autobiografische film over mij; het is een middel om me vragen te stellen over mezelf en mijn filmstijl”.
“Als ze optreedt, is het alsof je een X-rated film ziet, wanneer je een Disney film verwacht.” Zo omschreven muziekjournalisten de optredens van Funk-Queen Betty Davis in de jaren zeventig. De Brit Philip Cox maakte met Betty: They Say I’m Different een fascinerende korte documentaire over deze rebelse zwarte artieste die met haar muziek en persoonlijkheid haar tijd ver vooruit was.
Betty: They Say I’m Different van de Brit Philip Cox is een fascinerende (korte) documentaire over een fascinerende vrouw. Het nu vergeten funk icoon Betty Davis was begin jaren zeventig een rebelse artieste die ongekend expliciet zong over seks en even duidelijk feministische standpunten innam in een door mannen gedomineerde muziekwereld. Daar waren noch die muziekwereld, noch het publiek klaar voor en rond 1980 verdween de ex-echtgenote van Miles Davis van het toneel. Cox gaat op zoek naar de vrouw achter het mysterie.
Eind september won het Belgisch-Nederlandse By the name of Tania de prijs voor Beste internationale film op Raindance, het grootste Britse onafhankelijke filmfestival. Een prestigieuze bekroning voor co-regisseurs Bénédicte Liénard & Mary Jiménez die na hun documentair portret van bewoners van het Peruviaanse regenwoud Sobre las brasas een even poëtische als ontluisterende hybride film maken waarin slachtoffers van seksuele uitbuiting getuigen.
