De filmessays van Alexandre O. Philippe

mrt 9, 2020   //   by Ivo De Kock   //   actueel, genre, horror, interview, portret, sciencefiction  //  No Comments
FilmFestGent2018 : Alexandre O. Philippe FOTO BAS BOGAERTS

Documentairemakers die voor de bioscoop bedoelde essays over film maken zijn er amper maar bij Alexandre O. Philippe leidde passie voor cinema tot een carrière. Na studies over George Lucas en Alfred Hitchcock richtte hij recent de volgspot op Alien en The Excorcist in Memory: The Origins of Alien en Leap of Faith: William Friedkin on The Exorcist.

Leap of Faith: William Friedkin on The Exorcist

Forces beyond me brought things to the film, like offerings” zegt William Friedkin in Leap of Faith en die intuïtieve benadering contrasteert met de methodische, analytische benadering van Alexandre O. Philippe. Maar de Zwitserse documentairemaker deelt obsessieve gedrevenheid, een oog voor stilering en gevoel voor popcultuur met de regisseur van The Exorcist en verwierf zo een eigen auteurstatus. Met dank aan documentaires over zombiecultuur (Doc of the Dead), de vermarkting van Star Wars (The People vs George Lucas), Psycho’s douche scène (78/52) en recent over zowel William Friedkins The Exorsist (Leap of Faith: William Friedkin on The Exorcist ) als Ridley Scotts Alien (Memory: The Origins of Alien).

“Ik ben al een leven lang cinefiel,” zei Philippe toen we hem tijdens Film Fest Gent spraken, “reeds tijdens mijn jeugd in Zwitserland keek ik naar Hitchcock films en was ik dol op horror. Mijn vader gaf me die liefde voor film mee. Ik ging vaak met mijn ouders naar de bioscoop en thuis joegen we er stapels VHS tapes door. Zo kreeg ik de filmmicrobe te pakken en ontwikkelde ik een voorliefde voor donkere, intense films zoals Romero’s Night of the Living Dead en Cronenbergs Scanners. De telekinese scène met het exploderende hoofd fascineerde me zo dat ik ze frame per frame bekeek. Ik vroeg me af hoe het gedaan was. Het is geen toeval dat ik het fragment ook toon in Memory: The Origins of Alien.”

Memory: The Origins of Alien

Na het verslinden van films kwam het maken van documentaires over film.

Alexander O. Philippe: “Dat was een natuurlijke stap. Ik begon met comics en scenario’s tot mijn interesse in popcultuur leidde naar documentaires over fenomenen zoals hoofdloze kippen (Chick Flick: The Miracle Mike Story), Star Trek-fans (Earthlings: Ugly Bags of Mostly Water) of een ‘helderziende’ inktvis (The Life and Times of Paul the Psychic Octopus). Eerder toevallig, door het draaien van een documentaire over Star Wars (The People vs George Lucas) werd film mijn focuspunt. Ik voelde meteen dat daar mijn passie lag die aansloot bij mijn obsessie als kind om films te herbekijken en te deconstrueren.”

In de beginjaren van dvd, toen men nog inzette op sterk bonusmateriaal, praatte ik enkele keren met een specialist, documentairemaker Charles de Lauzirika,…

“… ik ken hem goed, ik sprak hem nog recent over Alien.”

Geen toeval want hij maakte over die film en een pak andere Ridley Scott films documentaires. Voor De Lauzirika was dvd een godsgeschenk omdat het toeliet om interessante documentaires te maken over boeiende films. Dat lijkt me helaas veranderd, er wordt steeds minder geïnvesteerd in goede extra’s waardoor making of documentaires bandwerk werden.

“Alles verandert, alles evolueert. De documentaires die ik maak zijn zeer a-typisch in de niche van films over films. Het zijn speurtochten naar de betekenis en de werking van films, ze schuiven soms tamelijk esoterische ideeën over film naar voor. Dat zijn dingen die moeilijk als dvd bonus te brengen zijn. Ik maak mijn films ook voor het grote scherm en niet voor het televisieformaat. Ze worden ook vaak vertoond op filmfestivals en in de zalen. Daarom besteed ik veel aandacht aan het visuele aspect. Mijn documentaires zijn ook echte films.”

Alexandre O. Philippe in Gent – foto Michiel Devijver

Maakt dat ze niet moeilijk te financieren?

“Elk project is een ander verhaal. Het is vaak een combinatie van investeerders, voorverkoop van rechten en voorschotten van sales agents. Maar wanneer films tot de verbeelding blijven spreken, zoals met Alien (Memory: The Origins of Alien) en The Exorcist (Leap of Faith: William Friedkin on The Exorcist) het geval is, is het natuurlijk eenvoudiger om geldschieters te overtuigen. Zelfs wanneer het zoals bij Michelangelo Antonioni’s L’Eclisse (korte documentaires Modern Love: Michelangelo Antonioni’s L’Eclisse en Existential Zombies: Michelangelo Antonioni’s L’Eclisse) gaat om een heel cinefiel werk.”

Alien

Memory: The Origins of Alien gaat dieper in op de roots van het project, op de link met Griekse en Egyptische mythologieën, underground comics, de kunst van Francis Bacon en de donkere visie van Dan O’Bannon en H.R. Giger.

“Het startpunt was voor mij de vraag of ik de scène van de exploderende borstkas op dezelfde manier kon aanpakken als de iconische ‘man behind the curtain‘ douche scène uit Psycho in 78/52. Heel snel besefte ik dat het heel verschillende scènes zijn omdat Psycho en Alien aanslaan bij mensen voor totaal andere redenen. De sleutel tot de chest-burster is het besef dat Alien aansluit bij ons antieke verleden, niet ons collectieve bewustzijn maar ons collectieve onderbewustzijn.

Het resoneert op een niveau dat mensen aanvankelijk niet helemaal vatten. Ook al was Alien een film van zijn tijd, hij was ook ver vooruit op zijn tijd. Daardoor konden kijkers hun viscerale reactie moeilijk plaatsen. Veertig jaar later valt op dat Alien nu veel meer hedendaags is juist doordat de film ons onderbewustzijn raakte met intense, krachtige ideeën en beelden die je kan blijven uitpakken en inpakken zonder alles definitief te kunnen vatten. Maar het gaat wel om zaken die ons dieper doen nadenken over de samenleving en waar we als mens moeten over discussiëren.”

Alexandre O. Philippe tijdens Film Fest Gent – foto Michiel Devijver

Was het verschil met Psycho dan dat Hitchcocks film meer functioneerde op pure angst?

“Het argument dat ik ontwikkel in Memory: The Origins of Alien is dat Alien de expressie was van een onbewust patriarchaal schuldgevoel op een moment dat ongelijkheid en discriminatie op het vlak van geslacht nog geen deel uitmaakte van de culturele dialoog. Een dialoog waaruit tot voor kort problemen in onze samenleving werden geweerd. Sinds de #MeToo beweging groeit er een weider besef van de spanningen en problemen die leven en wordt er openlijk over gepraat, komt het nadrukkelijk aan bod in onder meer film. Dat was niet zo in 1979 en ik ben er van overtuigd dat dit losbarstte op het scherm. Het ging om beelden die we als samenleving moesten beginnen verwerken in de cultuur en dat vraagt tijd. Soms duurt het jaren, decades voor men inziet waarover een film echt gaat.

Ik denk dat er zoiets gebeurt in Alien. De subversion of Kane, al wat mannelijke verkrachting, zwangerschap en geboorte werd pas voor het eerst vertoond op een bioscoopscherm. Het verbaast me niet dat het toen vooral mannen waren die de bioscoop uitliepen omdat ze het niet aan konden zien. Dat is een van de dingen waarom Alien zo’n verbazingwekkende film is, een die uitkwam op een moment dat hij niet geacht werd succes te kennen. Dat is niet het soort film waarnaar mensen verlangden toen maar het was het soort film dat we moesten zien.”

Alien

Alien (1979) en The Exorcist (1973) zijn jaren zeventig films, ze dateren uit een periode waar van mainstream formules afwijkende films mogelijk waren.

“Een creatieve periode waar films met een hoek af en een zekere rauwheid nog niet door de marketing mangel werden gehaald. Een pre-CGI tijdperk ook. Het is moeilijk voor te stellen dat de chest-burster scène met CGI zou gefabriceerd zijn. Of natuurlijk wel want het is gedaan in Scotts Alien: Covenant (2017). Maar het heeft niet dezelfde verontrustende kracht, maakt minder indruk dan mechanische effecten.”

Heel opvallend is dat je in Memory: The Origins of Alien ook niet focust op ‘auteur’ Ridley Scott. Alien is teamwork en het resultaat van veel invloeden. Met name H.R. Giger en Dan O’Bannon komen nadrukkelijk in beeld.

“Er zijn veel mensen betrokken bij Alien maar ik zie het vooral als een symbiose tussen Giger, O’Bannon en Scott. Deze drie komen ook samen in de chest-burster scène die verbonden is met de jeugd van Dan O’Bannon, met ideeën en concepten die hij begin jaren zeventig ontwikkelde en met de twee versies van het Memory script. Ik vind het fascinerend dat de scène die er voor zorgde dat de studio het project groen licht gaf, dreigde te mislukken omdat alles fout liep tijdens de opnamen. Ondanks het beklijvende wezen van Giger had het ridicuul kunnen ogen maar Scott redde gelukkig de chest-burster scène. Anders was Alien een B-film gebleven.”

Alien

Heel ontroerend in je documentaire is hoe liefdevol O’Bannons vrouw Diane met het project verbonden objecten en documenten toont.

“Zij is fantastisch, zonder haar was de documentaire er niet gekomen. Ze vormt het emotionele hart van de film. Daarom kwam het uiteindelijk nog goed uit dat Ridley Scott niet wou meewerken. Aangezien Giger en O’Bannon niet meer leven zouden zijn actuele interventies de driehoek uit evenwicht hebben getrokken. Nu Scott, Giger en O’Bannon enkel via archiefmateriaal opduiken is mijn visueel essay over de symbiose van de drie drijvende krachten evenwichtiger en kan Diane er emoties in injecteren.”

Over sterke figuren gesproken, tijdens interviews merkte ik al dat William Friedkin niet enkel een briljant verhalenverteller is maar ook de ruimte gaat domineren. Was je niet bang dat door hem zo uitgebreid te interviewen hij Leap of faith zou overnemen?

“Het straffe is dat Friedkin me volledig carte blanche gaf om de documentaire te maken zoals ik hem wou maken. Hij vertrouwde mijn werkwijze en volgde elk pad dat ik wou bewandelen. Hij stelde niets in vraag en pas toen we al door het festival van Venetië waren uitgenodigd vroeg hij om de film te zien. Ik was wel blij dat hij enthousiast was.”

Alien

Met een explosieve “shoot them all” anekdote om te benadrukken dat “a film competition is a dirty joke” en ostentatief zijn micro weg te leggen leverde Friedkin je wel een perfecte afsluiter voor Leap of Faith: a conversation with William Friedkin.

“Hij weet natuurlijk hoe goed verhaal en een perfect einde er uit zien maar ik had de film natuurlijk anders kunnen eindigen. Maar ik besefte wel meteen dat het een goed en vooral ontroerend einde zou opleveren en ik ben er uiteindelijk erg trots op.”

Zowel Memory: The Origins of Alien als Leap of Faith: William Friedkin on The Exorcist breken met de auteurtheorie. Volgens Friedkin is iemand die zegt een artiest te zijn waarschijnlijk gek.

“Maar hij is natuurlijk wel een kunstenaar en een auteur. Zijn films zijn verbluffende visuele spektakels en zoals je al zei is hij een ongelooflijk verhalenverteller. Wanneer er een punt is dat ik wil maken over auteurschap is dat films door meerdere mensen gemaakt worden en dat er ook flink wat invloeden in het spel zijn.”

William Friedkin

Je analyseert de filmstijl van William Friedkin. Zijn documentair realisme, zijn ‘one take‘ aanpak, het zoeken naar spontaniteit,…

“Ik wou duidelijk dat zijn stijl voortvloeit uit zijn werkwijze. Er zijn verhalen in Leap of Faith die mensen al gehoord hebben maar ze worden op een nieuwe manier verteld via de lens van de mysteries van fate en faith, noodlot en geloof, waarover hij praat. Voor mij is het een heel spirituele film over The Exorcist. Passend aangezien dat natuurlijk ook een heel spirituele film is. Ik wou in zijn manier van filmen, van denken, duiken en ik was blij dat hij bereid was om zich kwetsbaar op te stellen. Hij toont zijn twijfel en spijt, geeft toe dat er dingen waren waar hij niet zeker over was toen hij bezig was. Er was geen gebied dat hij niet wou verkennen met mij en daardoor kon ik verder gaan dan in andere documentaires over markante film is gebeurd.”

The Exorcist

Friedkins verhalen over het herontdekken van geloof roepen vraagtekens op aangezien hij zich erg bewust is van zijn imago en daar wel eens mee wil spelen.

“Ik denk dat dit in het verleden klopte maar ik kreeg de kans om hem gedurende zes dagen te interviewen en ik had de indruk dat hij snel zijn waakzaamheid en reserve liet vallen; Het was voor Friedkin belangrijk een kant van zichzelf te tonen die nog niet publiek bekend was. En natuurlijk heeft hij de neiging om met zijn eigen mythologie te spelen de ‘akte’ van William Friedkin te serveren, maar ik heb gepoogd om hem daar van weg te leiden en hij is me daar in gevolgd. Uiteindelijk zijn we bij heel menselijke momenten beland, drongen we door tot het hart van wat en wie hij is. Als een mens en niet als een showman.”

Wat heb je geleerd van Friedkin door hem te ontmoeten en de film te maken?

“Dat is moeilijk in woorden uit te drukken. De connectie die ik met hem had was buitengewoon, ik kreeg het gevoel dat ik mijn eigen persoonlijke master class doormaakte. Niet enkel op het vlak van filmmaken maar ook wat betreft het leven. Hij heeft me lessen en wijsheden gegeven die ik de rest van mijn leven zal meedragen. Daarvoor ben ik ontzettend dankbaar.”

The Exorcist

Dat mensen complexer zijn dan ze lijken is een van die lessen.

“Ja, inderdaad. Want ook ik moest eerst het imago van hem, de legende Friedkin, overwinnen.

Friedkin maakt films over dat thema: mensen en het leven zijn ingewikkelder, maar ook meer ambigu en intenser dan op het eerste zicht lijkt.

“Absoluut. Friedkin wou geregeld choqueren maar de boodschap was toch vooral dat mensen en situaties vaak ambivalent zijn.”

De complexiteit en veelzijdigheid van Friedkin blijkt ook uit de kunst die hij verzamelt.

“Zijn kunstcollectie is fenomenaal maar hij praat er doorgaans niet veel over. Hij is een erg instinctief regisseur maar hij is erg geïnteresseerd in muziek, kunst en klassieke films en beseft dat het allemaal een grote invloed heeft op wat hij doet. Alleen wil hij als filmmaker niet teveel analyseren, rationaliseren om de magie en het mysterie van cinema te bewaren.”

Sorcerer

Het is opvallend dat hij nu met meer liefde en waardering spreekt over films zoals Sorcerer en Cruising die hij bij hun release niet altijd prees.

“Vooral Sorcerer vind ik zelf een fenomenale film. Friedkin heeft ze in het kader van hun restauratie herbekeken en hij geeft toe dat hij ze daarbij meer is gaan waarderen. Voor een filmmaker is het blijkbaar moeilijk om de reactie van critici en publiek op hun films te scheiden van hun eigen gevoel voor hun werk.”

De perceptie verandert misschien ook wel door de restauratie. Sorcerer was een donkere, korrelige film in de zalen terwijl hij nu kleurrijker en scherper is. Het is nog steeds een verbluffende trip maar wel een andere trip.

“We hebben daar minder bij stilgestaan omdat we vooral focusten op The Exorcist. We praatten over andere films in relatie met die film maar niet over hun eigen problematiek.”

The Exorcist

Waarom koos je voor The Exorcist?

“Het was Friedkin die mij benaderde omdat hij iets over The Exorcist wilde doen. Hij had 78/52 gezien en nodigde me uit naar Los Angeles en gaf me de kans om de documentaire te maken. Friedkin heeft nooit gezegd waarom hij me koos maar hij zag waarschijnlijk in mijn filmstijl dat aansluit bij de zijne en dat geschikt was om bepaalde minder bekende aspecten van zijn persoonlijkheid tot uiting te brengen. Zoals ik hem nu ken denk ik dat de keuze toch vooral instinctief was, ook al omdat het op menselijk vlak klikte tussen ons.”

Zijn er nog films of regisseurs die op je verlanglijst staan?

“Heel wat. Ik werk momenteel aan een documentaire over Monument Valley en dan is John Ford natuurlijk een cruciale figuur. The Man Who Shot Liberty Valance en Fords reflectie over hoe Hollywood omspringt met feiten en fictie interesseren me ook. Ford is het uitgangspunt in de film maar we kijken ook naar andere films en filmmakers. De documentaire is in productie en heet momenteel The Valley.”

The Searchers

Veel Friedkin films waren het product van hun tijd. Zouden ze nu herontdekt kunnen worden?

“Absoluut, ze blijven krachtig. Bij The Exorcist denken veel mensen aan speciale effecten maar eigenlijk is het een Kammerspiel, een kleine film over spiritualiteit, schuldgevoelens en liefde. Daardoor is de film zo krachtig. Het is niet de grootsheid maar de kleine zaken die er voor zorgen dat de film een gevoelige snaar raakt. Binnen 100 jaar zullen mensen nog praten over The Exorcist, Waar ik met Leap of Faith wou op wijzen is dat Friedkin aandacht besteedt aan de kleine dingen die we vaak niet opmerken. De invloed van Caravaggio op zijn fotografie, de muziek waarvan hij houdt, …”

The French Connection

Wanneer Friedkin over The French Connection zegt dat hij bepaalde dingen niet meer zou doen, heeft hij het dan over de risico’s die hij nam?

“Nee, hij is gewoon een ander mens geworden. Daarom zegt hij ook over The Exorcist dat wanneer hij de film nu zou maken, hij soberder zou omspringen met de speciale effecten. Hij is van oordeel dat cinema te effectgedreven is geworden. Nu zou hij kiezen voor een ingehouden, uitgepuurde filmstijl.”

Al was Bug eerder extreem dan ingehouden.

“Ja, en dat soort vertolking uit Ashley Judd krijgen is echt verbazingwekkend. Ik zou graag te weten komen hoe hij dat bereikt heeft. Maar die documentaire is niet voor mij.”

IVO DE KOCK

Gent, 10 oktober 2019

Bug

MEMORY: THE ORIGINS OF ALIEN van Alexandre O. Philippe; USA 2019, 95′; met Roger Corman, Diane O’Bannon, Tom Skerritt, Veronica Cartwright, Ben Manckiewicz; scenario Alexandre O. Philippe; muziek Jon Hegel; fotografie Robert Muratore; montage Chad Herschberger; FILM: **** / EXTRA’S 0; dis. Screen Media.

LEAP OF FAITH: A CONVERSATION WITH WILLIAM FRIEDKIN van Alexandre O. Philippe; USA 2019, 104′; met William Friedkin; muziek Jon Hegel & Anthony Weeden; fotografie Robert Muratore; montage David Lawrence; FILM: ****; nog geen dvd verdeler

Film Fest Gent :Alexandre O Philippe FOTO BAS BOGAERTS

Leave a comment