We moeten het dit jaar zonder ijspistes stellen – toch in steden die een besparingsmodus hebben ingeschakeld – maar de filmlijstjes blijven overeind. Een te koesteren traditie.

In de schaduw van Venetië maakt het ‘American Film Festival’ van Deauville jaarlijks een balans op van de Amerikaanse onafhankelijke cinema. Echt ‘happy’ was de sfeer niet, ondanks sterke films zoals Moonage Daydream, Blonde en War Pony.

Nadat eerder al Berlinale winnaar Mohammad Rasoulof (‘There Is No Evil’) samen met zijn collega Mostafa Alheamad (‘Poosteh’) gearresteerd werd en in de beruchte Tehereaanse Evingevangenis belandde, is nu ook de vermaarde cineast Jafar Panahi (‘Taxi’) opgepakt. De filmwereld in het algemeen en de grootste filmfestivals (Berlijn, Cannes, Venetië) in het bijzonder protesteren tegen deze “brutale en gecoördineerde aanval onder valse voorwendsels” van de Iraanse theocratische machthebbers. Het lot van de filmmakers is onduidelijk.

Omstreden figuren die na hun dood in de vergetelheid belanden worden zelden museumwaardig geacht. CINEMATEK Brussel verrast aangenaam door een Expo te wijden aan Günter Peter Straschek, de Oostenrijkse cineast, criticus en historicus die niet enkel politiek actief was in de protestbeweging van 1968 maar ook uitgroeide tot een expert op het vlak van ‘filmemigratie uit nazi-Duitsland’.

Cinema en (wan)hoop. Voor het extreme leed in Oekraïne zijn er amper woorden maar de beelden waarin Oekraïense filmmakers als Sergei Loznitsa, Valentyn Vasyanovych en Iryna Tsilyk oorlog, trauma en heling verstrengelen nemen ons mee op helletochten die voelen als mokerslagen. Film als weksignaal. Als strijd tegen leegte.

Dat in jaaroverzichten en bij bestseller lijsten zelden of nooit filmboeken opduiken mag niet verbazen. Er worden in Vlaanderen en Nederland immers amper boeken over film uitgegeven. Ook al promoten boekhandels netjes ‘verfilmde boeken’ en blijkt meta cinema in tijden van ‘The Matrix Resurrections’ en ‘Spider-Man: No Way Home’ wèl populair. Maar Nederlandstalige boeken over film, cinema of beeldcultuur? Die zijn al jaren een zeldzaamheid. Daarom was het opmerkelijk dat er in 2021 verschillende filmboeken verschenen. Een wonderjaar? En opent het perspectieven? Of is het gewoon toeval?

Teleurstelling. Verbijstering. Onbegrip. Verontwaardiging. Woede. Vertwijfeling. Dat de Belgische filmsector aangeslagen reageert op de beslissing van het overlegcomité om de bioscopen te sluiten van 26 december tot 28 januari is een understatement. Niemand die het kan vatten dat met mondmasker en op afstand van elkaar in één richting naar een scherm kijken beschouwd wordt als onveilige cultuurbeleving en motor van de pandemie. Toch is het terug naar af voor de cinema’s en de sector. Dat levert een déjà-vugevoel op. Een jaar geleden keken we terug op het corona-filmjaar 2020 met een vraag: hoe essentieel is cinema? Deze vraag blijft relevant bij dit weinig feestelijk slot van 2021. Helaas is het antwoord van de overheid “totaal niet”. En toch blijft cultuur in het algemeen en film in het bijzonder belangrijk, nee: essentieel, voor de samenleving en onze geestelijke gezondheid. Ook daarom blikken we terug op Filmjaar 2021.

Jaarlijks doen we de oefening. Het beste van 2021 op filmvlak in een lijstje proppen. Ook in Corona tijden.

Met haar boek ‘Mooi zijn en zwijgen’ toont Anke Brouwers zich een filmfan met een dubbele missie. Enerzijds duidelijk maken dat sterke vrouwen van bij de start een belangrijke bijdrage leverden aan de ontwikkeling van het nieuwe medium film en anderzijds de kracht en creatieve schoonheid van de in de vergetelheid gesukkelde stille cinema benadrukken. Resultaat is een persoonlijke reis door de filmgeschiedenis die balanceert tussen verwondering en bewondering, tussen nuchtere didactiek en aanstekelijk werkend cinefiel enthousiasme.

Tijdens een kwalitatief hoogstaand Film Fest Gent 2021 werden niet enkel twee nieuwe filmtijdschriften (‘Fantômas’ en ‘Humbug’) maar ook twee nieuwe boeken over film voorgesteld. De ode aan sterke vrouwen van de Amerikaanse stille cinema ‘Mooi zijn en zwijgen’ van Anke Brouwers en ‘Gent Filmstad: Cinema’s en filmaffiches, 1938-1961’, een fraai naslagwerk over een brok Belgische bioskoopcultuur gekoppeld aan een fraaie expo filmaffiches in De Krook. Twee onderbelichte stukken filmgeschiedenis in de volgspot.