Cinema en (wan)hoop. Voor het extreme leed in Oekraïne zijn er amper woorden maar de beelden waarin Oekraïense filmmakers als Sergei Loznitsa, Valentyn Vasyanovych en Iryna Tsilyk oorlog, trauma en heling verstrengelen nemen ons mee op helletochten die voelen als mokerslagen. Film als weksignaal. Als strijd tegen leegte.

Dat in jaaroverzichten en bij bestseller lijsten zelden of nooit filmboeken opduiken mag niet verbazen. Er worden in Vlaanderen en Nederland immers amper boeken over film uitgegeven. Ook al promoten boekhandels netjes ‘verfilmde boeken’ en blijkt meta cinema in tijden van ‘The Matrix Resurrections’ en ‘Spider-Man: No Way Home’ wèl populair. Maar Nederlandstalige boeken over film, cinema of beeldcultuur? Die zijn al jaren een zeldzaamheid. Daarom was het opmerkelijk dat er in 2021 verschillende filmboeken verschenen. Een wonderjaar? En opent het perspectieven? Of is het gewoon toeval?

Teleurstelling. Verbijstering. Onbegrip. Verontwaardiging. Woede. Vertwijfeling. Dat de Belgische filmsector aangeslagen reageert op de beslissing van het overlegcomité om de bioscopen te sluiten van 26 december tot 28 januari is een understatement. Niemand die het kan vatten dat met mondmasker en op afstand van elkaar in één richting naar een scherm kijken beschouwd wordt als onveilige cultuurbeleving en motor van de pandemie. Toch is het terug naar af voor de cinema’s en de sector. Dat levert een déjà-vugevoel op. Een jaar geleden keken we terug op het corona-filmjaar 2020 met een vraag: hoe essentieel is cinema? Deze vraag blijft relevant bij dit weinig feestelijk slot van 2021. Helaas is het antwoord van de overheid “totaal niet”. En toch blijft cultuur in het algemeen en film in het bijzonder belangrijk, nee: essentieel, voor de samenleving en onze geestelijke gezondheid. Ook daarom blikken we terug op Filmjaar 2021.

Jaarlijks doen we de oefening. Het beste van 2021 op filmvlak in een lijstje proppen. Ook in Corona tijden.

Met haar boek ‘Mooi zijn en zwijgen’ toont Anke Brouwers zich een filmfan met een dubbele missie. Enerzijds duidelijk maken dat sterke vrouwen van bij de start een belangrijke bijdrage leverden aan de ontwikkeling van het nieuwe medium film en anderzijds de kracht en creatieve schoonheid van de in de vergetelheid gesukkelde stille cinema benadrukken. Resultaat is een persoonlijke reis door de filmgeschiedenis die balanceert tussen verwondering en bewondering, tussen nuchtere didactiek en aanstekelijk werkend cinefiel enthousiasme.

Tijdens een kwalitatief hoogstaand Film Fest Gent 2021 werden niet enkel twee nieuwe filmtijdschriften (‘Fantômas’ en ‘Humbug’) maar ook twee nieuwe boeken over film voorgesteld. De ode aan sterke vrouwen van de Amerikaanse stille cinema ‘Mooi zijn en zwijgen’ van Anke Brouwers en ‘Gent Filmstad: Cinema’s en filmaffiches, 1938-1961’, een fraai naslagwerk over een brok Belgische bioskoopcultuur gekoppeld aan een fraaie expo filmaffiches in De Krook. Twee onderbelichte stukken filmgeschiedenis in de volgspot.

“Momenten beleven waar we samen emoties beleven, waar we samen lachen, wenen, ontroerd worden, is belangrijker dan ooit.” Met die quote uit een van de vertoonde films, ‘Why We Fight?’, onderstreept programmadirecteur Wim De Witte zowel het belang als de inzet van Film Fest Gent. Een filmfestival dat van 12 tot 23 oktober terug naar ‘normale’ pre-Corona tijden wil zonder begrippen als solidariteit en kritisch bewustzijn los te laten. Een filosofie die perfect te combineren blijkt met plezier en kwaliteit want het filmprogramma oogt als een van de sterkste van de laatste jaren.

De enige duinen in de Normandische badstad Deauville, met zijn immens vlak zandstrand en houten ‘planches’, waren die in Denis Villeneuve’s ‘Dune’. De Frank Herbert adaptatie bleek ook de enige blockbusterfilm van een ‘American Film Festival’ dat in zijn 47ste editie overheerst werd door onafhankelijke cinema en een (nieuwe) Franse verankering. Een met de Covid pas gewapend publiek zag ‘indies’ als ‘Down with the king’, ‘Red Rocket’, ‘John and the Hole’ en ‘Blue Bayou’ prijzen winnen en Oliver Stone bedacht worden met een strandcabine niet ver van de legendarische ‘Bar du Soleil’. De cineast fulmineerde over de leugens van de overheid en de onafwendbare “further decline of the American empire.”

Het ‘American Film Festival’ van Deauville was in haar 47^ste editie Franser dan ooit maar de Amerikaanse onafhankelijke cinema bleek de grote winnaar. Met dank aan, op Paul Schrader na, veelal ‘upcoming talent.’

Naar de bioscoop gaan, het is zoals fietsen, je verleert het niet! Alleen, het zal toch niet meteen zijn zoals weleer wanneer op woensdag 9 juli de zalen heropenen. Daarvoor zijn de verhoudingen tussen producenten, filmverdelers, bioscopen en streaming platformen wat te zeer veranderd. Maar vooral ook: het aanbod is door de lange sluiting te groot en te chaotisch. Of die stortvloed van meer dan 30 films in één releaseweek ook een stormloop naar de zalen zal teweeg brengen blijft de vraag. Al is er hoop: nogal wat filmliefhebbers hebben de donkere zaal en het grote witte scherm zodanig gemist dat de honger groot is. Tijd dus voor lekkers van het filmfront.