Deauville 2022. Verhalenvertellers worden portrettisten

In de schaduw van Venetië maakt het ‘American Film Festival’ van Deauville jaarlijks een balans op van de Amerikaanse onafhankelijke cinema. Echt ‘happy’ was de sfeer niet, ondanks sterke films zoals Moonage Daydream, Blonde en War Pony.

“Slecht!” Dat is niet het antwoord dat je verwacht op de vraag hoe het gaat. Zeker niet van een oudgediende in het festivalcircuit. Maar de Franse persattaché was, net voor hij ons in het luxueuze Hotel Royal van Deauville introduceerde bij regiedebutante Vivian Kerr (Scrap), snel met zijn verduidelijking: “Deauville is (in zijn 48^ste editie) niet meer het filmfestival van weleer, de kwaliteit van de hedendaagse Amerikaanse cinema is pover en ‘de zalen’ lopen voor geen meter meer.”

Dat ‘zijn’ The Beta Test, een satirische film van Jim Cummings over toxisch Hollywood, ondanks Deauville flopte in de Franse bioscopen en nu op het streaming platform OCS dreigt te verzuipen in het (over)aanbod leek onze sombere gesprekspartner illustratief. Volstaat het voor een ‘no future’ gedachte? Zijn de Amerikaanse ‘indies’ inderdaad net als Hollywood doodziek? Dreigt Deauville in de marge te verdwijnen? Het zijn vragen die een festival lang door onze geest spookten.

Films, films, films

Tegen pessimisme helpt maar één remedie: peilen naar de vitaliteit van films en de beleving van hun auteurs. Want het ‘American Film Festival’ van Deauville werd in het door marketinggeweld gestuurde festivalcircuit al langer naar de marge gedreven en dat Netflix niet de reddende engel van Amerikaanse cinema is (ondanks sporadische cartes blanches voor Scorsese, Fincher, Baumbach, Campion en nu Dominik) was voorspelbaar. Vraag is of individuele filmmakers zich staande houden in het collectieve creatieve dipje en of indies de Amerikaanse samenleving een spiegel blijven voorhouden.

In die spiegel dook dit jaar de pandemie op. “We draaiden Montana Story in de herfst van 2020, na een Covid lockdown,” benadrukte David Siegel (co-regisseur met Scott McGehee), “door dit traumaverwerkingsverhaal te situeren in een westernkader zochten we als New Yorkers voor onszelf ademruimte na een periode beheerst door claustrofobie, angst en onzekerheid.” Die spanning versterkt dit familiaal drama maar ook autobiografische coming of age terugblikken als I-800-Hot-Nite (Nick Richey) en Over/Under (Sophia Silver). “We filmden tijdens Covid, toen we allemaal gek werden in onze huizen,” aldus Richey, “mijn vrouw Ali en ik schraapten al onze dollars bij elkaar, begonnen te casten en draaiden de film op 18 dagen.” En: “de pandemie maakte mijn jeugdherinneringen urgenter.”

“Over/Under is autobiografisch, samen met co-scenariste Sianni Rosenstock heb ik het over onze jarenlange vriendschap,” stelt Silver, “het project begon in maart 2020 toen we allemaal in lockdown gingen en worstelden met existentiële angsten. Sianni en ik hadden dagelijks contact en begonnen na te denken over onze vriendschap. In chaotische tijden voelden die herinneringen veilig en echt terwijl ze ook het idee gaven dat alles wel goed zou komen. We schreven alles neer en wat eerst bedoeld was als een dagboek werd een scenario. Omdat het ons zo dierbaar is besloten we de film zelf te maken.”

Tendenzen

Een aantal films (o.m. Stay Awake, Palm Trees and Power Lines, Dual) bleken herwerkingen van kortfilms, andere persoonlijke projecten van acteurs. Jesse Eisenberg bleef, ondanks de aanwezigheid van Julianne Moore, met het rond engagement en karaktervorming draaiende When You Finish Saving the World vastzitten in goede bedoelingen. Maar Vivian Kerr slaagt er met Scrap wel in filmische accenten te leggen in een portret dat het contrast tussen droom en realiteit in zonnig Los Angeles illustreert.

Voor Kerr bleken ontevredenheid over de rollen die Hollywood reserveert voor vrouwen én de huidige creatieve malaise motiverend: “Als jonge actrice zag ik me pas op latere leeftijd gaan regisseren. Maar de Amerikaanse cinema is zo zielloos en kunstmatig geworden dat je iets anders wil brengen. Zèlf want je krijgt meer dan ooit het gevoel dat giganten bepalen welk soort films gemaakt worden en hoe je carrière er moet uitzien. Je eigen toekomst in handen nemen gaat dan ook samen met het verlangen om een ander, authentieker en levendiger soort films te maken.”

Nog een tendens is een onderstroom van nostalgie die loopt door melancholische films als June Zero (Jake Paltrow), Armageddon Time (James Gray), Call Jane (Phyllis Nagy), Aftersun (Charlotte Wells) en Peace in the Valley (Tyler Riggs). Waarbij gelukkig de valkuil van navelstaren en mythologiseren vermeden wordt. Maar vooral ook dat een problematisch zelfbeeld bijgesteld wordt via grote thema’s als respectievelijk nazimisdaden, racisme, abortus, scheiding en rouwverwerking.

Portretten

Amerikaanse regisseurs zijn traditioneel, in tegenstelling tot Franse cineasten, veeleer verhalenvertellers. Met die traditie braken filmmakers dit jaar in Deauville. De regisseur werd portrettist. James Gray evoceert zijn jeugd via portretten van familieleden (Armageddon Time), Charlotte Wells boetseert via vakantieroutine het beeld van een vader en dochter (Aftersun), Gina Gammell en Riley Keough belichten de botsing tussen de Amerikaanse droom en de realiteit van jonge Lakota’s in de Pine Ridge Reservation (War Pony), Nick Richey schetst jongeren via hun nachtelijke zwerftocht (I-800-Hot-Nite), Agniesza Smoczynska dringt in de geest van zusjes die zich afsluiten van de wereld (The Silent Twins), Chloe Okuno gebruikt het isolement van een vreemdelinge op een vreemde plaats als thrillerelement (Watcher), Vivian Kerr kruipt in de geest van een in de eigen fictie opgesloten vrouw (Scrap) en geweldstudies van Julian Higgins (God’s Country) en Krystin Ver Linden (Alice) portretteren sterke vrouwen.

Deze filmportretten blijven een venster op de wereld. Waarbij filmmakers van het persoonlijke naar het politieke gaan. Soms onbewust. Zo baseerde John Patton Ford Emily the Criminal op persoonlijke ervaringen: “Het kost in de V.S. enorm veel geld om te studeren en toen ik afgestuurd zat ik met een enorme schuld, zo’n 100.000 dollar. De angst en onzekerheid die ik die dit teweeg werd de emotionele motor van Emily.” De scenarist-regisseur was vooral geïnteresseerd in de overlevingsstrijd en de transformatie van zijn in creditcard fraude verzeild geraakt personage, “de sociale thema’s die ermee verbonden zijn, de commentaar op de rat race en de drang naar succes, kwamen er onbewust bij. Pas achteraf zag ik het zelf ook. Wat mij betreft is het geen kritiek maar observatie.”

Complexe mozaïeken

De filmportrettisten laten ruimte voor complexiteit, ambiguïteit in mysterie. Wanneer in het Roodkapje verhaal Palm Trees and Power Lines een jonge teenager door toedoen van een oudere charmeur in de sekshandel terechtkomt kiest Jamie Dack nadrukkelijk nièt voor een roofdier vs onschuldige prooi thriller. “Ik wou geen waarschuwingsverhaal vertellen,” aldus Dack, “jongeren kunnen er dingen van leren maar dat was niet mijn opzet. Wat ik wou tonen hoe opwindend maar ook verwarrend het is om een teenager te zijn, maar ook hoe kwetsbaar jonge meisjes zijn. Hoe gemakkelijk we foute keuzes maken en hoe ambigu onze gevoelens dikwijls zijn.” Research leerde haar dat meisjes vaak worstelen met tegenstrijdige gevoelens wanneer ze bevrijd worden. Opluchting gaat gepaard met teleurstelling omdat ze zich verlaten voelen, “ik dacht daarbij aan relaties waarin ik als teenager terecht kwam en waarvan ik achteraf me afvroeg hoe ik er in verzeild was geraakt en hoe ik bleef teruggaan.”

Ook het autobiografische Stay Awake, dat draait rond een verslaafde moeder en twee broers die haar trachten te helpen, verlaat platgetreden paden. “Daar waar de meeste films over verslaving focussen op verslaafden wou ik het standpunt van de zorgdragers innemen, zegt Jamie Sisley, “ik voel me zelf geen slachtoffer om wat ik heb meegemaakt tijdens mijn jeugd met een verslaafde moeder. Moeilijke dingen kunnen soms leiden tot mooie zaken. De band tussen mij en mijn broer is zo sterk dat ik er een leven lang zal kunnen van genieten. Daarom wou ik dit in het filmeinde ook benadrukken door bij de broers te blijven en niet bij de moeder die nogmaals in behandeling gaat.”

Mythes ontleed

Portretten zijn extra fascinerend wanneer filmmakers mysterie integreren in hun mozaïek en transformaties ook visueel vertalen. Zoals de caleidoscopische David Bowie documentaire Moonage Daydream van Brett Morgen. Of Andrew Dominiks ontleding van de Marilyn Monroe mythe Blonde. “That man is your father”, de slotwoorden van Joyce Carol Oates’ roman worden door de filmmaker die al een westernmythe ontluisterde (The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford) gebruikt als leidraad bij een zoektocht naar een vader(figuur) die loopt via een raadselachtig web van leugens, illusies, verleiding en misbruik.

Het contrast met de roman Marilyn en de sterren van Holywood van Claudia & Nadja Beinert (Uitgeverij Brandt), waar een jonge Norma Jean worstelt met het gevoel in de steek gelaten te zijn door zowel haar biologische als haar adoptiemoeder, is groot. Of toch weer niet want ook Blonde is het portret van een fragiele vrouw die zich als kind nooit geliefd en gewenst voelde. Maar wel iemand die zich als volwassen actrice een identiteit aanmeet waarmee ze eindelijk gezien wordt. Om opnieuw het slachtoffer te worden van narcistische mannen, de mannelijke blik en een filmindustrie die vrouwen tot objecten herleidt.

In wat misschien wel de laatste ‘grote’ Netflix film zal blijken te zijn vertaalt Andrew Dominik de chaotische, op de grens van realiteit en fictie balancerende, roman van Joyce Carol Oates filmisch door in de verwarde geest van een obsessief emotionele heldin te duiken (“ze zingt de liefde zoals ze voor de liefde leeft”) en ons haar blik te tonen. In de spanning die ontstaat tussen in ons geheugen gegrifte iconische beelden (filmscènes en foto’s) en de emotionele realiteit die er achter verscholen gaat, komt een levendig en authentiek portret tot leven. Festivaldirecteur Bruno Barde noemde zich een ‘passeur’, iemand die films en filmkunst doorgeeft, en de vertoning van dit meesterwerk op groot scherm was een geschenk dat we in dank aannamen. Eentje waardoor we aan het slot van het ‘American Film Festival’ Deauville toch iets optimistischer verlieten. Cinema overleeft het einde van de Netflix wittebroodsweken wel.

IVO DE KOCK

Prijswinnaars

Grote Prijs: Aftersun van Charlotte Wells
Juryprijs: War Pony van Gina Gammell & Riley Keough & Palm Trees and Power Lines van Jamie Dack
Ontdekkingsprijs: War Pony van Gina Gammell & Riley Keough
Publieksrijs: Emily the Criminal van John Patton Ford
Persprijs: Aftersun van Charlotte Wells

Quotes uit interviews, Q&A’s en introducties.