Film en literatuur (1): Het verhaal van de glazen melkfles en het oude koppel

CLOUD ATLAS: Onverfilmbaar of filmisch meesterwerk

“And now, the end is here; and so I face the final curtain,…” lijken p-books in koor te zingen nu de e-reader oprukt. Literatuur zou immers als een boekig medium ten dode zijn opgeschreven. Zou, want het einde van het papieren boek is al meermaals aangekondigd zonder dat die voorspelling uitkwam. En daar heeft het opnieuw alle schijn van. Het computer- en smartphone-scherm lijkt het boek immers juist populairder te maken terwijl de tsunami boekenverfilmingen literatuur opnieuw en sterk in beeld brengt bij een jong publiek. Literatuur wordt nog lang niet verbannen naar het museum en het papieren boek gaat helemaal nog niet de weg op van de (verdwenen) glazen melkfles.

Ondertussen is het boek als dominant medium van kunst en literatuur al ontelbare malen ‘begraven’ zonder uiteindelijk ook te zijn gestorven. De drukpers werd in de 15de eeuw gezien als begin van het einde, de fonograaf zou eind 19de eeuw de weg voorbereiden voor een herboren orale cultuur en in de 20ste eeuw werden achtereenvolgens cinema, radio en televisie gezien als potentiële doodgravers. Terwijl ook het pocket-boek met de nodige argwaan kreeg af te rekenen. In de aanloop naar de 21ste eeuw stond alles in het teken van beeldcultuur en werd het visuele denken geacht fataal te worden voor het literaire denken.

Tot de digitale media oprukten en de weg leken voor te bereiden voor e-books. RIP p-books klonk het even snel als voorbarig. Maar de rode draad is ondertussen wel duidelijk: nieuwe media betekenen niet meteen het einde van een oude drager, ze zorgen voor een aanvullling wanneer het origineel een meerwaarde biedt. Daar waar de vinylplaat en de VHS-cassette een onvoldoende natuurlijke link met muziek en film bezaten en niet over het vermogen beschikten om te vernieuwen, blijkt het gedrukte boek niet alleen gevoelsmatig sterk verbonden met literatuur (en het verhaal) maar ook in staat de eigen (analoge) materialiteit in de strijd te werpen. Zoals Jonathan Safran Foer bewees met ‘Tree of Codes’.

CESARE DEVE MORIRE

Boek en film lijken daarbij een ruziënd oud koppel dat niet zonder elkaar kan. Boeken leveren de cinema inspiratie en publiciteit op, literatuurverfilmingen bevestigen de positie van boeken als referentie en wakkeren de aandacht voor lectuur aan. Ondanks de grote verschillen – in taal en manier waarop de menselijke verbeelding wordt aangesproken – delen boek- en filmcultuur één cruciaal gegeven: de passie voor een verhaal dat borg staat voor verwondering, fascinatie en opwinding.

Dat het Festival van Cannes, toch het grootste en meest toonaangevende filmfestival ter wereld, in mei zijn 66ste editie opende met Baz Luhrmanns meteen ook wereldwijd op grote schaal uitgebrachte F. Scott Fitzgerald-adaptatie The Great Gatsby geeft aan dat literatuurverfilmingen behoorlijk ‘hot’ (lees: populair én commercieel) zijn (geworden). Nu, dat wisten we al na de zondvloed boekenadaptaties die het laatste jaar olie op het ‘was het boek niet beter dan de film’-vuur wierpen. Life of Pi, Cloud Atlas, Les Misérables, Anna Karenina, Cesare deve Morire, Brighton Rock, Cosmopolis, Wuthering Heights, Beyond the Hills, Confession of a child of the century, La Folie Almayer, One for the Money, Io e te, The Patience Stone, On the road, The Hobbit, Great Expectations, Oz the great and wonderful, Silver Lings Playbook, Hitchcock, The Sessions, La Religieuse, The Hunger Games, Extremely Loud and incredibly close, The Bourne Legacy, Straw Dogs, John Carter, We Bought a Zoo, Pinocchio, Tinker, Tailor, Soldier, Spy, The Host, The Eagle, The Help, L’écume des jours, The Girl with the Dragon Tattoo, War Horse, De Helaasheid der dingen, … Kortom, een eindeloze lijst.

Tijd voor een stevig dossier ‘Film en Literatuur’ dachten we bij Gierik. Want hoe zit dat met film, literatuur en verbeelding?

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in GIERIK n° 119, zomernummer 2013)

THE GREAT GATSBY