Film en literatuur (3): Todd Haynes en het derde leven van Mildred Pierce

MILDRED PIERCE: De emotionele empathie van Todd Haynes

Toen I’m not there-regisseur Todd Haynes aankondigde dat hij Mildred Pierce voor de Amerikaanse betaalzender HBO ging omtoveren in een miniserie dacht iedereen aan een remake van Michael Curtizs Hollywood film noir uit 1945. Maar de Sirk-fan koos voor een trouwe adaptatie van de roman geschreven door James M. Cain en een reanimatie van een vaak uitgespuwd genre: het melodrama. “Het idee was om oude films, genres en onderwerpen te gebruiken om mensen te doen nadenken over hier en nu” stelt Haynes. Televisie blijkt geknipt voor de adapatie van “een door vrouwen gedreven verhaal” dat onze verbeelding prikkelt.

“Verhalen over vrouwen in huizen vormen de ware verhalen van ons leven,” zegt Todd Haynes om zijn fascinatie voor het melodrama te verklaren, “ze gaan over wat we allemaal op een of andere manier doormaken want het zijn verhalen over familie, liefde, relaties en ontgoochelingen”.

Haynes heeft reeds twee wonderbaarlijk mooie films over ‘vrouwen in huizen’ op zijn palmares. In het als een ‘horrorfilm van de ziel’ omschreven Safe (1995) draait alles rond een huisvrouw (“a homemaker” zegt ze) die “allergisch werd voor de 20ste eeuw”. Ze wordt letterlijk ziek van een maatschappij die blind is voor haar kwaal. Maar de zelfhulpcultuur belichaamd door een geïsoleerde New Age-gemeenschap biedt geen oplossing omdat haar obsessie om ‘veilig’ te zijn haar net problemen met liefde en seksualiteit opleverde.

Far From Heaven (2002) gaat volgens Haynes “over gereserveerdheid en over hoeveel krachtiger emoties daardoor worden. De huisvrouw kan haar gevoelens niet onder woorden brengen”. Zijn visueel virtuoos drama giet thema’s van melodrama-meester Douglas Sirk (hypocrisie, conformisme, zelfbedrog) en jaren 50-esthetiek in een schandaalverhaal: een brave huisvrouw ontdekt dat haar man homo is en gaat zelf een ‘onaanvaardbare’ relatie aan met haar zwarte tuinman.

MILDRED PIERCE

Beide films zijn kunstmatig maar telkens viseert Haynes een emotionele waarheid. De look mag dan niet altijd reëel zijn en de gevoelens stromen over naar muziek, kleren en sets; maar in de grond gaat het om levensechte verhalen die draaien om hoe belangrijk het is om een authentiek leven te leiden. Dat streven naar authenticiteit vormt de rode draad doorheen Haynes’ oeuvre. Samen met zijn obsessie voor de vorming, transformatie en deconstructie van identiteit (zie Poison, Velvet Goldmine en I’m not there).

Ook Mildred Pierce is een emotionele zoektocht naar identiteit van een ‘vrouw in een huis’. De miniserie opent wanneer Mildred in de keuken taarten staat te bakken, terwijl haar echtgenoot Bert in de tuin het gras maait. Ze vormen een middenklasse-koppel en wonen in een typische Amerikaanse suburb. Wanneer Mildred ontdekt dat Bert vreemdgaat zet ze hem aan de deur waardoor ze in haar eentje voor hun twee dochters Veda en Ray moet opdraaien. “Wat ga je doen?” vraagt een vriendin. “Ik heb mijn eigen ideeën, die verander ik niet voor een ander” is het antwoord.

De gescheiden vrouw (“je bent de grootste institutie die nooit wordt vermeld op de nationale feestdag”) is vandanaf zedenloos voor de maatschappij maar na een aarzelend begin als dienster in een diner bouwt ze met een keten restaurants een succesvolle zakencarrière uit. Het schoentje wringt echter in de privésfeer. Ziekte en dood, haat en liefde, ambitie en tegenslag verstoren het bestaan van Mildred en haar dochters.

Opnieuw stuff voor een melodrama, maar ditmaal in een naturalistische versie. “Het is een meer onderkoelde benadering van het materiaal dan in Far From Heaven,” zegt Haynes, “de intensiteit, het drama, het extremisme zit allemaal in het verhaal zodat ik geen extreme visuele taal of intense muzikale score hoefde toe te voegen. Ik wou het publiek de kans geven om zijn eigen weg te zoeken en daarom kauwde ik de emoties ook niet voor”.

Als kunststudent maakte Haynes in de vroege jaren ’80 kennis met het in 1945 door Casablanca-regisseur Michael Curtiz gemaakte Mildred Pierce. Een film noir die Hollywoodster Joan Crawford, na een pijnlijke periode als ‘box office poison’, niet enkel een comeback maar ook een Oscar opleverde. Straf want haar personage viel op door moorddadige drift en dubieuze moraal.

Haynes studeerde semiothiek en was vertrouwd met de feministische lezing van deze hybride film die de macho-conventies van film noir verstrengelt met de vrouwelijke elementen van melodrama. Toen hij op aansporen van zijn vriend en schrijver Jon Raymond het boek van James M. Cain las merkte Haynes tot zijn verbazing dat die spanning enkel aan Hollywood te danken was. Want van moord en misdaad is er bij Cain geen spoor (wel van emotioneel geweld) en ook het melodrama is realistisch getint.

De auteur van ‘The postman always rings twice’ illustreert vooral hoe de Grote Depressie van de jaren 30 zijn sporen naliet op mensen en op man-vrouw relaties. Cain focust in een mix van sociaal-realisme en melodrama op Mildreds relaties met mannen en met haar oudste dochter Veda. Die worden volgens Haynes voorgesteld als “transacties die lopen via geld, financiën en klasse”.

De cineast las Cain in 2008 toen de V.S. in de greep raakte van een nieuwe recessie. “Het boek voelde intens relevant aan,” aldus Haynes, “ik hou ervan dat potentieel pathologische moederlijke driften verbonden worden met mogelijke excessieve middenklasse-verlangens”. Bovendien “waren er geen sterke mannen in dit vrouwenverhaal”.

Toen zijn vaste producente Christine Vachon hem aanspoorde om voor HBO te werken, besloot Haynes om Mildred Pierce een derde leven te geven als vijfdelige miniserie en daarbij het bronmateriaal te volgen (“Jon Raymond en ik bleven bij onze adaptatie grotendeels trouw aan het origineel, behalve bij delen 4 en 5, waar we backstories van backstories schrapten”). Inclusief de sensualiteit, de problematische moeder-dochter relatie en de soms perverse toon. “Mildred is iemand die haar emotionele frustraties vertaalt in werk maar tegelijk een soort sensueel leven ontwikkelt,” benadrukt Haynes, “daarom dacht ik meteen aan Kate Winslet, aan haar kracht op het scherm, haar fysiek engagement”.

De actrice is perfect in het weergeven van de interne conflicten die Mildred verscheuren. Ze wil werken maar is beschaamd voor haar job als dienster, straft en verwent haar ‘onmogelijke’ dochter Veda, gebruikt en helpt mannen, wordt verliefd en ontwikkelt zich zelfstandig. Bovendien heeft ze er alles voor over om de goedkeuring van zowel haar dochter als haar geliefde te krijgen en is ze blind voor het feit dat ze haar met hard werk verworven geluk langzaam om zeep helpt.

MILDRED PIERCE

Waarschuwingen omtrent de wreedheid van haar getalenteerde (zingende) dochter slaat ze in de wind. Zoals die van een dirigent: “In de dierentuin zitten mooie slangen, die neem je toch ook niet mee naar huis. Veda is een slang, een kreng en een colaratuursopraan. En ik wil geen slangenbeet. Wilt u haar haar levenlang beschermen? Dat moet u zelf weten. Ik wil niets met deze intrige te maken hebben”.

Haynes benadrukt het universele karakter van dit in de depressieperiode gesitueerde verhaal. Enerzijds is er de economische crisis die hier niet de armere, werkende klasse treft maar wel de middenklasse. Een klasse die vooral bedreigd werd op het vlak van status en trots. Het verlies van zekerheid en de nood om te werken om te overleven komt hard aan. Maar snel is er succes om de Amerikaanse droom te bevestigen.

Waardoor volgens Haynes “de bevrediging van moederlijke driften verbonden wordt met consumptie, misbruik van middelen en roekeloosheid”. Anderzijds is Mildred Pierce ook “een universeel moeder-dochter verhaal dat zoals altijd draait rond scheiding. Een scheiding die geintensifieerd wordt door Mildred en haar morele weerstand. De dood van een ander kind doet haar nog hysterischer vechten tegen elke notie van scheiding en verlies”.

De traumatische sleutel van Mildreds gedrag is inderdaad de tragische dood van haar ‘engelachtige’ dochter Ray. Het zet Mildred aan alles over te hebben voor haar nog levende dochter, gedreven door de angst ook haar te verliezen. “Mildred gebruikt, onbewust en eerder instinctief, mannen voor ambities die eigenlijk gevoed worden door de noden van haar dochter,” zegt Haynes, “ze over-investeert in dit ene kind”. De regisseur benadrukt net als Cain de jaloezie tussen moeder en dochter en het incestueuze karakter van hun liefde-haat relatie.

In tegenstelling tot Michael Curtiz die zijn film noir drenkt in romantisch expressionisme kiest Todd Haynes voor het lyrisch realisme dat de Amerikaanse cinema in de jaren 70 kenmerkte. Hij gebruikt de tijd die het televisie-format hem geeft om rustig een verhaal te vertellen en de kijker in de rol van waarnemer te duwen met opnamen via ramen en weerspiegelingen.

“Ik was geînteresseerd in de manier dat we naar dingen kijken,” stelt Haynes, “in de filters waardoor we kijken”. Bovendien schuilt er “informatie in de schaduwen, in donkere plaatsen”. Dat deelt Haynes met Fassbinder en Sirk. “Ik wou visueel suggereren dat in huizen waar overgeïnvesteerd wordt in familieleden iedereen iedereen observeert,” zegt Haynes, “er is geen plaats waar je alleen bent.

Dat gevoel bekeken te worden verhoogt de spanning van de intense moeilijkheid van een kind om zich af te scheiden van zijn ouders en zich te identificeren met een eigen persoonlijkheid”. De claustrofobe moeder-dochter relatie loopt uit de hand door wederzijdse besmetting. Mildred projecteert engagement, verlangen, liefde en hoop op Veda die alles via een verwrongen spiegel terugstuurt.

MILDRED PIERCE

Alhoewel Mildred Pierce een minder complexe en moeilijke film is dan de cerebrale Bob Dylan-mozaïek I’m Not There, is het ook veeleisende cinema in de zin dat het veel overlaat aan het publiek. De kijker wordt niet bij de hand genomen, dit is een literatuurverfilming die onze verbeelding ruimte geeft.

“Door scènes te laten doorlopen geef je het publiek het gevoel dat hun visie belangrijk is en dat zij mogen bepalen wat essentieel is in een beeld,” aldus Haynes, “daardoor ontstaat er ruimte om wat ze zien toe te passen in een andere context. Dat was de geest waarin ik Mildred Pierce maakte”.

Haynes ging naar het bronmateriaal van Cain om terug te blikken naar de New Deal-politiek van de jaren 30 via een filmstijl verwant met die van de liberale jaren 70. Hij begon te werken aan het project op het moment dat duidelijk werd dat de Obama-campagne wind in de zeilen had. “Ik kreeg het gevoel dat we het eindpunt van de conservatieve periode waarin we leefden sinds de seventies bereikt hadden,” benadrukt Haynes, “dat we op de drempel van iets nieuw stonden”. De klassieke melodrama’s waren nooit a-politiek en ook de emotionele empathie van Todd Haynes is politiek geladen. Ondanks zijn gevoel voor kunstmatigheid staat hij met beide voeten in de realiteit. In de wereld. In het leven.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in GIERIK, n° 119, zomernummer 2013)

MILDRED PIERCE; Todd Haynes; USA 2011; 365′; naar James M. Cain, met Kate Winslet, Guy Pearce, Evan Rachel Wood, Brian F. O’Byrne, Morgan Turner, Quinn McColgan; FILM: **** / EXTRA’S: ** (commentaar); dvd-dis. Warner

MILDRED PIERCE