Mike White’s ‘The White Lotus’: Sociale satire op het rijkeluisbestaan
Het tweede seizoen van ‘The White Lotus’ kon enkel teleurstellen. Zo’n sublieme sociale satire was de reeks die superrijken en hun vijfsterrenbubbel in Hawaï fileerde. Regisseur-scenarist Mike White springt nog steeds kwistig om met humor, venijn en vitriool maar Italiaanse exotica maakt zijn schets van de impact van macht en geld een tikkeltje minder bijtend. Al blijft het verrukkelijke televisie.
Zon, zee, wuivende palmbomen, zwembaden, kleurrijke kleren, overdadige buffetten en imposante cocktails. Schijnbaar het paradijs. Dat beeld wil het personeel van het White Lotus resort op Hawaï oproepen wanneer ze hun rijke gasten opwachten aan de aanlegsteiger. Alleen gebeurt dat echt iets té geforceerd om te overtuigen. Terwijl we eigenlijk in een flashback zitten want The White Lotus, seizoen 1, opent met een doodskist die aan boord van een vliegtuig wordt gebracht terwijl een man zich laat ontvallen dat het niet zijn gedroomde huwelijksreis was.
Het bordkartonnen paradijs
Alhoewel The White Lotus meer een satire dan een thriller zal blijken, start de televisiereeks in het teken van het mysterie. Dat sluit aan bij het centrale thema van bedrieglijke schijn en bij personages die een met sociale status verbonden artificieel eigenbeeld koesteren. Terwijl de boot met VIP’s nadert – en Louis Armstrongs ‘On Coconut Island’ op de achtergrond speelt – maakt hotelmanager Armand zijn resort medewerkers duidelijk dat ze constant een toneeltje moeten opvoeren voor hun verwende gasten. Die dienen net als de cruisetoeristen van Ruben Östlunds Triangle of Sadness steevast op hun wenken bediend te worden.
Met een grijns benadrukt Armand dat ze met zijn allen eigenlijk maskers dragen en vervangbaar zijn: “Probeer niet te aanwezig te zijn, als een aanwezigheid. Het is een Japans ding: we verdwijnen achter ons masker van prettige dienaars. We’re interchangeable helpers.” Het ontvangstcomité verdwijnt op deze exotische locatie dan ook haast volledig uit beeld. De medewerkers bestaan alleen maar in hun dienstverlenende functie, buiten de werkplek gaan ze op in het niets. En de superrijken ‘zien’ ook enkel service robots. De onverschilligheid van de VIP’s is hemeltergend: het hotelpersoneel wordt vernederd, uitgebuit, uitgespuwd en vergeten.
Verwende witte rijken
Armand ziet zichzelf als een acteur (hij oogt als Basil uit de John Cleese reeks Fawlty Towers) maar ook als regisseur die een spektakel organiseert voor en met de superrijken (tot en met een laatste avondmaal). Hij beschouwt zijn team als een verzameling acteurs gecast voor bepaalde rollen. Het ontgaat hem dan ook dat een van zijn hostessen hoogzwanger is (en uiteindelijk ook op de werkvloer bevalt). Daar waar dit even veelzeggende als absurde incident Armand amper lijkt te raken, verliest hij toch langzaam de controle wanneer de spanningen hoger oplopen naarmate de maskers van de gasten afvallen.
Rode draad is Armands conflict met rijkeluiskind Shane Patton, op huwelijksreis met Rachel en totaal overstuur wanneer hun door zijn moeder gereserveerde kamer niet beschikbaar blijkt. Shane, gewend om te krijgen wat hij wil, maakt er een principezaak van en heeft meer aandacht voor zijn strijd met Armand dan voor zijn kersverse echtgenote die worstelt met het opgeven van haar zelfstandigheid en job. Minder kwaadaardig, maar niet minder disfunctioneel, is het New Yorkse gezin Mossbacher. Mark is ruggengraatloos, Nicole een carrièrevrouw die werkt voor een Google-achtig bedrijf en hun kinderen Quinn en Olivia licht opstandige tieners.
Dochter Olivia nam een armere vriendin (Paula) en een rugzak drugs mee en dat snoepgoed belandt per ongeluk maar niet zonder gevolgen in het kantoor van ex-verslaafde Armand. Tanya, een verwarde diva (“ik moet een massage hebben anders sterf ik” klinkt het wanneer ze arriveert) met een drank- en moederprobleem, laat een van de masseurs en gezichtverzorgers van de hotelspa dromen van een nieuw leven om haar dan weer snel te vergeten.
Hypocrisie ten top
The White Lotus draait rond het narcisme van superrijken, de kloof tussen imago en identiteit en de ondraaglijke lichtheid van hypocrisie. “Ik groeide op in een religieuze omgeving waar niemand eerlijk was over wat ze waren of wat er aan de hand was”, vertelde Mike White aan The Guardian, “en als schrijver voel ik de drang om de draak te steken met die kloof en mensen te tonen zoals ze echt zijn: complex, primair en onvolmaakt. Daarom creëer ik ook geen sympathieke personages waarmee kijkers zich kunnen identificeren. Dat is te gemakkelijk en in de grond zijn we allemaal dieren, allemaal aapjes,”
Als scenarist tekende Mike White (° 1970) al eerder voor verknipte kronieken van fragiele met zelfbegoocheling en frustraties kampende individuen. Met films als The Good Girl (2002), School of Rock (2003), Nacho Libre (2006) en Beatriz at Dinner (2017). Televisiereeksen als Dawson’s Creek (1998) en Enlightened (2011). Plus de corporate komedie Brad’s Status (2017), voor de scenarist-regisseur een vingeroefening voor het satirische, tijdens de lockdown ontwikkelde, (eerste seizoen van) The White Lotus.
The White Lotus is een verfrissende sociale satire over de perikelen van een wannabe-jetset waarbij White sociale kritiek koppelt aan een psychologische karakterschets. Hij maakt duidelijk dat de droomvakantie van de superrijken gebouwd is op de miserie van de vakantiewerkers. Het vijfsterrenresort is een hel voor het personeel maar blijkt ook voor de gasten een vermomde gevangenis. Niet het bevrijdende, exotische paradijs dat ze voor ogen hadden. De medewerkers zijn vastgekluisterd aan hun performance terwijl de gasten hypocriet zijn en blijven.
Lotusbloem
In interviews verwijst de bedenker en scenarist-regisseur naar de lotusbloem die in de door behangpapier geïnspireerde generiek een symbool van hergeboorte introduceert. Inspiratie haalde White ook bij het ‘Lotos-eaters’ gedicht van Alfred Tennyson dat een doelloos, zonder de realiteit onder ogen te nemen, dwalen door het leven evoceert. De rijke resort-bezoekers zien hun verblijf als de perfecte start van een netjes uitgestippelde toekomst (Shane) of een mogelijke nieuwe start (de Mossbachers, Tanya) waarbij ze zichzelf en hun familie terugvinden.
White speelt hier met de link tussen reizen en fantasie, tussen droom en harde werkelijkheid, en de donkere kant van de toeristische industrie. Want in het eerste seizoen komt kolonialisme duidelijk in beeld. Hawaï is herleid tot een attractiepark, de lokale bevolking is gereduceerd tot exotische figuren en goedkope werkkrachten. De economische winsten gegenereerd door het toerisme gaan niet naar de lokale bevolking terwijl hun eigenheid gereduceerd wordt tot exotica, tot optredens tijdens de etentjes. Met een roeiteam dat traint voor een tocht naar Fiji introduceert White ook een symbool voor een verlangen naar vrijheid en bevrijding.
Macht en geld
De rijke gasten van het resort denken niet aan de lokale bevolking of de minder bevoorrechte mensen die hen verwennen. The White Lotus fileert het cynisme van de gefortuneerde one percent maar ook de machtsdynamiek tussen mensen van verschillende rijkdom of afkomst. Niet toevallig is het een zwarte masseuse die haar dromen uiteen ziet spatten en is de enige zwarte gast een meisje dat op kosten van een witte familie ‘mag’ genieten van de luxe.
De Hollbachers dichten zich een ‘liberal’ imago toe, maar Olivia onderstreept dat het idool van haar moeder, Hilary Clinton, neoliberaal en neoconservatief was. Nicole bijt terug dat activisten en critici zoals haar dochter het systeem van economische uitbuiting niet willen ontmantelen, “ze willen enkel een betere plaats aan de tafel.” En “what is your system of belief. Not capitalism? Not socialism? So just cynicism?”.
Nicole sympathiseert met Rachels verlangen een eigen carrière uit te stippelen als onafhankelijke vrouw tot ze ontdekt dat de jonge vrouw verantwoordelijk was voor een online profielstuk waarin ze afgeschilderd wordt als een ‘power woman’ die profiteerde van de #MeToo golf om haar ambities te realiseren. Rachel moet afdruipen om later de volle laag te krijgen van haar schoonmoeder Kitty die haar inpepert dat zogenaamde betekenisvolle jobs “afschuwelijk zijn, ze leveren geen geld op.”
Explosieve cocktail
Waarna Shane aanvult dat dergelijke jobs draaien rond geld vragen van rijke mensen, “je vraagt dan eigenlijk jezelf geld.” Samengevat, “it’s all about the money.” Terwijl Rachel haast onder tafel zakt schreeuwt Kitty het uit: “Money, money, money, money. If you have money, that’s what you bring to the table.” Wanneer Tanya even later Belinda’s project afwimpelt werpt ze de masseuse snel een envelop bankbiljetten toe. Blind voor de verbijstering en ontgoocheling. Geld lost alles op. Denken de superrijken.
De plot van seizoen 1 levert weinig drama op maar de onderhuidse frustraties en wrok die opborrelen tijdens de vele gesprekken creëren naast een ongemakkelijke sfeer ook spanning. Het feit Armand steeds meer problemen krijgt om zijn pokerface te bewaren en aan de lokroep van drank en medicatie te weerstaan voorspelt een uitbarsting. Die komt er maar op een absurd tragische wijze. The White Lotus is heerlijke satire, met in geld badende machtswellustelingen die emotioneel afgestompt blijken door hun rijkdom, maar de onderstroom van tragiek en ingehouden woede zorgt dat het ook wat dansen op een vulkaan blijft.
Italiaans filmparadijs
In seizoen 2 komt de labiele Tanya opnieuw opdraven, met in haar kielzog een echtgenoot (de net als in het eerste seizoen koud en warm blazende Greg) en een bediende (Portia) die zich eigenlijk het liefst uit de voeten willen maken, om via absurde verzoeken aan het personeel van een Siciliaans vijfsterrenhotel (“I want a real, authentic old-world gypsy” zegt ze aan de manager wanneer ze haar toekomst voorspeld wil zien) en diva dromen (een Vespa rondrit is hilarisch) haar macht te tonen.
Verder vooral nieuwe personages. Twee onprettig gestoorde gehuwde koppels (een vermogensbeheerder neemt daarbij een succesvolle tech ondernemer in het vizier), twee impulsieve jonge vrouwen voor wie het hotel een werkterrein is (als prostituee of wannabe zangeres), een seksistische Italo-Amerikaanse patriarch met seksverslaafde zoon en flirtende kleinzoon, een achter de feiten aanhollende en seksueel gefrustreerde vrouwelijke hotel manager, een pianist met erectiestoornissen en een dandy omringd door vrolijk feestende homo’s.
Klinkt clichématig en dat is het ook. De rijke toeristen zijn ditmaal meer archetypes. Of juister: White staat nadrukkelijk stil bij hun clichékarakter, zoals ook het mooie kader meer in het oog springt. De personages lopen door een filmdecor en worden karikaturaal geschetst. Met filmreferenties. Van de Vespa’s van Pasolini en Fellini over de geile rond een vrouw cirkelende dorpelingen die herinneren aan Antonioni’s L’Avventura tot scènes uit The Godfather. Waarbij de jongste DiGrasso benadrukt dat vooral mannen fan zijn van Coppola’s maffia epos: “De verheerlijk van The Godfather is een nostalgisch terugdenken aan de tijd dat mannen alles met geweld konden oplossen.”
Seks en lege levens
Om de karikaturen af te zwakken biedt White zijn personages meer ruimte om zich te ontwikkelen. Dat levert extra reliëf maar ook meer herhalingen. De neiging om expliciet te maken wat reeds duidelijk was gaat ten koste van de humor, de scherpte, de vingervlugheid, het tragische karakter van de serie. Seizoen twee van The White Lotus gaat nog altijd over macht en geld. Dat levert de sterkste scènes op. Zoals Tanya’s misvatting “it’s a good feeling when you realize that someone has money because then you don’t have to worry about them wanting yours”.
Maar Mike White tracht ook seks en machismo toe te voegen aan de mix en dat blijkt niet altijd even succesvol en grappig. Er wordt een grimmig portret geschetst van toxic masculinity en de neiging verantwoordelijkheid af te schuiven (“Women aren’t all saints, they’re just like us” klinkt het) en het vasthouden aan sociale status in de nog altijd satirische serie. Evenwel zonder dat de verstrengeling met machtsstrijd, ongelijkheid en discriminatie ditmaal overtuigt.
Rijkeluisbestaan
Niet dat White zuinig omspringt met kritiek. Hij maakt duidelijk dat de adembenemende schoonheid van de Italiaanse natuur (zee, rots en vulkaan) en steden (of het maanlicht en de zonsondergangen die hij fraai in beeld brengt) niet besteed is aan deze rijke snobs voor wie dergelijke exclusieve resorts niet meer dan plekken zijn die ze kunnen afvinken in hun ’to do’ lijstje. Waarderen en echt genieten is niet aan de orde. Lege levens blijven ook ‘op reis’ leeg.
De kracht van The White Lotus blijft ook in het minder subversieve tweede seizoen dat de ‘weelde’ waarin de rijken baden in deze vijfsterrenbubbels aanvoelt als vies, verstikkend en grotesk. Potsierlijk en intriest. Een vervormde spiegel die de hypocrisie en ongelijkheid van de (Amerikaanse) kapitalistische klassenmaatschappij weerspiegelt.
Daarbij focust White op de Amerikaanse fascinatie voor en fixatie op geld. Ook zonder dat het woord “money” valt blijft geld een motor voor de personages. “Ik kom niet uit een milieu waar geld en bezittingen alles is,” zegt Mike White in The New Yorker, “maar ik ken een boel mensen die geld hebben en enkel mensen kennen die ook geld bezitten. Zij leven in een bubbel van geld en doen er momenteel alles aan om die bubbel te beschermen.”
In The White Lotus wou hij “mensen laten worstelen met ideeën omtrent geld. Wie geld bezit kan de dynamiek en ontwikkeling van relaties bepalen. Geld drukt zijn stempel op de bediende-gast relatie in een hotel maar kan ook onze meest intieme relaties (mis)vormen.” De balans tussen het persoonlijke en het politieke zit in het tweede seizoen (er is sprake van een derde seizoen dat in Azië zou spelen) minder goed maar dit blijft speelse, satirische televisie.
IVO DE KOCK
THE WHITE LOTUS van Mike White. USA 2021-2023. 2 seizoenen, 13 afleveringen x 60’. Met Murray Bartlett, Connie Britton, Jennifer Coolidge, Alexandra Dadaria, Fred Hechinger, Jake Lacy, Brittany O’Grady, Natasha Rothwell, Steve Zahn, John Gries, F. Murray Abrahma, e.a.. Scenario Mike White. Fotografie Xavier Grobet, Ben Kutchins. Montage John M. Valerio, Heather Persons. Te bekijken via Streamz.