The Hitchcock Touch. Deel 35: Family Plot

FAMILY PLOT

Alfred Hitchcock beschouwde Family Plot niet als zijn laatste film. Na de opnamen stortte hij zich samen met scenarist David Freeman op het script van The Short Night. Maar Hitchcock was zich duidelijk bewust van het feit dat zijn einde naderde. In ‘The Last Days of Alfred Hitchcock’ schrijft Freeman hoe zijn co-scenarist creatieve en melancholische buien afwisselde. De artistieke en de re‘le strijd tegen de dood vielen voor de master of suspense steeds meer samen .

FAMILY PLOT

De realiteit is dat Alfred Hitchcock een oude man was die wist dat hij ging sterven toen hij Family Plot maakte. Na een lichte hartaanval in januari 1975 werd er bij Hitchcock een pacemaker ingeplant die hem toeliet om even later aan zijn tweede film in de jaren zeventig te beginnen. Hitchcock stortte zich met volle energie in een hernieuwde samenwerking met Ernest Lehman (scenarist van North by Northwest). En zoals gebruikelijk drukte hij zijn stempel eerst op het script (waardoor er weinig overblijft van het boek waarop de film gebaseerd is) en daarna op de verfilming (via een uitgewerkte storyboard).

Tijdens de opnamen ontkende Hitchcock tegen de aanwezige pers dat hij aan stoppen dacht (op een vraag naar de verplichte pensioneringsleeftijd voor cineasten antwoordde hij ‘around reel twelve‘). Maar als eeuwig promotiebeest speelde Hitchcock op dat ogenblik een rol: het mythische personage ‘Alfred Hitchcock’ was immers onsterfelijk. De echte Hitchcock was zich echter maar al te bewust van zijn eigen sterfelijkheid. De onvergankelijkheid van zijn cinema gold als troost.

FAMILY PLOT

De spanning in het leven van Hitchcock tussen uiterlijke schijn (vitaliteit en vrolijkheid) en innerlijke realiteit (pijn, ziekte en melancholische gevoelens) vinden we ook terug in Family Plot. De laatste film van Alfred Hitchcock is duidelijk het product van een zieke man die zonder illusies naar de wereld en de toekomst kijkt. Het is een prent die tegelijk vrolijk en melancholisch is. De plot, die draait rond een verdwenen erfgenaam die een kidnapper en juwelen  dief is (ene Arthur Adamson) en omwille van de beloning opgespoord wordt door een taxichauffeur (George Lumley) en een helderziende (Blanche Tyler), laat Hitchcock toe om vertrouwde thema’s te hernemen. En tegelijk ook humor en ernst te combineren.

Hitchcock verrast zijn publiek twee maal: een eerste keer door na de gruwelijk brutale thriller Frenzy uit te pakken met een schijnbaar lichtvoetige komedie, een tweede keer door donkere ondertonen te laten opduiken uit de screwball komedie Family Plot. Family Plot toont ons schijnvertoningen (een koele blonde ontvoerster blijkt een gevoelige en zenuwachtige blondine met een pruik), verwijst naar illusies (de seances van Blanche maar ook het door de trailer gelanceerde idee dat “there’s no body in the family plot“) en ensceneert manifest kunststukjes (de spannende afdaling-zonder-remmen vol dreigende tegenliggers verandert plots in een even onheilspellende leegte).

FAMILY PLOT

Toch komt de realiteit bij momenten dramatisch of bedreigend de illusie doorprikken. Waarbij betekeni 
ssen veranderen of primaire angsten aan de oppervlakte komen. Een ongebruikelijke achtervolgingsscène illustreert het eerste. Lumley zit tijdens de begrafenis van Maloney (een ‘bewaker van het geheim’ die het op zijn leven gemunt had) achter diens weduwe aan, als een schaker drijft hij de vrouw in een hoek om haar een stukje van de puzzel te ontfutselen. Zijn zoektocht naar de waarheid verandert daarbij in emotionele mishandeling, de sympathieke slungel wordt een agressor.

De primaire angsten worden blootgelegd nadat de kijker door de komische tonen een vals gevoel van veiligheid heeft gekregen. Blanche wordt gevat door het duo dat ze (aan een erfenis) wil helpen en een injectiespuit wordt een gevaarlijk wapen. De injectienaald doet bloed verschijnen op het wit (!) kleed van Blanche. De kleine bloedspatten shockeren de kijker, zoals even later Lumley schrikt wanneer hij in de zoektocht naar zijn verdwenen vriendin, bloedvlekken op haar achteloos achtergelaten tas ziet. Rode vlekken verstoren het schijnbaar onschuldige, harmonische beeld. De verontrustende wereld is plots een realiteit. Maar eigenlijk was daarvoor de nachtmerrie al een feit. Niet toevallig wordt San Francisco hier, in tegenstelling tot Vertigo, zonder veel glamour in beeld gebracht.

FAMILY PLOT

Dit laatste houdt ook verband § met het feit dat Hitchcock zich met Family Plot bewust onder de stervelingen mengt. Zijn film plaatst de kijker ook in het centrum van het spektakel. In de finale fase van zijn evolutie geeft Alfred Hitchcock definitief de fakkel over aan de toeschouwer. Een eerste stap in deze evolutie werd gezet in Rear Window: de voyeur/kijker zit met de regisseur in de projectiecabine en projecteert via het personage van James Stewart zijn eigen virtuele realiteit op het scherm (de overburen). North by Northwest zette de tweede fase in: de ‘gewone’ man/kijker (de vooruit vluchtende Cary Grant) wordt aangezet om met de nodige ellipsen het verhaal af te ronden.

Met testamentfilm Family Plot is de laatste fase bereikt: de kijker zit niet langer voor het scherm maar in de wereld van Hitchcock. In deze interactieve cinema avant-la-lettre nodigt de regisseur zijn kijkers uit om een ‘Hitchcock-film’ in elkaar te knutselen. Hitchcock strooit í in de eerste scnes vertrouwde elementen (relationele stoornissen, seksuele spanning, geheim, bedrog, vermomming, afpersing, zoektocht) rond en beproeft het begrip van de kijker (net als de politie tast hij bij de helikoptertocht van Fran letterlijk en figuurlijk in het duister).

FAMILY PLOT

Daarna volgt een dubbele plot (het verhaal van George & Blanche en dat van Fran & Arthur) doorkruist door enkele mise-en-scène pareltjes (de ontvoering van een bisschop in een volle kerk, de afdaling van een berg in een auto met gesaboteerde remmen). Maar vooral: de kijker wordt gevraagd om zich te amuseren door met vertrouwde elementen en scnes zelf een film te maken. De afstand tussen scherm en kijker verdwijnt zo, Hitchcock betrekt de kijker in zijn visie op pure cinema. Met directe emoties en puur plezier. Met cartoonachtige personages in een stripwereld. Maar ook met de schaduw van de dood. De schaduw van Alfred Hitchcock, even letterlijk in beeld (als silhouet zichtbaar door een glazen deur) maar steeds aanwezig. Voor een allerlaatste keer.

Wat ook voor een laatste keer overduidelijk wordt is dat de ‘master of suspense‘ ook komisch talent heeft. Zijn humor is zoals in Mr. and Mrs Smith en The Trouble with Harry cynisch én visueel. In Family Plot draaien heel wat grappen rond kerkhofsituaties (grafdelvers die uit het niets verschijnen, grafstenen die in de grond willen blijven) en man-vrouw relaties. Niet toevallig zijn de spannendste scnes uit het grappigst. Nemen we de scène waarin George en Blanche met een wagen zonder remmen moeten trachten heelhuids een berg af te dalen. Net als in To Catch a Thief heeft de rit seksuele ondertonen. George moet niet enkel trachten de wagen onder controle te houden en tegenliggers te ontwijken, hij moet ook met Blanche worstelen die zich in paniek aan zijn lichaam vastklampt. Na de crash klimt Blanche uit de wagen door haar voet op het gezicht van George te zetten.

FAMILY PLOT

De spanning gaat hier langzaam over in humor, terwijl realisme ook steeds duidelijker vervangen wordt door een surrealistisch ballet (de camera maakt bewegingen die voor de wagen duidelijk onmogelijk zijn). De scène is ook een zoveelste symbool van de seksueel verstoorde relatie van het tweetal. Ze zullen uiteindelijk niet door seks maar door gezinswaarden (samenhorigheid en empathie) samengebracht worden en zegevieren. George en Blanche lokken de ontvoerders in de eigen val met het door Arthur gepropageerde motto: “move as one“. Ook die andere sleutelscène, de ontvoering van een bisschop voor de ogen van zijn congregatie, heeft komische accenten (over dreven maquillage bij Fran, enscenering van de kruisweg). En een seksuele ondertoon.

De ontvoerders (en Hitchcock) spelen namelijk in op de ‘geremdheid’ van de kerkgangers. Waarbij op meer wordt gealludeerd dan het respect voor de plaats, het ritueel en de betrokkenen. In beide scènes is nog één ding heel opvallend: ze draaien rond een snelle opeenvolging van korte en verschillende shots (en verschillende opnamen). Alfred Hitchcock vertelt zijn verhalen visueel en niet verbaal. Montage (en de storyboard) speelt daarbij een belangrijke rol. Net als fotografie (vale kleuren domineren en worden sporadisch doorbroken door rood). Maar ook locatie en kleding.

FAMILY PLOT

Zo hebben de personages van Family Plot een eigen vestimentaire stijl (modieus voor de ontvoerders, werkkledij voor de amateurspeurders, oubollig chique voor Mrs. Rainbird) en beginnen deze stijlen langzamerhand door elkaar te vloeien (een beetje zoals de visuele patronen in Topaz). Verder duiden de verschillen in de woningen (luxueus en ruim versus klein en rommelig) op een onderscheid tussen beide koppels: enerzijds de luxeoplichters (Arthur en Fran werken voor het plezier en de opwinding, de ‘comfortabele’ erfenis interesseert hen niet), anderzijds de proletarische oplichters (Blanche en George bedriegen uit materi‘le nood en lopen ruzi‘nd en gefrustreerd rond). Verschillen die Hitchcock nog meer in de verf zet via hun drink- en eetgewoonten: Arthur en Fran serveren hun gasten gesofisticeerde gerechten en wijn, Blanche en George verbruiken overdadige hoeveelheden hamburgers en bier.

FAMILY PLOT

Family Plot is een film vol spiegeleffecten (koppels die elkaar bespieden, ontvoerders die gevangen gezet worden, belagers die slachtoffer worden) en valse beelden (een getrukeerde seance, een leeg graf, een juwelenwinkel als rovershol, een kerk die onveilig blijkt). ‘Fake‘ is de term die de weduwe van Maloney gebruikt wanneer ze een bedriegelijke grafstem omverschopt. “You’re no fake” is de verzuchting van George wanneer Blanche de verborgen diamant aanwijst. Waarna George het beeld verlaat en Blanche naar het publiek knipoogt. Of ze nu een echt medium is, of ook haar partner oplicht, is eigenlijk bijzaak. Als stand-in voor Hitchcock (die op de affiche knipoogt) richt Barbara Harris zich immers rechtstreeks tot die andere medeplichtige: het publiek. Het is typerend dat Hitchcock afscheid neemt met een grap. Een grap met een dubbele bodem dan nog.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Film & Televisie)

FAMILY PLOT: reg. Alfred Hitchcock. sce. Ernest Lehman naar ‘The Rainbird Pattern’ van Victor Canning. muz. John Williams. fot. Leonard J. South. mon. J. Terry Williams. pro. Alfred Hitchcock voor Universal Pictures. act. Karen Black (Fran), Bruce Dern (George Lumley), Barbara Harris (Blanche Tyler), William Devane (Arthur Adamson), Ed Lauter (Joseph Maloney), Cathleen Nesbitt (Julia Rainbird) Katherine Helmond (Mrs. Maloney), Warren J. Kemmerling (Grandison), e.a. / U.S.A., 1976, 121 min. dis. Universal Video

FAMILY PLOT