Scherp en kritisch zijn. Maar met een knipoog. Dat is het motto van de Roemeense scenarist-regisseur Radu Jude. Na de sardonische satire ‘Bad Luck Banging or Loony Porn’ volgde de meest geschifte bijdrage aan het Film Fest Gent feestproject ‘2×25′, de kortfilm ‘Greetings from Crîngasi!’, en het vrolijke, absurde filmexperiment ‘Do Not Expect Too Much From The End Of The World’. “Een gesprek met een film uit 1981” aldus Jude. Helaas niet te zien in de zalen. Gelukkig wel op MUBI. Samen met zes van Jude’s kortfilms.

Onbekend maakt onbemind. ‘Oude’ namen als Jim Sheridan, Neil Jordan en Martin McDonagh doen nog wel een belletje rinkelen bij filmliefhebbers, maar ‘Ierse cinema’ liet de laatste decennia filmharten zelden harder slaan, laat staan bioscopen vol lopen. Tot ‘The Quiet Girl’ vorig jaar een arthouse hit bleek. Het fijnbesnaarde drama van Colm Bairéad opende ‘Scéal Eile’, het Brusselse Ierse filmfestival dat vanaf 22 april in zijn nieuwste editie de volgspot richt op vrouwelijke Ierse filmmakers. Een mooi signaal nu Cannes, het festival der festivals, weer als vanouds een mannenbastion blijkt. Ondanks Greta ‘Barbie’ Gerwig.

Bijna tien jaar nadat ze uit het leven stapte staat Chantal Akerman weer volop in de schijnwerpers. In haar Brussel nog wel. Met een retrospectieve in Cinematek en tentoonstellingen in Bozar en Cinema Palace. Maar ook dankzij de Nederlandstalige uitgave van ‘Mijn moeder lacht’, een roman waarin de cineaste de complexe relatie met haar moeder Natalia fileert. Daarbij worden thema’s van haar filmwerk blootgelegd en onthult het portret van een moeder het zelfportret van een dochter. Een pijnlijk mooi verhaal van trauma’s en worstelingen.

In mei rolde het filmfestival van Cannes de rode loper uit voor de Iraanse filmmakers Ali Asgari en Alireza Khatami. ‘Terrestrial Verses’, hun in zwarte humor gedrenkte schets van machtsmechanismen in het algemeen en het absurde Iraanse systeem in het bijzonder, kreeg wereldwijde lof. Maar bij zijn thuiskomst in Teheran moest Asgari zijn paspoort inleveren en kreeg hij een filmverbod opgelegd. Begin maart mocht Asgari toch naar België reizen naar aanleiding van de release van ‘Terrestrial Verses’ én zijn vorige ‘Until Tomorrow’. We spraken hem in Brussel. “Als filmmaker en burger moet je macht en regels in vraag blijven stellen.”

“Ik zou deze César willen opdragen aan alle vrouwen,” zei de Franse cineast Justine Triet toen ze tijdens de Césars-ceremonie haar prijs voor beste regie kwam oppikken, “alle vrouwen die het gevoel hebben klem te zitten in hun keuzes of eenzaamheid, die succes hebben of falen, die gekwetst werden en zich wisten te bevrijden door te praten of daar niet in slaagden.” De verwijzing naar het recentste Franse #MeToo-schandaal in de filmwereld was overduidelijk, de bekroning van de sublieme Gouden Palm-winnaar ‘Anatomie d’une chute’ meer dan terecht.

De Zwitserse filmmaker Alexandre O. Philippe blijft haast als enige koppig filmessays maken. Lynch/Oz linkt surrealistische cinema aan Technicolor dromen.

De Vlaamse cineast Bas Devos blijft maar films maken over zijn woonplaats Brussel. Na ‘Hellhole’ en ‘Ghost Tropic’ is er nu ‘Here’, een ode aan de multiculturele Belgische metropool en de migranten die er een verdoken leven leiden. Wonderlijke, toegankelijke slow cinema die de zintuigen streelt en onze verbeelding prikkelt met fijne portretten, verborgen verhalen en filosofische bespiegelingen over de link tussen mens en natuur. “Verhalen maken werelden en omgekeerd.”

De meest verrassende topper van filmjaar 2023? Doe maar ‘Smoke Sauna Sisterhood’, de documentaire van Anna Hints over de Zuid-Estse rooksaunatraditie. Een poëtische, verbindende onderdompeling in een tijdloos universum van hitte en rook, waar rituelen helpen bij louterende helingsprocessen en het smeden van zusterschappen. Mooie, magische cinema.

Een beetje arbitrair die jaarlijstjes, maar toch beginnen we er elk jaar weer aan. Het is ook manier om even stil te staan bij de ‘state of cinema’.

Filmzalen, plaatsen waar we ons samen onderdompelen in cinema en filmcultuur, blijven van onschatbare waarde. Zeker wanneer ze, zoals de Brusselse onafhankelijke arthouse Cinema Nova, culturele diversiteit en artistieke expressie koesteren. Overleven in het hart van de (hoofd)stad is echter geen sinecure, gezien de beperkte middelen en de druk van de vastgoedmarkt. Gelukkig werd de coöperatieve ‘Supernova’ opgericht met één doel: beletten dat Cinema Nova verdwijnt door zelf de stadsbioscoop te kopen. Daarvoor zoeken de initiatiefnemers mensen die mede-eigenaar willen worden.