Amélie van Elmbt & Maya Duverdier: “Dreaming Walls kijkt naar het Chelsea Hotel door de ogen van haar permanente residenten.”

“Het Chelsea hotel was mijn thuis, ik hield van zijn armoedige elegantie en zijn obsessief bewaakte geschiedenis” schreef kamer 204 bewoner Patti Smith in ‘Just Kids’. Dreaming Walls: Inside the Chelsea Hotel van Amélie van Elmbt en Maya Duverdier portretteert artistieke residenten van het New Yorkse iconische hotel tijdens de chaotische make-over die hun “overblijfsel van de jaren zeventig” transformeert in een hip luxehotel.

“Meer dan een hotel” is de slogan van Yalo, het Gentse hotel waar we tijdens Film Fest Gent spreken met Amélie van Elmbt en Maya Duverdier. “Dat was absoluut zo voor het Chelsea Hotel, gebouwd vanuit een filosofie die draait rond gemeenschap en ontmoetingen,” aldus de documentairemakers, “de kamers zijn er even belangrijk als de mensen die er wonen omdat ze ruimte bieden om te creëren. Vandaar Dreaming Walls, de muren waren getuigen van artistieke dromen en ademen de geest van het hotel uit.”

Door de songs van Bob Dylan, Joni Mitchell en Leonard Cohen groeide het Chelsea Hotel in mijn geest aanvankelijk uit tot een plek in een fantasiewereld. Pas later ontdekte ik dat het een echt hotel in New York City is dat zich in de jaren zestig-zeventig ontpopte tot mythische thuishaven voor artiesten en schrijvers. Een plek waar Arthur C. Clarke 2001: A Space Odyssey schreef en Andy Warhol Chelsea Girls filmde. En Dylan Thomas ooit verbleef. Amélie van Elmbt: “Toen ik tien jaar geleden als jonge filmmaker Patti Smiths Just Kids las geraakte ik gefascineerd door Chelsea Hotel. Door haar woorden ging ik voor het eerst dromen over het gebouw achter de iconische façade.”Maya Duverdier: “In (historicus) Sherill Tippins’ ‘Inside the Dream Palace’ wordt Chelsea Hotel omschreven als een droompaleis dat meer in de geest van mensen die erover dromen bestaat dan in de werkelijkheid. Zelfs de strafste gebouwen zijn bovendien niet meer dan locaties voor de mensen die er leven. Die link tussen een legendarische plek en haar bewoners fascineerde ons.” 

Gingen jullie daarom op zoek naar het hotel? Amélie: “Nee, er was toeval mee gemoeid. Vier jaar geleden verbleven we in New York toen mijn film Drôle de père op het Tribeca festival liep. Na een screening zagen we op 23rd Street een gigantische met doeken beklede stellage en Maya herkende meteen het daarachter verscholen neon naambord van het hotel.”Maya: “Achter het scherm ontdekten we een deur, de enige ingang van het Chelsea Hotel. Aangezien die open moet blijven voor bewoners en werklui konden we gemakkelijk binnenstappen. Normaal word je meteen buitengezet maar omdat we choreografe Merle Lister zagen en met haar aan de praat geraakten mochten we blijven. Merle nodigde ons uit op haar kamer en zo konden we ook in het gebouw rondkijken.”

Bij die ontdekkingstocht ontstond het idee voor een documentaire? Amélie: “Eigenlijk bleef het eerste beeld dat we zagen toen we de deur openden, een kleine vrouw met een rollator in een receptie vol loshangende draden en rondslingerend bouwmateriaal, op ons netvlies kleven. We zagen deze levendige vrouw meteen als een filmpersonage. Bovendien begrepen we dat we getuige waren van een kantelmoment in de geschiedenis van het Chelsea Hotel.”Maya: “Het was duidelijk dat het verhaal nu verteld moest worden. Na tien jaar verbouwingswerken dreigde de utopische spirit waarvoor het hotel bekend stond definitief te verdwijnen. Hèt moment om die transitie in vraag te stellen en het leven van de bewoners te belichten. Dreaming Walls: Inside the Chelsea Hotel kijkt naar het hotel door de ogen van haar permanente residenten, zij die nooit zijn weggegaan.”Amélie: “Het gebouw is erg filmisch. De muren lenen zich voor projecties en de gangen vormen een doolhof waarin de camera perfect kan rondzwerven. Doordat alles blootgelegd was, lagen verwijderd waren, kregen we het gevoel dat de muren konden praten.”

Muren waar de plaaster van afvalt terwijl Merle ronddanst. Amélie: “Merle is de gids van Dreaming Walls. Tijdens de twee jaar dat we te midden de chaos filmden bracht zij ons in contact met andere bewoners. Die voelden zich daardoor meteen op hun gemak. Ook al omdat ze merkten dat onze aanpak respectvoller was dan die van reeds gepasseerde tv-ploegen.”Maya: “Doordat we zo vaak draaiden, ook ’s avonds wanneer de werklui weg waren, werden we een vertrouwde aanwezigheid en begonnen bewoners spontaan met ons te praten.”

Grepen ze de kans om hun hart te luchten? Amélie: “De meesten wilden vooral de archieven van hun artistiek werk tonen omdat ze een kans zagen die te vereeuwigen. Na tien jaar renovatie was door uitputting hun strijdlust afgenomen. Ze waren onzeker en ongerust, vroegen zich af wat er ging gebeuren met het gebouw en met henzelf.”Maya: “Ze wilden geen boodschap brengen maar meewerken aan de film omdat we aandacht hadden voor hun werk en leven. Ze begrepen dat we zochten naar een menselijke ontmoeting. De residenten zijn oud, alleen en zaten al zo lang opgesloten in deze bouwwerf. Onze aanwezigheid werkte ook inspirerend. Zo begon Susan andere mogelijkheden te zien voor haar schilderijen, startte ze nieuwe stijlexperimenten. Dat we niet enkel focusten op de werkzaamheden maar ook oog hadden voor hun creatieve activiteiten gaf hen een energiestoot.”Amélie: “Voor de werken van start gingen opende het hotel een venster op de wereld voor de residenten. Ze hadden contact met mensen die van overal kwamen. Plots viel dat weg en bleven alleen isolement, lawaai en stof over. De uitwisseling van ideeën en de aandacht voor hun bestaan die onze film bood was dan ook heel welkom en creëerde een dynamiek die zowel voor hen als voor ons gunstig was.”

Waarom opteerden jullie voor een Bolex camera en een claustrofobisch beeldformaat?  Maya: “Door de verbouwingswerken voelde het weinige licht koud en agressief aan. Om dat te compenseren zochten we iets heel zacht en cinematografisch. Met een korrelige look. Daarvoor hadden we een camera zoals de Bolex nodig. Een handige 16mm camera die door het formaat kijkers het gevoel geeft mee opgesloten te zitten in een kamer of in de donkere gangen. Bovendien was dit formaat compatibel met beeldarchiefmateriaal. We wilden immers weg van de klassieke chronologische verhaalstructuur door met verschillende beelden en tijdslagen te werken.”

Kunst en creatie vormen belangrijke thema’s. Maya: “We wilden het niet hebben over kunst als instituut. Wel over kunst als een manier van leven, als een noodzaak en een geestesgesteldheid waarbij uitwisseling en inspiratie cruciaal zijn. De grote namen die je vermeldde vonden een voedingsbodem in het Chelsea Hotel omdat de spirit levend werd gehouden door al de minder bekende kunstenaars die in de schaduw actief bleven. Deze mensen dreigen te verdwijnen wanneer het vernieuwde hotel 600 of 800 dollar gaat rekenen per overnachting. Daardoor zal enkel een bepaalde categorie mensen nog logeren in het hotel waardoor de utopische spirit van weleer verdwijnt.”

De transformatie past in de gentrificatie die al verschillende New Yorkse buurten van hun ziel beroofde. Maya: “Kunst ondergaat zelf een gentrificatie. Je moet nu geld hebben om kunst te kunnen maken en eventueel iets te verdienen. De huidige bewoners belichamen een andere kijk op kunst. Ook al twijfelen ze. De beeldhouwer vraagt zich af of werk wel kunst is wanneer het niet verkoopt. Dat gaat niet enkel over het belang van geld maar ook over de vraag wanneer je als kunstenaar bestaat voor de wereld.”

Andy Warhol integreerde kunst in commercie. Maya: “Maar zijn aanpak was anti-institutioneel en hij zag het Chelsea Hotel als een artistiek toevluchtsoord, een verdedigingswal tegen de officiële kunst. Kamers namen van bekende ex-gasten als Jim Morrison en Janis Joplin geven is dwaas en zinloos wanneer de laatste residenten met de Chelsea spirit verdreven worden.”

Samen met de Boheemse enclave verdwijnt een levensstijl. Amélie: “Een stimulerende, rebelse way of life. Maar het verlies van de creatieve plek is even erg. Kunstenaars hebben een eigen plek nodig om te scheppen en om zichzelf te ontwikkelen. In Just Kids benadrukt Patti Smith dat een kamer dicht bij de artistieke reuzen belangrijk was toen ze met grote dromen maar weinig middelen in New York belandde. Ze kreeg de kans om mensen te ontmoeten, ideeën uit te wisselen…Maya: “…en te falen. Er is nood aan ruimtes om te experimenteren, te twijfelen en te discussiëren. Om jezelf te zijn en anderen te ontmoeten. Om ervaringen uit te wisselen. Veel kunstenaars werken nu in isolement, er bestaat geen gemeenschapsgevoel meer.”Amélie: “We moeten ons als samenleving de vraag stellen hoe we artiesten kunnen ondersteunen die wel dingen kunnen scheppen maar ze niet weten te verkopen.”

De begrippen ‘projectsubsidie’ en ‘aanvraagdossier’ werden wat te populair. Amélie: “Een probleem voor wie niet kan ‘pitchen’, zijn kunst niet via woorden kan verkopen. Ook cinema is minder toegankelijk geworden. Wanneer je geen geld op je bankrekening hebt moet je een andere job aannemen om te overleven als filmmaker.”

Theatermaker Ivo van Hove verkocht (overigens lekkere) slaatjes in een eethuis vlakbij de Antwerpse academie voor hij Amsterdam en de wereld veroverde. Amélie: “Straf, maar het is niet iedereen gegeven. We vonden het ‘verkopen’ van ons project aan producenten ook een zware opgave. Men gaf ons vaak het gevoel een film over Bob Dylan en Patti Smith te willen, niet iets over die oude bewoners. Bovendien is alles altijd een onderhandeling, tot de details van de poster toe.”Maya: “Het probleem is dat men onze film moeilijk kon plaatsen. Wij kunnen ons werk ook niet in een vakje stoppen en daarom is het spijtig dat de vrijheid om te scheppen verdwijnt. Want die vrijheid is nodig om origineel werk te maken. In Frankrijk is cinema ondertussen in een soort eenheidsworst, met steeds dezelfde acteurs in soortgelijke scenario’s, veranderd. Je vraagt je af: wie zijn die mensen die beslissen wat voor soort films de rest van de wereld mag zien?”Amélie: “Terwijl toeschouwers open staan voor diversiteit en originaliteit. Maar je moet echt een warrior zijn wanneer je een project wil realiseren.”

Zeker als vrouwelijk filmmaker? Amélie: “We worden minder serieus genomen. ‘Je bent jong en weet niet waarover je praat’. Het ergste was dat ik elk idee moest verantwoorden. Terwijl het vaak ook ging om zoeken en onderzoeken. Zo overwoog ik even om een fictiepersonage te introduceren maar dat moest meteen gemotiveerd worden. Ideaal is wanneer producenten je geld geven en ruimte om te experimenteren. Hoe meer vertrouwen en vrijheid je krijgt, hoe beter de film zal zijn. Het was zwaar om Dreaming Walls te maken omdat producente Hanne Phlypo een andere film voor ogen had. Een die draaide om grote namen of rond het conflict tussen de kunstenaars en de eigenaars van het gebouw. Daarom moesten we haar constant overtuigen dat onze aanpak van de bewoners goed was. Zo konden we niet comfortabel omgaan met wat we wilden doen. Alles was een onderhandeling: de camera die we gebruikten, de manier waarop we filmden,… Dat betekende heel veel verspilde energie en discussies die niet draaiden om kunst maar om ideeën. Het resulteerde ook in een verlies aan magie. Voor mij was het een levensles want ik wil nooit nog op zo’n manier werken. Ik wil echt op een andere manier creëren.”

Op een manier die een filmmaker niet dwingt om alles te rationaliseren. Maya: “In een film die draait om ontmoetingen met mensen die niet altijd rationeel zijn moet je je instinct kunnen volgen en dingen uittesten.”

Een andere frustratie: binnen enkele jaren zal het Chelsea Hotel totaal veranderd zijn. Maya: “Wij hoopten dat ze een verdieping zouden reserveren voor de huidige bewoners maar beseffen dat de eigenaars eigenlijk zitten te wachten op hun dood. Ondertussen mogen toeristen komen kijken naar de laatste beatniks, de wat vreemde wezens die er rondlopen. Het is moeilijk voor ons te zien dat de residenten gebruikt worden voor het clichébeeld dat op hen gekleefd wordt en niet voor wie ze zijn.”

Hebben de eigenaars Dreaming Walls gezien? Amélie: “We waren verplicht de film te tonen en weten dat ze er niet gelukkig mee zijn ook al hebben ze zich niet verzet. Maar ze willen niet betrokken worden bij de promotie en distributie van de film.”Maya: “De bewoners waren daarentegen wèl gek op de film. Voor hen is het een levend archief van hun leven. Ze voelden zich ook gerespecteerd en daar zijn we blij om.”

Hadden jullie zoals sommige arbeiders het gevoel dat het spookte in het Chelsea Hotel? Amélie: “We kregen een klein kamertje om onze spullen achter te laten en archiefmateriaal te bestuderen. Toen we de geschiedenis van het hotel bekeken stuitten we op het verhaal van een jonge vrouw van onze leeftijd die dood werd aangetroffen nadat andere hotelgasten een vreemde geur hadden waargenomen. Bij het zien van het kamernummer merkte ik dat we in de kamer zaten waar haar lichaam werd gevonden. Dat gaf ons een vreemd gevoel. We hoorden ’s nachts ook vaak bizarre geluiden. Maar het is natuurlijk een oud gebouw dat ‘leeft’.”Maya: “Op een bepaald moment overwogen we om langer in New York te blijven en te logeren in het hotel. Maar het gevoel bekroop ons dat we zo helemaal opgeslorpt zouden worden door het Chelsea Hotel en nooit zouden terugkeren. Dreaming Walls mocht geen lost footage film worden. (lacht)”

IVO DE KOCK

DREAMING WALLS: INSIDE THE CHELSEA HOTEL van Amélie van Elmbt & Maya Duverdier. België-Frankrijk-Nederland-Zweden-Verenigde Staten, 2022, 80’. Met Merle Lister, Rose Cory, Steve, Joe,Gerald, Susan & Bettina. Scenario Amélie van Elmbt & Maya Duverdier. Muziek Michael Andrews. Fotografie Joachim Philippe & Virginie Surdej. Montage Alain Dessauvage & Julie Naas. Productie Hanne Phlypo voor Clin d’oeil film. Distributie Dalton.