Tim Millers Terminator: Dark Fate: Doemdenken en female empowerment
“I’ll be back” zegt een onverwoestbare Arnold Schwarzenegger voor hij een politiekantoor vernietigt in The Terminator. De regisseur van deze dystopische confrontatie tussen mens en machine uit 1984, James Cameron, is ook terug. Als producent dan wel, want Tim Miller regisseert deze licht feministische zesde episode met een briljante Linda Hamilton: Terminator: Dark Fate.
“De mensheid denkt in een orde die niet werkelijk bestaat en is blind voor de oorspronkelijke chaos,” schreef W.F. Hermans in de preambule tot ‘Paranoia’, “er is maar één werkelijk woord: chaos.” Die drang naar orde vinden we, samen met angst voor de dood als onderstroom, terug in veel sciencefiction films waar monsters (aliens, robots,…) enkel gedacht en voorgesteld kunnen worden in aardse, humane termen.
Geen nieuw kleurspectrum, geen andere dimensionale waarneming, geen alternatieve tijd-rekening dus. Verschijning en motivatie worden in humane termen gesteld, m.a.w. we verbeelden onszelf als ‘vreemden’ en proberen de wereld als buitenstaanders te zien. Daarbij draait het steevast om menselijke noden en attitudes: nieuwsgierigheid, honger, overlevingsinstinct, wanhoop, vriendschap, liefde, kwaadwilligheid, desinteresse, kolonialisme, misprijzen,… Het monster herinnert de mens aan het belang van menselijkheid en introduceert geen andere mogelijkheden. De final frontier ligt aan onze voordeur, we gaan waar we als mensheid reeds geweest zijn.
In James Camerons The Terminator (1984) wordt een jongeman uit de nachtmerrieachtige toekomst, menselijke soldaat Kyle Reese, op pad gestuurd in het heden om een meisje te beschermen tegen cyborg destructiemachine T-800, aka terminator, Schwarzenegger. “I came across time for you Sarah Connor,” zegt Kyle, “I love you. I always have.” Het kind dat het gevolg is van hun relatie is een fusie tussen twee verschillende en door tijd van elkaar verwijderde culturen, een link tussen heden en toekomst en de garantie voor de continuïteit van mensheid en menselijkheid.
Een ‘Terminator’ is een killer robot die in een post-apocalyptische toekomst door het computernetwerk Skynet wordt gebruikt om de mensheid in het algemeen en rebellen in het bijzonder uit te roeien. De in The Terminator falende cyborg wordt in Terminator 2: Judgment Day (1991) en Terminator 3: Rise of the Machines (2003) door de rebellen omgeprogrammeerd om de meer geavanceerde ‘collega’s’ te verslaan die op John Connor worden afgestuurd.
Het blijft verbeterde cyborgs regenen in Terminator Salvation (2009) en Terminator Genisys (2015) waar de strijd vooral in de toekomst plaats vindt en de confrontatie meer tussen mens en computer loopt dan tussen mens en robot. Terminator: Dark Fate (2019) keert in die zin terug naar de roots. Niet enkel krijgen Arnold Schwarzenegger en Linda Hamilton opnieuw een prominentere rol, we keren ook terug naar het ‘heden’ en naar de strijd tussen mens en machine, tussen outsiders en ordehandhavers.
De franchise startte sterk met twee afleveringen die draaiden rond menselijkheid, emoties en tragiek. Aangevuld met een stevige portie actie maar de sleutel bleef James Camerons mix van paranoia en idealisme, zijn angst voor technologische ontsporingen en geloof in de onoverwinnelijkheid van de menselijke geest.
“Terminator was een doorbraak in mijn carrière, het was de eerste film waar ik mijn spierbundels niet moest laten zien maar waarbij het om mijn gezicht ging” zegt Schwarzenegger in een making of van Terminator: Dark Fate. Dat klopt en geeft aan hoe gevoelens – en het ontbreken daarvan – aanvankelijk de motor vormden van het drama. Maar ook dat Cameron er in geslaagd was de kolos van John Milius’ Conan the Barbarian (1982) om te vormen in een soort ’transwezen’, een robot die door de mens te imiteren evolueert in de richting van een mens. Een transformatie die samen met Cameron uit de franchise verdween.
De emotionele motor van de reeks sputterde in de jaren nul toen spectaculaire effecten, eindeloze gevechtscènes en ingewikkelde tijdreizen overnamen en zowel monsters als rebellen niet enkel hun ambiguïteit maar ook hun gevoelens verloren. Het was wachten tot de jaren tien en Terminator Genisys om de ambivalentie van de trips door de tijd een absurde tragiek te zien krijgen. De volwassen John Connor cast zijn spirituele zoon in de rol van zijn vader, hij stuurt de jongeman naar het verleden om er diens moeder te gaan beschermen en zo zijn geboorte mogelijk te maken. Dat leidt tot een ambigue situatie en een oedipaal conflict waarbij Connor een held én tiran is terwijl Kyle een zoon is die botst met een vader waarvan hij eigenlijk zelf de vader is. Schwarzeneggers terugkeer zorgt voor een parallel conflict tussen de oude en jonge T-800, waarbij de oudere acteur worstelt met zijn jong (uit The Terminator geplukt) en dus niet exact spiegelbeeld.
Intrigerend maar ook ietwat verwarrend en tamelijk cerebraal. Toen James Cameron de rechten over de franchise verwierf besloot hij het, samen met regisseur Tim Miller en een team scenaristen, over een andere boeg te gooien. Te focussen op de personages, de rit door een techno-hel in het heden te laten lopen en met de hereniging van Sarah Connor en T-800/Carl opnieuw aan te knopen met humane dramatiek. “Het gaat om de dreiging die uitgaat van de clash tussen mensen en kunstmatige intelligentie,” aldus Cameron, “dat gevoel trachten we weer te geven op een eenvoudige manier. Zonder veel personages die naar het verleden of de toekomst reizen.”
Het is alsof we terug langs start passeren. In Terminator: Dark Fate fungeert augmented human Grace (“Ik ben een mens, alleen verbeterd”) als beschermengel voor Dani Ramos, een Mexicaanse arbeidster die zonder het te beseffen de nieuwe Sarah Connor is, de nieuwe hoop voor de toekomstige samenleving (“We winnen door jou in leven te houden” zegt Grace). De nieuwe Terminator, de nieuwe machine REV-9 aka Gabriel is even vloeibaar als onverwoestbaar en dus moeten Sarah en T-800 wel in actie schieten. Waarom toch, vraagt REV-9? “Because we’re not machines, you metal motherfucker!” antwoordt Sarah.
Meer van hetzelfde dus maar Cameron, die zijn geplande Avatar sequels ecologisch kleurt, introduceert nadrukkelijk een nieuw element: ideologie. De #MeToo beweging is hem niet ontgaan en om de male gaze van de erg mannelijke actieserie te counteren wordt het verhaal hier gedragen door drie vrouwelijke helden en toont T-800 zich minder macho en meer menselijk. Lees: kwetsbaar, emotioneel, empathisch, solidair én krachtig. In Terminator 2: Judgment Day had Cameron van Sarah al een krijger gemaakt (Alita: Battle Angel is niet veraf) maar het ‘onbevlekte ontvangenis’ aspect van de legende wordt nu overboord gegooid. Daar waar Sarah de moeder van een held was, is Dani zèlf een heldin. Net als Sarah en Grace.
“De girlpower is super in deze film” zegt Linda Hamilton maar Terminator: Dark Fate kaart nog andere actuele thema’s aan. Racisme (“I wish you two weren’t so white” zegt Dani tegen de oude helden) en vluchtelingenproblematiek. “Tegenwoordig is er zoveel te doen over immigratie en grenzen die sluiten,” zegt Cameron, “dat het ons interessant leek om de belangrijkste persoon in de wereld een arbeidster, een nobody uit Mexico-Stad te laten zijn.” Een detentiecentrum is een belangrijke locatie en REV-9 vermomt zich als een op immigranten jagende gezagsdrager.
Hoop is vrouwelijk in Terminator: Dark Fate maar tegelijk blijft de film een dystopie. Pessimistisch zoals het ‘donker lot” van de titel aangeeft. “Het idee waar we van uit gegaan zijn is dat het Laatste Oordeel onvermijdelijk is,” aldus regisseur Tim Miller (Deadpool), “ondanks het feit dat Sarah geprobeerd heeft dit te veranderen lukt het haar niet. Ze heeft het alleen uitgesteld. De nieuwe toekomst is erger.”
Die aarzeling tussen hoop en wanhoop typeert het oeuvre van James Cameron, een man die artificiële intelligentie als een grote nachtmerrie beschouwt maar dol is op technologie. Daardoor wordt Terminator: Dark Fate in twee richtingen getrokken. Die van de spectaculaire kinetische actie en die van de karaktergedreven tragedie. Van het popcorn vertier en van de kritische reflectie. Het levert een film op die teleurstellend én opwindend is. Kortom, fascinerend.
IVO DE KOCK
TERMINATOR: DARK FATE: regie: Tim Miller; USA – 2019 – 128′; met Linda Hamilton, Arnold Scharzenegger, Mackenzie Davis, Natalia Reyes, Gabriel Luna; scenario David Goyer, Justin Rhodes & Billy Ray naar James Cameron & Charles H. Eglee; fotografie Ken Seng; muziek Tom Holkenborg; montage Julian Clarke, Jeff Buchanan; FILM: **** / EXTRA’S: *** (verwijderde scènes, documentaires) ; distributie: Fox.
