De Stanley Kubrick Archieven. Deel 14: De psychologische terreur van The Shining

“Here’s Johnny!” is terug in een 4K Ultra HD Extended Cut van Stanley Kubricks horrorklassieker The Shining. Gerestaureerd en 24 minuten langer dan de versie die we in de bioscoop en op dvd zagen. Met een commentaar die focust op technische aspecten en boeiende documentaires, waaronder Vivian Kubricks making of.

Fans keken uit naar het oorspronkelijke slot (Kubrick verwijderde net na de release twee minuten uit het einde) maar dat blijft ‘verloren’. Wat we wèl krijgen is de Amerikaanse bioscoopversie en dat is best leerrijk. Na pijnlijke persreacties én bezoekcijfers in de V.S. knipte Kubrick in de ‘internationale versie’ om extra dynamiek te creëren. Waarom hij achter beide versies bleef staan wordt duidelijk met deze ‘Extended Cut’. Het gaat immers om twee verschillende films: de Europese versie is mysterieuzer, de Amerikaanse contemplatiever. Al blijft het visuele cinema.

“Kubrick was bezeten van beelden,” zegt Sydney Pollack, “hij was een echte fotograaf, hij zag jou in relatie met je omgeving.” In The Shining volgt hij met zijn camera, vaak vanuit een laag standpunt, het geïsoleerde gezin in het Overlook hotel om te suggereren dat die locatie-met-een-verleden mensen in het oog houdt. De camera is het hotel, een hotel dat zich door het gebruik van de mist als een soort filter in een ijzig parallel universum bevindt. Een wereld vol spoken waar angst ontstaat uit de personages.

“Kubrick had het punt bereikt dat de meer diepgaande ideeën die hij in eerdere films had laten zien nu aan een ander publiek getoond moesten worden,” zegt William Friedkin, “een publiek dat het horrorfilmdieet erg aantrekkelijk vond.” DoP Janusz Kaminski onderstreept de visuele aanpak van Kubrick “die precies weet wat de lens hem zal bieden. Gewoonlijk wordt een horrorfilm in close-up gemaakt met een lange lens. Zodat je niet precies weet waar de gruwel vandaan komt. In The Shining doet Kubrick het tegenovergestelde, hij gebruikt 17 en 14 mm lenzen waarbij je de volledige ruimte ziet zonder te weten waar het gevaar vandaan komt. Dat is angstaanjagender dan de clichématige horroraanpak.”

Stephen King zag het anders, hij miste de genre conventies en ergerde zich aan het ‘over the top‘ gaan van Jack Nicholson en Shelley Duvall als respectievelijk de knettergekke alcoholistische schrijver Jack Torrance en diens hysterische vrouw Wendy. Het ontging de schrijver dat het cartoonachtig karakter van de filmpersonages verbonden was met een keuze voor ambiguïteit, geheimzinnigheid en verborgen betekenissen.

Daar wordt aan geknabbeld in de langere versie. Vooral in de aanloop naar het verblijf in het afgelegen hotel zijn er veel scènes die zaken verduidelijken. Zo is er een scène waar de jonge Danny ondervraagd wordt over zijn denkbeeldige vriend, ontdekken we dat Jack in een dronken driftbui Danny’s arm brak en worden de de echtelijke spanningen duidelijk. We krijgen daarnaast ook meer te zien van het hotel en van Wendy’s dagelijkse routine.

Dat documentair element sluit uit bij Kubricks stelling dat “in fantasy you want things to have the appearance of being as realistic as possible, people should behave in the mundane way they normally do.” Kubrick creëert zo een gevoel van normaliteit in het begin maar geeft tegelijk ook aan dat schijn bedriegt en er iets verschrikkelijks gaat gebeuren. De gewelddadige explosie van de schrijver met writer’s block is onafwendbaar en de hysterie van Wendy een mix van angst en afschuw.

Niet alle scènes voegen iets toe (skeletten vallen uit de toon) maar Duvalls personage is wel complexer en sterker in deze versie. Een ‘cut’ die inboet aan ritme en mysterie maar wint aan sfeer en duiding. Gelukkig zonder dat het een meta-film of een oefening in logica wordt. Ook in deze contemplatieve versie blijft The Shining een claustrofobische nachtmerrie die de mens in een doolhof en door de tijd jaagt.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Filmmagie, n° 702, februari 2020)

THE SHINING: Stanley Kubrick; USA 1980, 144′; met Jack Nicholson, Shelley Duvall, Scatman Crothers, Danny Lloyd; FILM: **** / EXTRA’S: **** (commentaar, documentaires, making of met commentaar);dis. Warner.