Boots Rileys Sorry to Bother You: Hilarische Faustiaanse satire
“In 2011 besloot ik dat ik een film zou schrijven,” vertelt cultmuzikant Boots Riley, “David Cross en Patton Oswalt lazen het en zeiden: ‘Je mag onze namen gebruiken’. Dat hielp om te zorgen dat mensen het lazen. Toen ging ik naar het Writers Lab van Sundance waar alle meesters met elkaar discussieerden over wat ik met het script moest doen. Toen wist ik dat niemand wist wat hij deed. We proberen het allemaal gewoon uit te zoeken.” Sorry to Bother You is een heel leuk en geslaagd experiment.
“Stick to the script.” Het devies dat in Sorry to Bother You de kwaadaardige onderneming RegalView er bij zijn telemarketeers in ramt is ook het marsorder voor filmmakers in Hollywood: herhaal succesformules, kleur nooit buiten de lijntjes. Gelukkig heeft cultmuzikant Boots Riley daar lak aan en voert hij in zijn knotsgekke, vlijmscherpe satire ook een protagonist op die ontdekt dat verzet tegen een systeem en solidariteit zin kunnen geven aan een bestaan. Tegelijk verlaat de regiedebutant de platgetreden paden van entertainmentcinema en boodschapfilm om met eigenzinnige, subversieve en hilarische filmkunst het systeem onder vuur te nemen.
“Sorry to Bother Yo is een absurdistische, donkere komedie gedrenkt in magisch realisme en sciencefiction,” zegt Boots Riley in de making of, “ik wou geen goede film maken, ik wilde een belangrijke film maken. En niet alleen qua thema. Ik wilde dat hij artistiek gezien belangrijk was.” Dat de film afwijkt zie je meteen wanneer de slaapkamer van Cash Green een garage blijkt en hij met een namaaktrofee gaat solliciteren bij een telemarketingbedrijf. Liegen is daar een deugd en de jongeman kan dromen van upward mobility, een sociaal opklimmen gesymboliseerd door een gouden lift die hem afzet bij de power callers die de moderne slavernij van het bedrijf Worry Free verkopen.
Deze dystopische satire speelt in een absurd parallel universum en is kwistig met de humor maar spaart ook de (bijtende) kritiek niet. Riley verbindt armoede, drugs en uitbuiting (arbeiders worden werkpaarden) met het kapitalisme en wijst op de nood aan solidariteit en georganiseerd verzet. Terwijl Cash verblind is door geldgewin zet zijn vriendin Detroit, een artieste die met grote borden communiceert op straat, samen met vakbondsman Squeeze een staking op. Een actie met een knipoog naar Martin Ritts vakbondsfilm Norma Rae. Rechten moeten afgedwongen worden. De morele bewustwording van Cash beslist de strijd maar telt het systeem en zijn ‘brood en spelen’ media niet uit. Het alter ego van de regisseur blijft wel irriteren. Het is geen toeval dat Riley anti-Amerikanisme verweten werd toen hij als rapper met het collectief The Coup het kapitalisme stevig onder vuur nam.
“Wat ik maak, komt er belachelijk of grappig of vreemd uit doordat de wereld belachelijk, grappig en vreemd is” stelt de protestregisseur. Van een zwarte activist die niet terugschrikt van overdrijvingen en nadrukkelijke metaforen verwacht je genadeloze en ongenuanceerde kritiek maar niets is minder waar. Riley haalt rassenongelijkheid heel subtiel onderuit. Zijn insteek is white privilege. Van een zwarte collega krijgt Cash te horen dat om een succesrijk telemarketeer te worden hij beroep moet doen op zijn “witte stem”, maar “niet Will Smith wit.”
Daarbij moet hij niet acteren maar ‘worden’, met zoveel overtuigingskracht dat iedereen het gelooft (“buys it”). Door de witte stemmen van Lakeith Stanfield en Danny Glover te laten inspreken door blanken (Patton Oswalt en David Cross) zet Riley de racistische logica van black face acteurs (zwart geschminkte witte acteurs) op zijn kop. Kleur aanbrengen (of veranderen) volstaat niet, raciale identiteit is geen vertolking. Het gaat immers om de toegang die je krijgt in de wereld wanneer je wit bent of lijkt. Met zijn witte stem kan Cash niet enkel vertrouwen wekken en overtuigen maar ook opklimmen binnen een sterk gesegregeerd bedrijf.
De parallel met BlackKklansman, waar een zwarte agent een blanke speelt om de Ku Klux Klan te infiltreren, is er. Maar daar waar bij Spike Lee racisme en rassenongelijkheid geïsoleerde fenomenen zijn, verbindt Riley uitsluiting met een uitbuitingssysteem waarin racisten, geprivilegieerde witten én bedrijven radertjes zijn. De ene woede is de andere niet. Jammer (of veelzeggend?) dat deze subversieve Faustiaanse satire de zalen niet haalde.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 695, mei-jun 2019)
SORRY TO BOTHER YOU: Boots Riley; USA 2018, 111′; met Lakieth Stanfield, Tessa Thompson, Jermaine Fowler, Danny Glover, Arnie Hammer, Terry Crews, Steven Yeun; extra’s: documentaire, commentaar, fotogalerij; FILM: **** / EXTRA’S: ****; dis. Universal.
