Il Conformista: De existentiële paranoia van Bernardo Bertolucci
IL CONFORMISTA
De Italiaanse filmmaker Bernardo Bertolucci maakte naam met omstreden films zoals Last Tango in Paris, Novecento en The Last Emperor maar zijn absolute meesterwerk is zijn Alberto Moravia-verfilming Il Conformista, een briljante commentaar op fascisme en schoonheid gevat in de poëtische parabel van een conformist wiens twijfel en schuldgevoelens de tijdsgeest weerspiegelen.
IL CONFORMISTA
In zijn jaren 60 en 70 films toont Bernardo Bertolucci steeds chaos (lees: een chaotische wereld) en verklaart hij enkel zijn utopie (in het marxistische epos Novecento). De personages uit het vroege werk van de regisseur van La Luna, The Last Emperor, The Sheltering Sky en Stealing Beauty zijn even verward als hun wereld chaotisch is. Meer nog, de anti-helden van Prima della Revoluzione, Strategia del ragno en Il Conformista zijn in meer of mindere mate schizofrene personages. Net zoals die van Last Tango in Paris en Novecento.
Wat daarbij opvalt is dat picturale schoonheid door Bertolucci steevast gekoppeld wordt aan een koele filmstijl die de existentiële paranoia van de personages van buitenaf en op een ernstige, koele manier bekijkt. Waarbij er een spanning optreedt tussen Bertolucci’s rationele benadering en de duistere, irrationele motieven van zijn personages. Een spanning die prikkelt.
IL CONFORMISTA
Il Conformista is een elliptisch drama dat speelt in 1938 en draait rond een jongeman die in de anonieme massa wil opgaan. Gedreven door schaamte- en schuldgevoelens besluit hij om een fascistisch huurmoordenaar te worden en een kleinburgerlijke vrouw te huwen.
“De conformist begrijpt dat zijn drang naar conformisme verbonden is met het besef dat hij anders is en dat anders-zijn nooit heeft kunnen aanvaarden,” stelt Bertolucci, “in de laatste scène beseft hij dat hij fascist werd omdat hij zich wou verschuilen en zo het in zijn onderbewustzijn verankerde anders-zijn wou vergeten”. Met zijn flashback structuur en symbolische kleurcodes van Vitttorio Storaro’s fotografie was deze Moravia-verfilming gedrenkt in Freudiaanse concepten zoals ‘het plezier van schuldgevoelens’ en ‘symbolische vadermoord’.
IL CONFORMISTA
“Wat me altijd met trots vervuld heeft is dat Francis Coppola, Martin Scorsese en Steven Spielberg Il Conformista omschreven als hun eerste moderne invloed” benadrukt Bertolucci. De combinatie van een ingenieuze niet-rechtlijnige narratieve structuur en de visuele beeldtaal van de Italiaanse filmmaker maakte indruk op de jonge Amerikanen. Vooral de scène waar de geliefde van de anti-held in een ondergesneeuwd bos achternagezeten wordt door fascistische moordenaars (en Storraro’s handgehouden camera) scoorde.
Niet bij Jean-Luc Godard die een ode aan het individualisme zag en de link tussen onderdrukte homoseksualiteit en fascisme niet kon appreciëren. Met zijn gewaagde vormgeving gestoeld op briljant camerawerk – lange camerabewegingen, barokke hoeken en een licht-schaduw contrast leggen visueel de roots van het fascisme bloot – blijft Il Conformista evenwel onvergetelijk.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 618, oktober 2011)
IL CONFORMISTA; Bernardo Bertolluci, I-F-D 1970; 109′; met Jean-Louis Trintignant, Stefania Sandrelli, Dominique Sanda; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. Homescreen.
IL CONFORMISTA