Tim Burtons Planet of the Apes: Milieubewust modern sprookje
PLANET OF THE APES
“I’m having a bad hair day” klaagt apin Nova, vertolkt door Tim Burtons vriendin Lisa Marie, wanneer ze in het begin van Planet of the Apes opdaagt voor een etentje waarbij de belangrijkste pratende apen en tot slaven herleidde mensen aanwezig zijn. Een grapje waarmee Burton verwijst naar de obsessie van zijn landgenoten voor perfecte kapsels en pruiken (even later zet één van de apen voor het slapen gaan zijn haarstukje af).
PLANET OF THE APES
Wie Burtons eigen chaotische haardos (voor Tim is het alle dagen “a bad hair day“) en zijn door monsters en maskers beheerste films kent, weet dat de grap ook een ernstige dubbele bodem heeft: de dreiging van conformisme en het gevaar van normaliteit. Niet toevallig maakt Tim Burton films die behekst zijn door zijn jeugd, fantasieën waar humor en gruwel samengaan en het alledaagse amper het fantastische verbergt.
Tim Burton groeide op in Burbank, een gestandardiseerde voorstad waar in de jaren zestig alles wat anders leek ook verdacht was. Iedereen oogde identiek en vreesde ontmaskering. De monsterfilms die de jonge Burton bekeek openden nieuwe werelden en toonden personages die het slachtoffer werden van hun ‘ander’ uiterlijk. In zijn eigen cinema creëert Tim Burton ook een wereld die draait om vervormingen, maskerades, eenzaamheid, angst en exentriciteit. Zijn films worden gedreven door personages, visuele verbeelding, macabere humor en muzikaal gekleurde emoties. En alhoewel Burton sympathiseert met outcasts en een eigenzinnige fantasie bezit, realis ½eert hij even vlot persoonlijke (Edward Scissorhands, Ed Wood) als commerciële films (Batman, Planet of the Apes).
PLANET OF THE APES
Na een boek, een film, vier sequels en een TV-reeks is het gegeven van Planet of the Apes niet echt origineel meer. Geen probleem voor Tim Burton, die houdt van films als een soort themapark. Zijn nieuwe versie tracht dan ook vooral een (sprookjes)wereld tot leven te brengen. Leidraad is het avontuur van een gestrande astronaut n in een wereld die op zijn kop staat. Leo Davidson belandt in een maatschappij waar sprekende apen de mens tot slaaf hebben gemaakt. Hij wordt gevangen genomen, ontsnapt, zoekt hulp en voert uiteindelijk een opstand aan. Dat zorgt voor heel wat actie, snel bewegende apen, brutale gevechten en dramatische ontdekkingen. Het verhaal wordt echter gedragen door de personages en de sfeer gecreëerd via decors, fotografie en muziek.
PLANET OF THE APES
Het einde van Planet of the Apes bevat enkele pirouettes die het gebeuren dichter bij de aarde en de menselijke verantwoordelijkheid brengen. Wie mee is met de dichotomie die inherent is aan het verhaal, zal evenwel niet verbaasd opkijken. Heel de film functioneert immers met omkeringen: er is een menselijke outsider (een astronaut van een andere wereld voor wie onderdanigheid een vreemd begrip is), een apin die een outcast wordt (omwille van haar mensenliefde) en een chimpansee die verandert van proefdier in godheid. Een aap die voor zijn spiegel hangt geeft het aan: het gaat om een omgekeerde wereld. Zoals steeds weert Burton psychologische karaktertekening en kiest hij voor een vorm van gemaskerd acteren gekoppeld aan de onvoorspelbaarheid van de primaten.
PLANET OF THE APES
Minder gelukkig is de vervanging van de nucleaire dreiging (die erg leefde toen de eerste film uitkwam) door een meer sluipende vernietiging van de aarde: milieuverontreiniging. De liberale apen die strijden voor ‘mensenrechten’ en tegen pollutie zorgen samen met het omgekeerd racisme van militaire apen wat te geforceerd voor een politiek correcte boodschap. Maar het conflict werkt grotendeels op een meer ‘animaal’ niveau: een combinatie van woede (omwille van onderdrukking en vernedering) en angst (omwille van grote fy ¢sieke kracht van de apen en controleverlies bij de mensen) drijft de mensen en geallieerde dieren.
Burton benadrukt daarbij de blik die machtsposities uitdrukt (mensen mogen op de apenplaneet hun heersers niet aankijken), contacten legt (tussen Leo en Ari is er meteen oogcontact én gevoel), evalueert (een vluchtsimulator maakt capaciteiten zichtbaar) en zorgt voor overlevering (het audiovisueel logboek van het gecrashte ruimtetuig vertelt de geschiedenis). De bewoners van de apenplaneet worden door Tim Burton liefdevol opgenomen in de rij outcasts (Beetlejuice, Edward Scissorhands, Sleepy Hollow), vreemde figuren (Pee-Wee’s big adventure, Batman, Ed Wood) en aliens (Mars Attacks!) die zijn filmwerelden bevolken. Vooral Christusfiguur Davidson ervaart dat hij anders is en met zijn “I can’t go home again” linkt Tim Burton de Planet of the Apes-mythologie met de cinema van Nicholas Ray en John Ford.
IVO DE KOCK
PLANET OF THE APES: reg. Tim Burton / sce. William Broyles Jr., Lawrence Konner & Mark Rosenthal naar een boek van Pierre Boulle/ mon. Chris Lebenzon / fot. Philipe Rousselot / muz. Danny Elfman / make up Rick Baker / act. Mark Wahlberg (Leo Davidson), Tim Roth (Thade), Helena Bonham Carter (Ari), Michael Clarke Duncan (Attar), Paul Giamatti (Limbo), Estella Warren (Daena), Cary-Hiroyuki Tagawa (Krull), David Warner (Sandar), Kris Kristofferson (Karubi), Lisa Marie (Nova) / pro. Richard D. Zanuck / USA / 2001 / 120′ / dis. Fox.
PLANET OF THE APES