Robert Rodriguez’ Machete: Explosieve actie met kritische punch

MACHETE

Toen de Amerikaanse onafhankelijke filmmaker Robert Rodriguez in ’07 een fake trailer voor Tarantino’s B-filmhommage Grindhouse draaide gebeurde dat “als een cameratest, we filmden slechts de ‘money shots’ voor elk moment dat in de trailer zit”. Heel onverwacht sloeg de imaginaire actiefilm ‘Machete’ aan, meer nog dan het nochtans puike Planet Terror-segment. “Fans vroegen me ‘maakte je deze film of ga je hem maken’”, aldus Rodriguez, “en ze deden dat zo vaak en overtuigend dat Machete er wel moest komen”. Het werd een hilarisch ‘over the top’ actiespektakel, surrealistische ‘Mexploitation’ die speelt in een corrupte wereld aan beide zijden van de veelbesproken Amerikaans-Mexicaanse grens. Subversief entertainment.

“De Amerikaanse droom, die het grootste deel van de 20ste eeuw kleurde,” liet Bruce Springsteen n.a.v. zijn album en box ‘The Promise’ optekenen, “geraakt buiten bereik van een alsmaar groeiend deel van de bevolking. De samenleving kan zo niet verder zonder te imploderen. Men kan geen coherente en verenigde maatschappij opbouwen met zo’n grote verschillen op het vlak van rijkdom en toekomstmogelijkheden.

Wanneer de mensen zich kwaad zouden maken, zonder hun woede op het verkeerde doel te richten, zou alles nog in de goede richting kunnen worden bijgestuurd. Maar momenteel kan je er alleen maar gek van worden”. Of de draak mee steken dacht Robert Rodriguez, die de klassenstrijd in een corrupte en racistische samenleving laat voeren door een rebelse illegaal, een ‘warrior’ met pokdalig gezicht die de onderdrukkers voorhoudt “you just fucked with the wrong Mexican”.

MACHETE

Machete is een als explosief actiespektakel gecamoufleerde politieke satire die de Tea Party-beweging countert op dit kritische ogenblik in de Amerikaanse geschiedenis waar elke hervorming of kritiek als ‘socialisme’ wordt afgeschilderd. Het is een niet-zo-dwaze dwaze film (overdreven maar wel raak) die zich niet richt tot reeds overtuigden maar – met overduidelijke dubbele bodems – tot een ruimer, op entertainment belust publiek.

De samenleving is zo ziek dat een louterende film niet mag smaken als een medicijn, redeneert Rodriguez. De titelheld van Machete – een personage dat Rodriguez en zijn kozijn-acteur Danny Trejo bedachten tijdens de opnames van Desperado – dook voor het eerst op in Rodriguez’ Spy Kids familiefilms maar liet zich pas echt opmerken in de tussen de Grindhouse films Death Proof en Planet Terror geplaatste fake trailer.

PLANET TERROR

Door het virtuele gedruis van de fans wordt Trejo een cultfiguur en de verfilming van de trailer onvermijdelijk. Ook al haken de producerende Weinstein broers af na het floppen van het tweeluik van de tandem Tarantino-Rodriguez. Met zijn eigen productiehuis Troublemaker Studios neemt Rodriguez dan maar over. Een zegen blijkt, want de onafhankelijke filmmaker laat alle remmen los en serveert ons een knotsgekke actiesatire – grappige, ultragewelddadige Mexploitation – gedragen door een cast met hoog iconisch gehalte (Lindsay Lohan speelt zichzelf, Don Johnson en Steven Seagal verwijzen naar hun voormalig imago).

Danny Trejo grimast briljant als Machete Cortez, een voormalige Mexicaanse federale politieagent die in de VS ondergedoken leeft nadat zijn toenmalige politiechef en drugsbaron Torrez tegen hem samenzweerden omdat hij onomkoopbaar bleek. Als straf werd zijn dochtertje gedood en zijn vrouw voor zijn ogen brutaal een kopje kleiner gemaakt met een Samoeraizwaard. In Texas werkt en knokt hij om de eindjes aan elkaar te knopen. Als dagarbeider en straatvechter. Tot ene Michael Booth dreigt met deportatie en zalft met een koffer geld om Machete te overhalen de xenofobe senator McLaughlin neer te schieten tijdens een rechtse conventie tegen de illegale Mexicaanse werkkrachten in Texas.

DESPERADO

Wanneer Machete in zijn Texaans toevluchtsoord (geen thuis, “you’re a man with no country” krijgt hij te horen) andermaal het slachtoffer van een complot blijkt (hij wordt zelf het doelwit van de aanslag) en zijn toeverlaat Padre Cortez letterlijk wordt gekruisigd, besluit de Mexicaanse antiheld wraak te nemen. Of “to dig out the trash” zoals hij het formuleert. En dat vuilnis bevindt zich in hogere kringen. Zoals de campagnevoerende senator McLaughlin die cynisch “Welcome to America” zegt wanneer hij een als “invader” omschreven Mexicaanse illegaal net over de grens een kogel door het hoofd jaagt.

Zelf zal de politicus aan het slot van de film, met dank aan een kogelvrije vest, miraculeus een executie overleven (Machete dankt zijn leven aan een vorige kogel in zijn hoofd die een nieuw projectiel stopt). Waarna hij opgelucht en opgewonden door het grensgebied strompelt, verward wordt met een vluchteling door zijn eigen vigilantes en doorzeefd in de prikkeldraad belandt. Van haat gaat het naar wraak, van misdaad naar straf; de ene brutaliteit leidt tot de andere, niet minder absurde, gewelddaad.

Er zit heel wat subversieve kritiek en revolutionaire woede in Machete . Met zijn nadrukkelijk hispanic cast (slechteriken worden door blanken gespeeld, ook ongezien in Hollywood) viseert Tex-mex indie cineast Rodriguez de (door de Tea Party gevoede) “close-the-borders” anti-migranten hysterie die momenteel in de VS heerst. Niet toevallig speelt McLaughlin in op de angst van zijn aanhangers door te voorspellen dat “Texas terug Mexico zal worden” en diverse toespelingen op ‘The Alamo’ te maken.

MACHETE

Maar Rodriguez trekt de zaken ook open, zoals de “we didn’t cross the border, the border crossed us” repliek aangeeft. Het gaat hier niet alleen over racisme, grenzen en wettelijkheid maar ook en vooral over macht en geld. In de klassenstrijd die Rodriguez opvoert staan harteloosheid en gebrek aan empathie tegenover armoede, wanhoop en menselijkheid. “Wanneer je je oorlog wil overleven, moet je heel snel Mexicaan worden” krijgt de opportunistische senator (met “immigrants are cockroaches” als campagneslogan) te horen.

Voor de economische machtshebbers is hij goed om bange burgers in de pas te laten lopen maar mag hij geen verkiezingen winnen. Texas overleeft immers dankzij de arbeid van illegalen en dat kan en mag niet veranderen. Vandaar dat de blanke zakenman Booth lustig complotteert met een drugsbaas van over de grens. “Machete ontdekt dat in de VS evenveel corruptie bestaat,” stelt Rodriguez, “de film gaat over corruptie aan beide kanten van de grens en hoe die met elkaar verbonden is; waardoor Machete een agent moet blijven, wat er ook gebeurt”.

MACHETE

In de strijd die losbarst staan de in villa’s met zwembad vertoevende drugsbaronnen, businesslui en politici lijnrecht tegenover de proletariërs die vechten om in moeilijke omstandigheden te overleven. Zo is er Luz die overdag met haar taco truck dagwerkers van koffie en taco’s voorziet (“het vult hun maag met iets anders dan haat”) en ‘s nachts als She (vrouwelijke Che) ‘the Network’ leidt, een ondergrondse hulporganisatie voor illegale immigranten, “omdat het systeem niet werkt, kapot is” (terwijl Machete lang gelooft dat in de VS het systeem wel werkt omdat de orde er niet door gangsters wordt gehandhaafd).

Haar medestanders werken als afwasser of landarbeider, tot ze de wapens opnemen tegen de stoottroepen van de machtshebbers. Ze krijgen steun van Sartana, een immigratieagente die het beu is om uitsluitend slachtoffers aan te pakken (“er is de wet en er is wat juist is, ik ga alleen nog maar doen wat juist is”) en een katholieke priester die meer activist is dan dogmaticus (“ik verlos je van al je zonden, now get the fuck out!”). Al deze rebellen behoren duidelijk tot de werkende klasse. Dat de kloof tussen de ‘haves’ en ‘have nots’ met racisme verstrengeld is blijkt uit de bedenking van het gangstervoetvolk dat voor blanke Amerikanen Mexicanen die bij hun villa opduiken slechts tuin- of zwembadwerkers kunnen zijn (waardoor ze moeiteloos door de bewakingsgordel glippen).

MACHETE

Het verfrissende aan Machete is dat bijtende kritiek – en de groeiende kloof in de samenleving koppelen aan racisme en klassenstrijd is behoorlijk verregaand binnen de Amerikaanse cinema – niet gepaard gaat met politieke correctheid, vals heroïsme en prekerigheid. De personages zijn geen karikaturen maar mensen van vlees en bloed. Emotionele wezens die zich laten leiden door pijn, angst en woede. “God has mercy, I don’t” zegt Padre Cortez voor hij een gangster afmaakt.

En Machete geniet van het hanteren van zijn machete, ook al bedient hij zich even graag van messen en automatische wapens om machtsgeile racisten op een wrede manier uit te schakelen (lees: doden). Het geweld van Machete & co is behoorlijk ‘over the top’, zo overdreven dat het irrealistisch wordt. Cartoongeweld met een hoge symboolwaarde en een lichte knipoog. Het is moeilijk om niet op te merken dat Machete’s wapenliefde een vorm van integratie is, de antiheld is perfect aangepast aan een samenleving waar het bezit en gebruik van wapens in ruime kringen geldt als een heilig recht voor elke burger. Het is evenmin toeval dat de senator een geweer hanteert en Machete bij voorkeur een machete. Toon me je wapen en ik zeg je wie je bent. Actie spreekt luider dan woorden.

MACHETE

Actie, geweld, humor; alles is extreem, over the top, in Machete . Uitbundig en ook gewild artificieel. Maar hoe overdreven de humor ook is, een vrijblijvende klucht of parodie wordt het nooit. Machete is een satire die in de geest van de Blaxploitation films uit de jaren 70 gedreven wordt door woede en een verlangen naar rechtvaardigheid en respect.

Met deze passionele oproep voor gerechtigheid en gelijke kansen is Machete, ondanks de gruwel en de bodycount, een bijzonder humanistische film. Het is tevens een subversieve actiefilm die zich van zijn eigen kunstmatigheid bewust is. Wat Rodriguez benadrukt via de slotdialoog. “You can be a real person” zegt Sartana, waarop Machete antwoordt “Why would I want to be a real person, when I’m already a myth?”. Waarna ze in de beste romantische filmtraditie hun lot aan elkaar koppelen. “Waar ga je heen” vraagt ze. “Overal” repliceert hij. “Dan rij ik met je mee” is het besluit. De actiehelden nemen hun toekomst in handen en rijden de horizon tegemoet.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 610, december 2010)

MACHETE: actiesatire / reg. Robert Rodriguez & Ethan Maniquis / sce. Robert & Alvaro Rodriguez / fot. Jimmy Lindsey / mon. Robert & Rebecca Rodriguez / muz. John Debney & Carl Thiel / act. Danny Trejo (Machete Cortez), Jessica Alba (Sartana Rivera), Robert de Niro (senator John McLaughlin), Steven Seagal (Torrez), Michelle Rodriguez (Luz), Jef Fahey (Michael Booth), Cheech Marin (Padre Cortez), Don Johnson (Von Jackson), Lindsay Lohan (April Booth), Daryl Sabara (Julio), Gilbert Trejo (Jorge) / pro. Robert Rodriguez, Rick Schwartz, Aaron Kaufman, Elizabeth Avellan, Iliana Nikolic & Quentin Tarantino / USA / 2010 / 105’ / dis. Starway

MACHETE