François Truffauts Jules et Jim: De moeilijke zoektocht naar liefde en harmonie

JULES ET JIM

Lang voor François Truffaut films begon te maken, ontdekte hij tijdens één van zijn talrijke bezoeken aan Parijse boekenwinkels een onbekende roman met een intrigerende titel: Jules et Jim. Het bleek het debuutwerk van een man van 74, Henri-Pierre Roché. Truffaut leerde de schrijver persoonlijk kennen en vernam dat dit relaas van een sprookjesachtige driehoeksverhouding autobiografisch was. Truffaut zag het als een moreel verhaal dat overdramatisering en afrekening vermeed via een terugblik-met-afstandname.

Het leverde Truffaut al bij zijn tweede film het centrale thema van zijn oeuvre op: de moeilijke zoektocht naar liefde en harmonie in het leven. Twee vrienden, Jules en Jim, ontmoeten Catherine in wie ze de ideale vrouw (mooi en vrij) zien. Het drietal experimenteert met het huwelijk en samenlevingsvormen. De maatschappij werpt obstakels op: een oorlog maakt van de mannen tegenstanders, de asse van Jim en Catherine mag niet vermengd worden. Maar ook het verlangen zelf blijkt een hinderpaal: gevoelens laten zich niet in patronen gieten.

JULES ET JIM

“Henri-Pierre Roche is pas beginnen schrijven toen hij bedlegerig werd op zijn 73ste,” aldus Truffaut, “hij was vooral een kunstenaar in hart en nieren. Hij schreef ‘Jules et Jim’ toen hij 73 was. Dat was een autobiografie. Hij vertelt over zichzelf 50 jaar geleden. Die flashback van 50 jaar en zijn talent maken deze roman zo geniaal. Ik heb dit boek toevallig ontdekt. Ik was meteen verkocht. Dit boek is totaal onopgemerkt verschenen in 1950 of 1952. Ik heb dit boek gevonden in 1956 in een winkel met tweedehandsboeken. Ik was meteen weg van de titel. Twee keer een ‘J’. Dat vond ik erg muzikaal en leuk.”

Jules et Jim loopt vooruit op de seksuele revolutie en breekt met het schrikbeeld van de femme fatale (Catherine bezit een complex gevoelsleven en wil geen object van mannelijke fantasie zijn maar wel een subject). Truffaut introduceert ook het plezier van verhalen vertellen via voice-over en personages die schrijven. Die link tussen schrijven en passie zal de regisseur o.m. in Les Deux Anglaises et le Continent, L’Histoire d’Adèle H en L’Homme qui aimait les Femmes hernemen.

De gruwel duikt op wanneer Truffaut boekverbrandingen in beeld brengt (zoals ook in Fahrenheit 451). Alhoewel Jules et Jim een cultstatus verwierf en kon rekenen op kritische bijval, bleef de film vaak misbegrepen. Milde humor en een ‘joie de vivre’ gevoel maakten dat deze “hymne à l’amour, à la vie” (dixit Truffaut) vooral als vreugdevol en lichtvoetig in de geheugens gegrift bleef.

Terwijl de film ook een donkere kant heeft. Het tragische einde is beangstigend en introduceert het “ni avec toi, ni sans toi” principe dat Truffaut ook in zijn voorlaatste film, La Femme d’à côté, tot in de extreme consequenties doortrekt. En de dood is alomtegenwoordig (sprong in het water, oorlog, misval, crematie). Vreugde en pijn zijn nauw verbonden.

IVO DE KOCK

JULES ET JIM: François Truffaut, F 1962, 105′; met Jeanne Moreau, Oskar Werner, Henri Serre; extra’s op disc 6 van Truffaut Box 1: Documentaire ‘François Truffaut et le plaisir de lire’; François Truffaut over Françoise Dorléac; interview met Truffaut tijdens het draaien van ‘Les Deux Anglaises et le Continent’; interview met Truffaut m.b.t. ‘Jules & Jim’ schrijver Henri-Pierre Roche; interview met Fanny Ardant over ‘La femme d’a côté’.