Roger Ebert: Dood van een filmman
ROGER EBERT
“Pixar is de eerste studio die een superster werd” schreef Rober Ebert (1942-2013). Hetzelfde kon gezegd worden van de man met de beroemde duimen en de begenadigde pen. De met een Pulitzer-prijs bekroonde Amerikaanse filmcriticus was een ster tot ver buiten zijn biotoop Chicago. Ook toen hij letterlijk geen stem meer had sprak hij tot de wereld en zijn duizenden followers via het internet.
“De dood van Ebert is een immens verlies voor filmcultuur en filmkritiek” berichtte regisseur Martin Scorsese, “maar het is ook een persoonlijk verlies. Roger moedigde me altijd aan, steunde me ook op het dieptepunt van mijn carrière”. Bovendien was Ebert een verwante ziel, “ik heb weinig mensen gekend in mijn leven die zo hielden van film. Ik weet wat hem overeind hield de laatste jaren; zijn leven-of-dood passie voor films”.
Roger Ebert hield van films. Behalve de films die hij haatte. “Ik zal ooit mager zijn,” schreef hij in The Chicago Sun-Times (40 jaar zijn werkgever), “maar Vincent Gallo zal altijd de regisseur van The Brown Bunny blijven”. En “al wat ik wil voor Kerstmis is All I want for Christmas nooit meer terug te zien”. Toch verkoos Ebert lof boven vitriool en genoot hij vooral van het prijzen van favoriete films zoals Aguirre, Wrath of God, Apocalypse Now, Citizen Kane, The General, Raging Bull, La Dolce Vita, Tokyo Story, Vertigo of The Tree of Life. Of het verdedigen van fragiele films zoals An Unmarried Woman, My Dinner with André of Hoop Dreams.
AGUIRRE, THE WRATH OF GOD: Ebert hield van Herzog
Volgens The New York Times was de criticus en tv-presentator (die samen met Gene Siskel in een onderhoudend filmprogramma films de duim omhoog of omlaag gaf) “a critic for the common man”, een criticus voor de gewone man die “door de kracht en gratie van zijn opinies filmkritiek in de mainstream van Amerikaanse cultuur deed belanden. Niet alleen adviseerde hij bioscoopgangers over wat ze moesten gaan zien maar ook wat ze moesten denken over wat ze zagen”. Stadsgenoot en president Obama zag Ebert “capturing the unique power of the movies to take us somewhere magical”.
Zelf bleef hij altijd bescheiden en relativerend, maar door wie hij was en wat hij deed had Ebert lessen in petto voor andere critici. Les 1, een goede criticus koppelt liefde voor het geschreven woord aan een passie voor film(beelden). “Wanneer ik schrijf worden mijn problemen onzichtbaar,” vertelde hij in een Esquire-interview toen kanker hem zwaar trof, “dan ben ik de persoon die ik altijd was. Alles is goed, ik ben zoals ik zou moeten zijn”. Net zoals een goede cineast kijkers het gevoel geeft dat hij zijn film moest maken, geeft een goede criticus lezers de indruk dat hij zijn stuk moest schrijven. Een combinatie van creatieve drang en passie voor het medium.
TOKYO STORY: Ebert hield van Ozu
Les 2 was het idee dat films beoordeeld moeten worden in functie van hun ambities. Een film van Godard is geen film van Spielberg laat staan een van Russ Meyer. Om Henry James te parafraseren, het doel van kritiek is proberen uit te vinden wat een film tracht te bereiken en te bepalen of dat doel bereikt werd. Ebert hield dan ook zowel van artistieke als van populaire films, zolang het maar goede films waren. Vooral naar heel goede films, die volgens Ebert nieuw lijken bij elke visie, kon hij blijven kijken. Zijn waardeoordeel ontstond steevast instinctief en automatisch: “intellectueel kan een film je verwarren maar je emoties liegen nooit”.
Gut-feelings maakten Ebert bewust subjectief. Les 3 is dat opinies vereist zijn in recensies maar dat ze geargumenteerd dienen te worden. Ebert vertrok niet van een smaakoordeel maar van een ervaring, van wat de film bij hem los maakte. Hij zag zich als een verhalenverteller die aan hoog tempo, via verschillende kanalen besprak hij jaarlijks zo’n 400 films, zijn life @ the movies bleef vertellen.
Net voor zijn oversteek naar de filmhemel – volgen hem een eeuwig loop met Citizen Kane en vanilla Häagen-Dazs ijsroom – schreef Ebert passend over de man wiens streven naar het perfect meesterwerk hij bewonderde: “Sommigen zullen To the Wonder te ongrijpbaar en uitgelaten vinden. Ze zullen ontevreden zijn met een film die meer evoceert dan aflevert. Ik begrijp dat en ik denk Terrence Malick ook. Maar hier heeft hij getracht dieper te reiken, onder de oppervlakte te gaan en een ziel in nood te vinden”. Amen.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 635, mei-juni 2013)
TO THE WONDER: Ebert hield van Malick