Marilyn Monroe biopic ‘Blonde’: De laatste grote auteursfilm van Netflix?

‘Aftersun’ en ‘War Pony’ gingen met de prijzen aan de haal tijdens het jongste ‘American Film Festival’ van Deauville maar de meeste aandacht ging naar de vertoning op megagroot scherm van ‘Blonde’. Een verbluffende, door #MeToo getekende, adaptatie van Joyce Carol Oates’ nadrukkelijk als fictiewerk gepresenteerde Marilyn Monroe roman. Helaas zal dit meesterwerk van Andrew Dominik niet in de Benelux filmzalen te zien zijn. Wel bij Netflix, de producent die onlangs aankondigde minder te zullen investeren in dergelijke ‘grote’ auteursfilms.

“Eigenlijk is het quasi onmogelijk om films als War Pony gefinancierd te krijgen,” vertelde co-regisseur Gina Gammell (samen met Riley Keough) ons tijdens het jongste filmfestival van Deauville, “elke week probeerden we nieuwe financiers aan te spreken om het budget rond te krijgen en het project bleef die constante strijd. Dat heeft natuurlijk te maken met het niet bepaald commerciële onderwerp van de film maar eigenlijk is het als Amerikaanse onafhankelijke filmmaker altijd moeilijk wanneer je geen beroemde acteurs in je film hebt.

Toen de opnamen begonnen konden we eigenlijk niet geloven dat we ècht aan het draaien waren.” Haar film over de botsing tussen de Amerikaanse droom en de realiteit van jonge Lakota’s in de Pine Ridge Reservation was een van de prijswinnaars en zal dankzij een moedige distributeur binnen enkele maanden in onze zalen te zien zijn.

De kans is helaas kleiner voor andere indies zoals pakweg Aftersun (Charlotte Wells), Palm Trees and Power Lines (Jamie Dack), Emily the Criminal (John Patton Ford), I-800-Hot-Nite (Nick Richey), Over/Under (Sophia Silver), Stay Awake (Jamie Sisley) en Scrap (Vivian Kerr). Het illustreert hoe moeilijk onafhankelijke Amerikaanse cinema (en auteursfilms in het algemeen) het de laatste jaren hebben in de schaduw van Hollywood en streaming giganten.

Reddende engel?

Het was enkel logisch dat er na Martin Scorsese’s ambitieuze, dure en briljante The Irishman (2019) hoopvol gekeken werd naar streamer en filmproducent Netflix. Maar ondertussen zijn we drie jaar later, worden straffe films als Andrew Dominiks Marilyn Monroe biopic Blonde (2022) in het kader van de strijd om abonnees exclusief gereserveerd voor het kleine scherm en kondigde de directie een bijstelling van haar politiek (lees: richting een meer behoudsgezinde aanpak) aan.

De reset van Netflix is uitgebreid (met aandacht voor gaming, reclame, meer lokale content,…) maar op het vlak van films worden zowel vanity projects (The Irishman kostte 159 miljoen dollar) als films die een te klein publiek bereiken/aanspreken geschrapt. Het immense succes van Adam McKays Don’t Look Up (2021), de tweede meest bekeken film ooit van het platform, stak voor Netflix wat te fel af tegen de score van ‘auteurfilms’ geregisseerd door Alfonso Cuarón (Roma), Jane Campion (Power of the Dog), David Fincher (Mank), Paolo Sorentino (The Hand of God), Spike Lee (Da 5 Bloods), Noah Baumbach (Marriage Story) en anderen.

Het nieuwe motto van Netflix-baas Ted Sarandos – “bigger, better, fewer” – betekent concreet dat er minder films gemaakt zullen worden maar voor een iets groter budget. Naast de lowbudget films sneuvelen echter ook de meer ambitieuze projecten zodat middle of the road films gericht op een groot publiek (genre Red Notice en The Gray Man) de regel worden. Een verdere stap in de richting van de standaardisering. Niet dat creativiteit en originaliteit ècht hoog in het vaandel stonden bij Netflix. Regisseur David Cronenberg was reeds van een kale reis teruggekomen toen hij voor Crimes of the future (2022) aanklopte. “Netflix denkt in termen van mainstream”, vertelde de cineast aan Variety, “ze zijn erg conservatief en verschillen niet van de Hollywood studio’s.”

Ultiem prestigeproject?

In een periode waar cijfertjes belangrijker zijn dan imago (en Hollywoodstudio’s het voorbeeld geven door afgewerkte films als Batgirl om fiscale redenen te dumpen) lijkt ‘prestige’ niet langer een motivatie voor Netflix om droomprojecten van cineasten mogelijk te maken. Filmmaker Andrew Dominik (Chopper, The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford, Killing Them Softly) schreef reeds in 2008 een scenario op basis van de oorspronkelijk in 2000 uitgegeven roman Blonde van de Amerikaanse schrijfster Joyce Carol Oates maar trachtte tien jaar lang vruchteloos producenten te overtuigen.

Dat zijn kritisch goed onthaalde western The Assassination of Jesse James by the Coward Robert Ford (2007) flopte hielp natuurlijk niet. Ook al was dit portret van een outlaw die uitgroeide tot de eerste Amerikaanse popster met thema’s als beroemdheid, mythevorming en dood verwant met Joyce Carol Oates’ benadering van icoon Marilyn Monroe. Maar veel producenten oordeelden dat zo’n sterke link tussen sterrendom en paranoïde, depressieve gevoelens een al te sombere tragedie zou opleveren. Niet meteen popcornvoer dus.

Bovendien duurde het lang voor Dominik met Ana de Armas (Blade Runner 2049, Knives Out, No Time to Die) zijn ideale actrice te pakken had. Gelukkig trof hij Netflix in een groeiperiode waar de figuur Marilyn Monroe nog een garantie op aandacht (van filmfestivals en journalisten) en interesse van abonnees leek. Bij de dramatische structuur en filmduur (uiteindelijk bijna drie uur) werden geen vragen gesteld. Anno 2022 liggen de zaken anders maar het komt Netflix niet slecht uit wanneer Blonde als ‘laatste grote Netflix auteurfilm’ wordt omschreven. Het podium dat festivals zoals Venetië en Deauville Blonde schonken trok enkel nog meer aandacht. En dat blijft onbetaalbare publiciteit.

Trauma of tragiek?

Een obsessieve droom en vijftien jaar zwoegen leveren een somptueus melodrama op. Tegelijk een liefdevol portret van Marilyn Monroe, een trip door een gruwelijke droomfabriek en een tragisch sprookje over de impact van een traumatische jeugd. Een verhaal achter een ster, een icoon, een mythe. Andrew Dominik gebruikt “That man is your father”, de slotwoorden van Joyce Carol Oates’ roman, als leidraad bij een zoektocht naar een vader(figuur) die loopt via een raadselachtig web van leugens, illusies, verleiding en misbruik.

Het contrast met de roman Marilyn en de sterren van Hollywood van Claudia & Nadja Beinert (Uitgeverij Brandt), waarin een jonge Norma Jean worstelt met het gevoel in de steek gelaten te zijn door zowel haar biologische als haar adoptiemoeder, is groot. Daar waar Joyce Carol Oates benadrukt dat Blonde gelezen moet worden “als een fictiewerk, niet als een biografie van Marilyn Monroe” en dat “veel karakterschetsen en incidenten enkel ontstaan zijn in de verbeelding van de auteur” laten de Beinert zussen er geen twijfel over bestaan dat hun werk een vrij getrouwe biografie is. Ook al concentreren ze zich op het leven van Marilyn Monroe voor haar Hollywood doorbraak en geven ze toe hun verhaal met interpretaties gekleurd te hebben.

Cruciaal is de stelling dat het publiek een fout beeld van Monroe had (en nog altijd heeft). “They didn’t bother to find out who and what I was,” zegt de actrice in het citaat dat Marilyn en de sterren van Hollywood opent, “Instead they would invent a character for me.” In hun nawoord vatten de auteurs hun visie samen: “Norma was een leven lang op zoek naar een familie, die zij ook in haar tweede en derde huwelijk niet vond. Ze had verschillende miskramen en bleef kinderloos. Tegelijkertijd emancipeerde ze zich van haar eerste echtgenoot, van haar rol als kindvrouw, van het preutse Amerika en van al diegenen die geloofden dat je voor een carrière geld nodig had of op zijn minst een familie om je te steunen.”

Glitter of hallucinatie?

Andrew Dominik deelt meer de visie van Joyce Carol Oates en schenkt als scenarist-regisseur niet enkel beperkte aandacht aan de jeugd, de moeder(s) en de emancipatiestrijd van Norma Jean Baker. Hij kiest resoluut voor een interpretatie van ‘Marilyn Monroe’, voor een filmisch equivalent van het hallucinogeen proza dat herinnert aan de beat literatuur. Blonde is het portret van een fragiele vrouw die zich als kind nooit geliefd of gewenst voelde. Maar wel iemand die zich als volwassen actrice een identiteit aanmeet waarmee ze eindelijk gezien wordt. Met dank aan films als Niagara (1953), Gentleman Prefer Blondes (1953), River of No Return (1954), The Seven Year Itch (1955), Some Like it Hot (1959) en The Misfits (1961). Om echter opnieuw het slachtoffer te worden van narcistische mannen, de mannelijke blik en een filmindustrie die vrouwen tot objecten reduceert.

De cineast zet de chaotische, op de grens van realiteit en fictie balancerende roman filmisch naar zijn hand door in de verwarde geest van een obsessief emotionele heldin te duiken. “Ze zingt de liefde zoals ze voor de liefde leeft.” Hij toont ons de wereld door haar ogen. In de spanning die ontstaat tussen in ons geheugen gegrifte iconische beelden (uit filmscènes en foto’s) en de emotionele realiteit die erachter verscholen gaat, komt een levendig en authentiek portret tot leven. Tegelijk lijkt Blonde een monsterfilm, eentje waar de gruwel alomtegenwoordig is en de dromerige, naïeve prinses een nachtmerrie op de grens van hallucinatie en realiteit beleeft. Gretig, met volle teugen.

De spektakelmaatschappij die Guy Debord in 1967 op visionaire wijze fileerde staat recent centraal in enkele markante Amerikaanse films. Nightmare Alley (2021) van Guillermo del Toro, Elvis (2022) van Baz Luhrmann en Nope (2022) van Jordan Peele. Ook Blonde integreert monsterlijkheid in de spektakelindustrie en voegt daar een dosis toxische mannelijkheid aan toe. Een kille scène in de slaapkamer van JFK is pure horror en een travelling die een zwalpende Marilyn door alle ruimtes naar buiten volgt, benadrukt via de onverschilligheid van alle getuigen hoe ‘normaal’ dit toen gold. Andrew Dominik tekent zo voor de eerste post #MeToo Marilyn Monroe-film maar meer dan een statement is dit grote cinema.

IVO DE KOCK

Prijswinnaars Deauville 2022:

Grote Prijs: Aftersun van Charlotte Wells
Juryprijs: War Pony van Gina Gammell & Riley Keough & Palm Trees and Power Lines van Jamie Dack
Ontdekkingsprijs: War Pony van Gina Gammell & Riley Keough
Publieksrijs: Emily the Criminal van John Patton Ford
Persprijs: Aftersun van Charlotte Wells

Boeken:

Claudia & Nadja Beinert, Marilyn en de sterren van Hollywood, Amsterdam, 2022, Uitgeverij Brandt, 439 pagina’s;

Joyce Carol Oates, Blonde, London, 2018, 4th Estate, 738 pagina’s.

Film:

BLONDE van Andrew Dominik. USA, 2022, 165’. Met Ana de Armas, Adrien Brody, Bobby Cannavale, Xavier Samuel, Julianne Nicholson, Toby Huss, Sara Paxton, Casper Phillipson. Scenario Andrew Dominik naar Joyce Carol Oates. Fotografie Chayse Irvin. Muziek Nick Cave & Warren Ellis. Montage Adam Robinson. Productie Brad Pitt, Dede Gardner, Jeremy Kleiner, Tracey Landon & Scott Robertson. Distributie: Netflix. Online te zien vanaf 28 september.