Jan Komasa’s ‘Corpus Christi’: Van schurk naar engel en terug

jan 5, 2021   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, drama, dvd, film, genre, regisseur  //  No Comments
Corpus Christi

Met het op waargebeurde feiten gebaseerde verhaal van een kleine crimineel die zich in een landelijk dorpje voordoet als een priester kon de Poolse cineast Jan Komasa zowel bij een komedie als bij een tragedie zijn beland. Maar zijn ‘Corpus Christi’ (‘Boze Cialo’) schakelt behendig tussen verschillende stijlen, tonen en genres. Om uit te komen bij een complex, emotioneel en dramatisch portret van een ontspoorde jongeman die door zijn maskerade een getraumatiseerde gemeenschap aan verzoening en loutering helpt. Tijdens filmjaar 2020 bleef dit moreel melodrama ondergewaardeerd maar dvd en streaming zorgen voor een herkansing.

Corpus Christi

“Ieder van ons is een priester van Christus” krijgt de twintigjarige delinquent Daniel te horen wanneer hij in de jeugdgevangenis bekent dat hij zich geroepen voelt om priester te worden. De door Daniel als mentor en rolmodel beschouwde geestelijke, aalmoezenier Thomas, denkt de jongeman gesust te hebben. Een carrière als pastoor mag dan wel geen optie zijn voor iemand met een strafblad, een ‘gewone’ gelovige kan nog altijd zijn ‘roeping’ in het dagelijkse leven in de praktijk brengen. Toch? Probleem is dat, zoals Thomas tot zijn verbazing en verontwaardiging zal vaststellen, Daniel zijn uitspraak letterlijk neemt.

Geholpen door het toeval. Of is het de voorzienigheid? Wanneer hij de instelling op proef mag verlaten om in een houtzagerij te gaan werken ontmoet Daniel onderweg op de bankjes van een dorpskerk Eliza, de dochter van de huishoudster van een met zijn gezondheid sukkelende pastoor. Daniel stelt zich voor als geestelijke op doorreis, laat aan de dorpelingen een witte boord zien en maakt kennis met de pastoor die wat graag in hem een tijdelijke vervanger ziet.

Corpus Christi

Een Godsgeschenk eigenlijk. Iemand die de mis opvoert, de biecht afneemt en de laatste sacramenten toedient in een dorp dat volgens de wat bittere pastoor “veel inwoners maar weinig gelovigen telt.” Dat zou een eenvoudige klus moeten zijn. Zeker omdat iedereen wat graag wil geloven in een rokende, drinkende en aan een bromfiets sleutelende geestelijke. Iemand die afwijkt maar toch vertrouwd oogt. En het celibaat afbrandt als onzin.

Een vreemde vreemdeling

In het begin moet Daniel vooral improviseren – bij een eerste preek kopieert hij gewoon die van zijn mentor en later gebruikt hij Google om te leren hoe de biecht af te nemen – maar al snel wordt hij zelfverzekerder. Daniel scoort als onorthodoxe maar charismatische priester. Ook al oogst hij verbazing wanneer hij een moeder die opbiecht dat ze haar kind slaat niet als penitentie laat bidden maar iets leuks laat doen met haar zoon. En ook al grossiert Daniel net als zijn voorganger (een priester met een drankgeheim) af en toe in algemeenheden als “Ga een praatje slaan met God!”

Corpus Christi

Voor Daniel zelf is het ook even schrikken wanneer hij vaststelt dat de gemeenschap worstelt met een traumatische, tragische gebeurtenis. Een ongeval met dodelijke afloop verdeelt een dorp dat smeekt om geestelijke zorg, om genezing. Daniel slaagt erin de dorpelingen uit hun egelstelling te halen maar flirt daarbij met de ontmaskering. Het verleden kan dan wel verwerkt worden, het blijft ook terugkeren (in de vorm van zijn vroegere kompaan Pinczer). Dat levert Daniel uiteindelijk een brutale kruisgang op.

De realiteit is vreemder dan fictie

Corpus Christi is een aangrijpend Pools drama geïnspireerd door ware gebeurtenissen. Met name incidenten in Polen en Spanje waar bedriegers zich als parochiepriester opwierpen en lang onder de radar bleven. Mateusz Pacewicz schreef er eerst een krantenartikel en daarna een scenario over. In het katholieke Polen lag het verhaal gevoelig. Maar “om eerlijk te zijn was ik niet bang van het onderwerp,” zegt regisseur Jan Komasa (Suicide Room, City 44) in de making of documentaire, “integendeel, ik vond de eerste scenarioversie wat braafjes. Omdat het verhaal me een beetje te ernstig leek suggereerde ik voor elke volgende versie meer brutaliteit.”

Corpus Christi

Pacewicz benadrukte vooral het krijgen van tweede kansen als thema maar Komasa wou sterker het accent leggen op geloof, de sociale rollen die mensen spelen en hun gevoelens van wanhoop, frustratie en verlies. “Om over spirituele waarden te spreken moet je door het slijk gaan,” benadrukt de regisseur, “in een film komen bedrog, heiligheid en verlies krachtiger binnen wanneer we protagonisten in compromitterende situaties zien of wanneer we er getuige van zijn dat ze hun kalmte verliezen en agressief worden.”

Maar ook “de beste manier om over deugden te spreken is via zonden” en “de kracht van een personage is verbonden met de getoonde zwaktes.” Voor het grootste deel van de film is de protagonist aan het liegen, bedriegen en een rol aan het spelen. Toch stelt Corpus Christi dat een goed mens zijn belangrijker blijft dan gelovig zijn. Controversieel in Polen maar daarom koos Komasa voor nuancering en gelaagdheid. Zonder terug te schrikken voor een fysiek, gewelddadig einde. Bovendien verankerde hij “de film zo sterk mogelijk in de realiteit. Ik wou het allemaal niet te filmisch maken en werkte met de acteurs aan hun nuances en pauzen. Door spaarzaam om te springen met woorden slaagden we er in een vibe te creëren en te bewaren.”

Corpus Christi

Iedereen heeft zijn redenen

Het verfrissende van Corpus Christi is dat Komasa absoluut geen oordeel velt over zijn personages. Niet over Daniel maar evenmin over de rouwende, haatdragende dorpelingen en de met schuldgevoelens worstelende outcast (de echtgenote van de als schuldige bij een tragisch autoongeval aangewezen man die geen deftige begrafenis gegund wordt). Alle personages mogen van de cineast gewoon mens zijn en zowel hun zwakheden als hun goede kanten tonen.

Het resultaat is sterke, karakter gedreven humanistische cinema. “Ik wou het personage van Daniel zo sterk ontwikkelen omdat het mijn ervaring is dat mensen bij de film blijven wanneer de protagonist hen bijblijft,” aldus Komasa, “geweldige sets en speciale effecten wegen daar niet tegen op. Computeranimatie is niet belangrijk wanneer de protagonist niet betekenisvol is.” Acteur Bartosz Bielenia zuigt ons met zijn blik en intensiteit in een kleine en grote drama’s verstrengelende tragedie die bovendien gedrenkt is in humor, suspense en melancholie.

Corpus Christi

Corpus Christi werd genomineerd voor een Oscar (in de wacht gesleept door Parasite), won wereldwijd zo’n 50 prijzen en lanceert met Jan Komasa een van de meest beloftevolle nieuwe gezichten van de Europese cinema. De kracht van Corpus Christi is dat de rode draad door het verhaal, de strijd tussen goed en kwaad, tot leven wordt gebracht via de ambigue botsing van de bedrieger en de bedrogenen. Waarbij duidelijk wordt dat een rol spelen, illusies hoog houden en streven naar zowel loutering als vergiffenis verbonden zijn. De jonge delinquent en vreemdeling offert als een ware Christusfiguur zijn lichaam om zonden weg te nemen. De zonden van hem en van een (door kerk en overheid) in de steek gelaten gemeenschap.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, woensdag 6 januari 2021)

CORPUS CHRISTI van Jan Komasa. Polen, 2019, 101’. Met Bartosz Bielenia, Eliza Rycembel, Aleksandra Konieczna. Scenario Mateusz Pacewicz. Muziek Sacha & Evgeni Galperine. Fotografie Piotr Sobocinski. Montage Przemyslaw Chruscielewski.

Te zien op dvd: Imagine Film.

Of via video on demand: iTunes, Pixcs Proximus, Cinema bij je thuis, Sooner en Zed vanuit je zetel.

Leave a comment