Film Fest Gent 2020: Intense cinema als vaccin

Film Fest Gent leeft! Dat van 13 tot 24 oktober de editie 2020 van Vlaanderens belangrijkste filmfestival, weliswaar met strikte COVID-19 maatregelen en in hybride vorm, doorgaat is een feest op zich. Maar ook van het programma en de keuzes worden we vrolijk. Vooral omdat de rebelsheid en vitaliteit van de Neue Deutsche Welle belicht in de retrospectieve ‘Papas Kino ist Tot!’ niet enkel geërfd lijkt door de geselecteerde jonge Duitse filmmakers maar ook als rode draad door de verschillende secties loopt. De urgentie weerspiegeld in een festivalaffiche die de genderproblematiek in beeld brengt is terug te vinden in filmparels verspreid over deze Gentse twaalfdaagse. Een dosis intense cinema als vaccin tegen narcisme en een angstige blik.

“Ik heb geen zwart-wit visie op de wereld, ik bekijk alleen de klimaatproblematiek zwart-wit,” zegt Greta Thunberg in I Am Greta, “soms denk ik dat het goed zou zijn dat iedereen een klein beetje zou leiden aan het Syndroom van Asperger wanneer het gaat over het klimaat.” Die onweerstaanbare drang om uit engagement (“we zijn afhankelijk van elkaar om te overleven, wie een gevaar ziet moet alarm slaan”) tegen de stroom in te roeien, van een kalme vastberaden focus te gaan naar een woedeuitbarsting (“How dare you…”), siert zowel de Zweedse klimaatactiviste als de documentaire van Nathan Grossman die tijdens Film Fest Gent 2020 wordt voorgesteld.

Even tegendraads, maar dan op artistiek vlak, is de op de grens van humor en ernst balancerende openingsfilm Drunk. Over deze terugkeer naar zijn Deense roots vertelde regisseur Thomas Vinterberg (Festen, Jagten, Kursk) ons twee jaar geleden reeds in Gent dat hij “een lofzang wil brengen aan alcohol. Niet aan de negatieve effecten ervan, maar aan het bevrijdende effect dat het kan hebben. Het draait rond het feit dat je kan beslissen om te beginnen drinken i.p.v. dat het drinken jou regeert. Alcohol wordt verbonden met discipline en een keuze. Wat niet echt courant is.” Het, niet altijd risicoloze, ‘wetenschappelijke’ experiment van vier vrienden (onderzoek naar de impact van een constant niveau van intoxicatie) is een metafoor voor de noodzakelijk strijd tegen vervreemding via een rebelse zoektocht naar levenslust en intensiteit.

Kritische zin en rebelse spirit

Het is geen toeval dat I Am Greta en Drunk de samenleving een spiegel voorhouden, gedrenkt zijn in vitaliteit en doordrongen van een rebelse spirit. Zoals het ook geen toeval is dat Film Fest Gent, met de vertoning van Dood van een Sandwichman en De Bom, hulde brengt aan de onlangs overleden ‘rebel with a cause’ Robbe De Hert. Sociaal hart, scherpe blik, creatieve geest; de motor van veel van de 110 langspeelfilms op het door Wim De Witte samengestelde programma vertoont gelijkenissen. Er wordt tijdens de 47^ste editie van het festival gedebatteerd over gender en diversiteit (het campagnebeeld is een dubbelportret van acteurs Romy Schneider en August Diehl) en gecongresseerd over censuur maar alles staat natuurlijk in het teken van het kijken naar films. Coronaproof, in de (tot een capaciteit van 50% beperkte) zalen maar ook via een digitaal platform waar naast de films ook Q&A’s met de makers beschikbaar zullen zijn.

Film Fest Gent toont zich ook solidair met door coronacrisis sterk getroffen festivals als MOOOV, Art Cinema OFFoff en Courtisane en biedt alsnog een podium aan films zoals o.m. mokerslag For Sama (Waad al-Kateab), pioniersdrama First Cow (Kelly Reichardt) en de politieke psychologische thriller Incitement (Yaron Zilverman). Terwijl Pedro Costa Vitalina Varela voorstelt én een masterclass komt geven. Het vergroot de diversiteit en zorgt er ook voor dat er enkele sterke documentaires aan bod komen. Naast docs die focussen op film – Be Natural van Pamela B. Green en Women Make Film van Mark Cousins – is vooral het Franse Petite fille, een respectvol portret van een kind met een gendertransitiedroom, van Sébastien Lifshitz (Les invisibles) een aanrader. Net als de volledige kortfilmcompetitie. Daar is het uitkijken naar Mia, het fictiedebuut van Rabot-cineaste Christina Vandekerckhove, maar ook naar Europese en Aziatische kortfilms waar volgens programmator Michiel Philippaerts “veel woede en/of verdriet in steekt.” Een teken van de tijd maar tevens een kans om jong rebels talent te ontdekken.

Films, films, films

Naast de Internationale Competitie en de secties Global Cinema, Sound & Vision, Kidsproof en Artists on Film komt Film Fest Gent dit jaar met een gloednieuwe sectie op de proppen. In Masters & New Voices komen naast gevestigde auteurs ook frisse nieuwe stemmen aan bod. Bij de ‘Masters’ is het uitkijken naar Julie Taymor (The Glorias), Rithy Panh (Irradiés), Crisiti Puiu (Malmkrog), Tsai Ming-liang (Rizi Days), Philippe Garrel (Le sel des larmes), Abel Ferrara (Siberia), Sergei Loznitsa (State Funeral), Radu Jude (Uppercase Print) en Hong Sang-soo (The Woman Who Ran). All the Pretty Little Horses (Michalis Konstantatos), Are We Lost Forever (David Färdmar), Asia (Ruthy Pribar), The Assistant (Kitty Green), Bloody Nose, Empty Pockets (Bill & Turner Ross), Les Enfants d’Isadora (Damien Manivel), Here We Are (Nir Bergman), Il mio corpo (Michele Pennetta), I Care a Lot (Blakeson J.), Saint Maud (Rose Glass), Slalom (Charlène Favier), Surge (Aneil Karia), The Twentieth Century (Matthew Rankin), Walden (Bojena Horackova), Welcome to Chechnya (David France) en When Forever Dies (Peet Gelderblom) bieden dan weer de kans ‘New Voices’ te ontdekken.

Aanvullend zouden we nog enkele films willen tippen. In het Turkse Ghosts portretteert cineaste Azra Deniz Okyay via vier personages en hun verstrengelde verhalen een generatie die het slachtoffer is van gentrificatie, armoede en politiek-economisch wanbeleid. Een sombere film vol woede, verzet en vitaliteit. Van eigen bodem is er L’ennemi, een psychologische thriller waarin Stephan Streker alle filmische middelen (beeld, muziek, geluid) én een magistrale Jérémie Renier inzet om een emotionele waarheid bloot te leggen. Wat een ‘waargebeurde’ tv-film (een Belgisch politicus wordt beschuldigd van de moord op zijn vrouw in hun hotelkamer in Oostende) had kunnen worden levert een fraai staaltje intense, pure cinema op. Zes jaar na zijn Caméra d’Or winnaar Beasts of the Southern Wild bevestigt Benh Zeitlin zijn talent met de persoonlijke, magisch-realistische Peter Pan-variant Wendy. Een film over vrijheid, wildheid, rebelsheid en volgens Zeitlin “hoe opgroeien zowel leren evolueren als liefhebben betekent.” Everything – The Real Thing Story van Simon Sheridan wordt gepresenteerd als het verhaal van de ‘Zwarte Beatles’ (de Mersey soulband The Real Thing), maar het schetst vooral een treffend tijdsbeeld en de strijd om artistieke identiteit te bewaren. In de omnibusfilm There is no Evil focust de Iraanse cineast Mohammad Rasoulof via vier uiteindelijk verstrengelde segmenten op de in zijn land nog courant toegepast doodstraf. Vooral het eerste segment (en de afsluiter) maakt indruk maar alle verhalen belichten facetten van de impact die het gebeuren heeft op mens en samenleving. Rasoulof laat een dissidente, rebelse maar vooral humane stem horen. Het leverde hem de Gouden Beer van Berlijn op.

Persoonlijk kijken we ook uit naar enkele andere festival prijsbeesten: Gouden Leeuw van Venetië Nomadland (Chloé Zhao) en het in Deauville met de Grand Prix bekroonde The Nest (Sean Durkin). Maar ook naar het nieuwste Pixar-sprookje Soul (Pete Doctor), de speurtocht naar roots en identiteit ADN (Maïwenn Le Besco), de radicale slow cinema van Agnes Kocsis (Eden), de mystieke odyssee Gagarine (Fanny Liatard & Jérémy Trouilh), de Billie Holiday documentaire Billie (James Erskine), het met audio-interviews van Michel Ciment gelardeerde Kubrick by Kubrick (Gregory Mondo), Viggo Mortensens regiedebuut Falling en last but not least indie icoon Miranda July’s Kajillionaire.

Papas Kino is Tot

Dit jaar focust Film Fest Gent op Duitse cinema via recente producties en een door curator Patrick Duynslaegher (die ook in zijn pen kroop voor sterke achtergrondstukken te raadplegen op de site) samengestelde sectie ‘klassiekers’. “Slapen kan ik wanneer ik dood ben” liet een hyperactieve Rainer Werner Fassbinder (aan wie de biopic Enfant Terrible van Oskar Roehler is gewijd) zich ooit ontvallen maar toen hij stierf in 1982 leek de Duitse cinema meteen ook in een winterslaap te sukkelen. Mede doordat in dat jaar een nieuwe conservatieve cultuurpolitiek werd uitgestippeld waarbij de ‘smaak van het publiek’ gebruikt werd om alternatieve cinema, artistieke lastposten en geëngageerde filmmakers buitenspel te zetten.

Bavaria producent Gunther Rohrbach ergerde zich aan “de nefaste macht van regisseurs” (lees: auteurs) en de Duitse pers fileerde “het narcisme van cineasten” en smeekte om entertainment “op zijn Amerikaans.” Eigenzinnige filmmakers als Herbert Achternbusch (Das Gespenst) en Hans Jürgen Syberberg (Hitler, ein Film aus Deutschland), die respectievelijk de conservatieve erfenis en de rouwgevoelens van Duitsland hadden behandeld, kregen geen middelen meer en werden in de vergetelheid geduwd. Terwijl auteurs als Wim Wenders en Werner Herzog quasi verbannen werden. Dat resulteerde in magere filmjaren met sporadische uitschieters: Lola Rennt, Der Untergang, Goodbye Lenin, Das Leben der Anderen,…

Eerst de Berliner Schule met filmmakers als Christian Petzold (Die innere Sicherheit) en Angela Schanelec (Mein langsames Leben) en daarna de jonge generatie met o.m. Fatih Akin (Gegen die Wand) en Valeska Grisebach (Sehnsucht) schudden de Duitse cinema in het nieuwe millennium wakker. De Cannes hype rond Toni Erdmann (Maren Ade) zette de Duitse film meteen weer internationaal op de kaart. De filmindustrie kreeg een boost waardoor Film Fest Gent nu naast werk van Petzold (Undine) en Schanelec (Ich war zuhause, aber…) ook o.m. Das Vorspiel (Ina Weisse), Und morgen die ganze welt (Julia von Heinz) en Giraffe (Anna Sofie Hartmann) op het programma kan zetten.

Het is echter goed dat de ‘Classics’ sectie terugblikt naar de woelige jaren en de creatieve parels van de ‘Neue Deutsche Welle’. Een golf die ontstond in 1962, toen Duitse cineasten naar het Franse voorbeeld de oubollige ‘Papas Kino’ dood verklaarden, en onder stoom kwam tijdens de jaren 70, de ‘loden tijd’ (met terreur en hevige politieke strijd) in Europa. “We waren geen beweging maar rebelse individuen” vertelde Werner Herzog ons enkele jaren terug maar samen met Rainer Werner Fassbinder en Wim Wenders had hij wel een soort ‘tegenbeeld’ voor ogen. Terwijl nationale trauma’s weerspiegeld werden in wat omschreven werd als “een cinema van het ongemak”.

Meteen na de (in vraag gestelde) zelfmoord van de opgesloten Rote Armee Fraction-leden in 1977 draaiden Volker Schlöndorff, Edgar Reitz en Rainer Werner Fassbinder Deutschland im Herbst. Fassbinder focuste op zijn eigen radeloosheid en machteloosheid tijdens de ‘Duitse herfst’ (de oorlog die de staat voerde tegen de RAF) en ging in de clinch met zijn moeder die terugverlangde naar een ‘sterke man’. Deze reflectie over terrorisme zou Fassbinder voortzetten in Die dritte Generation (1979) en Margarethe von Trotta oppikken in Die Bleierne Zeit (1981), waar twee zussen respectievelijk de weg van de dialoog en de weg van gewapende rebellie volgen. De overheid kan alleen reageren door terroristen te ontmenselijken, waarbij staatsrepressie even ontwrichtend wordt voor de maatschappij als de RAF-terreur.

Naast deze drie intense drama’s worden ook twee moreel beladen, metaforische epossen over het nazisme – Die Blechtrommel (Volker Schlöndorff) en Deutschland bleiche Mutter (Helma Sanders-Brahms) – vertoond  samen met rebelse sleutelfilms van Wenders (Im Lauf der Zeit) en Herzog (Jeder für sich und Gott gegen alle), de dystopische parel Kamikaze 1989 (van Wolf Gremm, mèt Fassbinder) en het vergeten meesterwerk Die linkshändige Frau van Peter Handke. Zoveel is zeker, de kans om deze Duitse eigenzinnige en authentieke klassiekers te (her)ontdekken moet je grijpen.

Vier cinema! En de World Soundtrack Awards

Tromgeroffel! In 2020 reikt de World Soundtrack Academy voor de 20^ste keer haar World Sountrack Awards uit. Corona verstoort het feestje maar via livestreaming wordt het gebeuren toch nog publiek. Sterker nog, alle fans van filmmuziek wereldwijd kunnen nu getuige zijn van een door John Williams gearrangeerde, en door Dirk Brossé gedirigeerde, collage van 23 verschillende thema’s gecomponeerd door voormalige Awardwinnaars als Gabriel Yared, Carter Burwell, Mychael Danna, Alexandre Desplat en Michael Giacchino. Maar ook van de uitreiking van de Lifetime Achievement Award aan Gabriel Yared. Ongetwijfeld zal ook de zopas overleden Belgische componist Frédéric Devreese, huiscomponist van cineast André Delvaux en volgens Brossé “de peetvader van een hele generatie”, herdacht worden.

Film Fest Gent zet zichzelf via de World Soundtrack Awards steviger op de internationale kaart. Maar het hoofddoel van de 47^ste editie blijft het opzet om de filmsector (zalen, makers, verdelers,…) in COVID-19 tijden een broodnodige boost bezorgen. En tegelijk de samenleving een positieve energiestoot toedienen. Een festival dat draait rond intense cinema en rebelse filmmakers als vaccin tegen negativisme, angst, paranoia en polarisering.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen bij DeWereldMorgen.be, maandag 5 oktober 2020)

FILM FEST GENT 2020 loopt van 13 tot 24 oktober in Kinepolis, Sphinx, Studio Skoop, Vooruit en de Miryzaal van het Conservatorium. Alle informatie over het programma en het video on demand aanbod op www.filmfestival.be

In Kunstencentrum Vooruit wordt de derde editie van VIDEODROOM, een experimentele kruisbestuiving van beeld en muziek, georganiseerd. Klassiekers als SOLARIS (Andrei Trakovski) en KOYAANISQATSI (Godfrey Reggio) krijgen een muzikale make-over en geïnspireerd door het claustrofobe THE SHINING (Stanley Kubrick) werd een coronaproof parcours ontwikkeld door de gangen en onbekende plaatsen van het in het Overlook Hotel getransformeerde Vooruit gebouw.

Dankzij het ‘Enchanté’ initiatief kunnen festivalbezoekers via vrije bijdragen kansarmen uitgestelde cinematickets bezorgen.