Edward Dmytryks Anzio: Van bloedige nederlaag tot militaire triomf.

aug 16, 2020   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, dvd, film, genre, oorlogsfilms, regisseur  //  No Comments
ANZIO

Edward Dmytryk (The Caine Mutiny) was een vrij klassiek Amerikaans cineast die uitblonk met enkele film noirs (Crossfire, Murder My Sweet) en een helaas in de vergetelheid gesukkeld oorlogsdrama: Anzio. Een atypische oorlogsfilm die niet focust op een succesvolle militaire operatie maar op fouten en op de prijs die daarvoor in mensenlevens betaald wordt.

ANZIO

In de Amerikaans-Italiaanse co-productie Anzio, aka Lo sbarco di Anzio, heeft de door Peter Falk vertolkte stoere korporaal Jack Rabinoff advies voor een prostituee wanneer hij haar enkele lires toeschuift: “koop je iets een leuk, een grasmaaier, Sicilië, iets tastbaars.” Terwijl verslaggever Dick Ennis (Robert Mitchum) even later moet vaststellen dat een Italiaanse boerin geen idee heeft wat er zich op de stranden van Anzio afspeelt. Op eenvoudige wijze geeft de Amerikaanse filmmaker Edward Dmytryk, die voor de actiescènes assistentie kreeg van de Italiaanse regisseur Duilio Coletti, aan dat tijdens Wereld Oorlog II meerdere werelden elkaar ontmoeten. En dat oorlog in een ander universum speelt.

Ongewone oorlogsfilm

Er werden in 1968 heel wat oorlogsfilms gedraaid – van actie-avonturen zoals Where Eagles Dare (Brian G. Hutton) en The Devil’s Brigade (Andrew V. McLaglen) over drama’s als Hell in the Pacific (John Boorman) en The Charge of the Light Brigade (Tony Richardson) tot een politiek pamflet als The Green Berets (John Wayne) – maar Anzio is best wel een buitenbeentje. Het is een grote Dino De Laurentiis spektakelproductie maar tegelijk ook een klein, karakter gedreven drama flirtend met realisme en pacifisme.

Een stevige brok Amerikaanse cinema maar ook een film die oog heeft voor het standpunt van een door de legers in een figurantenrol geduwde Italiaanse bevolking. De fraaie landschappen en stevige actiescènes worden spectaculair in beeld gebracht door Giuseppe Rotunno maar dat belet niet dat de filmmakers werken met uitgesponnen dialoogscènes en focussen op narratief overbodige details.

Edward Dmytryk bekijkt het gebeuren via de ogen van oorlogscorrespondent Ennis, een man op zoek naar een antwoord op de ‘waarom’ vraag: “Hoe kan een fatsoenlijke man in een vliegtuig stappen en mensen bombarderen?” Het spontane antwoord van majoor generaal Lesley (“om te overleven”) voldoet niet. Met een mengeling van verbazing, onbegrip en cynisme volgt hij het Amerikaanse leger bij de landing op de stranden van het Italiaanse Anzio.

Samen met een verkenner tuft hij daarna met een jeep richting Rome om te zien waar het Duitse leger zich ophoudt. Ver weg blijkt, waardoor de Amerikanen ongehinderd met hun eenheden naar de Italiaanse hoofdstad kunnen oprukken. Hadden kunnen oprukken want Lesley (Arthur Kennedy) vertrouwt het zaakje niet. Hij vermoedt een valstrik en neemt geen risico’s want “Succes en veiligheid zijn geen tegengestelden Veel veldslagen worden verloren wanneer het objectief bereikt wordt.”

ANZIO

Tot dan lijkt alles vrij avontuurlijk en zelfs grappig. Wanneer de verkenners in Rome bij het Forum Romanum aankomen zegt de soldaat bij het zien van de ruïnes bloedernstig “de Duitsers hebben hier nogal huisgehouden” waarop de journalist koeltjes repliceert “Nee, dat was al zo!” Na even de draak gestoken te hebben met de gebrekkige historische en culturele kennis van zijn landgenoten stuurt Dmytryk zijn oorlogsfilm richting drama en tragedie. Want doordat de Amerikaanse troepen zich ingraven in Anzio krijgt het Duitse leger de kans om zich te hergroeperen en een vooruitgeschoven eenheid van de Amerikanen aan te vallen en de verslaan. Slechts zeven man, inclusief de getuige/journalist, kunnen trachten terug te keren naar Anzio. Hun terugtocht, hun vlucht, wordt een hels avontuur.

Een blunder met gevolgen

Angst, vertwijfeling en woede wisselen af bij de overgebleven soldaten (ze slaan hun radio kapot na contact met hun commando) terwijl Ennis tot een verbijsterende conclusie komt: “This didn’t happen because a general was too reckless. But because a general was too cautious! How about that? An entire outfit wiped out because the general was timid. I know it rarely happens that way general, but it sure as hell happened here. A timid general. He walked them into a park and left them in a graveyard.”

De dodelijke efficiëntie van twee sluipschutters dwingt hem uiteindelijk om zelf een wapen op te nemen, van een toeschouwer in een deelnemer te veranderen, en ook te doden. Niet echt een keuze, maar dat belet niet dat Ennis uiteindelijk heel demonstratief, walgend, zijn wapen wegwerpt. Die afschuw en zelfhaat maakt de wat hautaine oorlogscorrespondent (“Ik moet mijn 800 woorden schrijven” is een repliek waarmee hij zich lang als koele outsider presenteert) menselijk.

Anzio

Anzio claimt realisme en waarheidsgetrouwheid maar in een interessant bonusinterview van deze Blu-ray Rimini editie stelt de Franse historicus Laurent Henninger dat het in werkelijkheid toch complexer lag dan de film wil doen geloven. Hij wijst op tactische en strategische overwegingen bij de militaire operaties maar ook op de impact van politieke machinaties, de tegenstelling tussen Amerikanen en Britten én het feit dat de hogere bevelvoerders meer wilden inzetten op het gebruik van grote bommenwerpers die nu net bij Anzio niet inzetbaar waren.

De filmmakers vereenvoudigden dit door de gevolgde strategie te presenteren als een vergissing (ingegeven door een inschattingsfout of karakterzwakte) met zware gevolgen (de strijd zou 4 maanden aanslepen en 30.000 geallieerde slachtoffers maken). Maar het feit dat ze focussen op de strategische nederlaag en niet op de uiteindelijke militaire overwinning is wel origineel en gedurfd. Zeker wanneer het W.O. II betreft hebben Amerikaanse oorlogsfilms zelden oog voor nederlagen. Maar Anzio is gedraaid tijdens de Vietnamoorlog en verwijst duidelijk naar dat conflict. Naar de prijs die betaald wordt voor militaire confrontaties en naar de morele vragen die ze oproepen.

Anzio

Heldere cinema

Dmytryk gaat symboliek en nadrukkelijkheid niet uit de weg. Wel integendeel. Het doorkruisen van een mijnenveld wordt een duidelijke metafoor en om zich te camoufleren voor een overvliegend spionagevliegtuig neemt een soldaat de positie van een gekruisigde aan in een boomgaard. Terwijl in een bijzonder tragische scène een soldaat, gevangen genomen wanneer hij de journalist beschermt die zichzelf verraden had door contact te maken met een hond van de Duitsers, vecht om een in het slijk gevallen fotootje van zijn kind te bemachtigen.

Boeiend is dat Dmytryk ook zinspeelt op de adrenaline rush bij oorlog en bij actiecinema. Zo benadrukt Rabinoff, die fysieke kwalen meesleept uit eerdere militaire conflicten, dat oorlog niet enkel voor stress bij hem zorgt maar ook het gevoel intenser te leven oplevert:  “I live more in one day, I see more and feel more. I taste more, I think more. I’m more, understand? I’m more. There’s more to living than breathing. Capisce?” Ennis reageert empathisch, ook al is hij pacifist: “oorlog is een deel van jou geworden, je zal het gevoel blijven zoeken.”

Daardoor gaat hij concluderen dat oorlogen enkel afgewend kunnen worden wanneer de mens gaat beseffen dat hij tijdens conflicten dreigt meegesleept te worden door een mix van doodsangst en opwinding. Wanneer de zegevierende Amerikaanse uiteindelijk toegejuicht worden bij het passeren van de Romeinse triomfbogen wijst Ennis op de antieke afbeeldingen van triomferende strijders: “We zijn 2000 jaar later maar er is niets veranderd, op de uniformen en de voertuigen na.”

Anzio

Door zijn weinig triomfantelijke toon verschilt Anzio van de doorsnee Amerikaanse oorlogsfilm maar Dmytryk kiest wel voor een eerder traditionele filmstijl. Een waar duidelijkheid primeert. De actiescènes zijn nooit verwarrend en tijdens rustige dialoogscènes slooft de regisseur zich uit om zichzelf onzichtbaar te maken. Dat heeft alles te maken met zijn visie op communicatie en montage.

“Bij het monteren van een sequentie moet een monteur weten welk shot het best de informatie overbrengt die nodig is voor een bepaald onderdeel van een scène,” stelt Edward Dmytryk in ‘On Film Editing’, “daar blijft hij ook best bij zolang dat shot ideaal is. Tot een ander shot, omwille van compositie of acteerprestaties, effectiever werkt. Met andere woorden: laat een scène gerust, snijd niet, zolang ze werkt.” Anzio is een prima illustratie van deze visie. Maar vooral ook een puike film.

IVO DE KOCK

ANZIO: Edward Dmytryk & Duilio Coletti; USA – I 1968, 117′; scenario: H.A.L. Craig & Wynford Vaughan-Thomas; met: Robert Mitchum, Peter Falk, Robert Ryan, Arthur Kennedy, Earl Holliman; fotografie Giuseppe Rotunno; montage Peter Taylor & Alberto Gallitti; extra’s: documentaire; FILM: **** / EXTRA’S: **; distributie: Rimini Editions.

Anzio

Leave a comment