Richard Brooks’ Elmer Gantry: Ode aan het falen
Met een falende salesman-predikant, magistraal vertolkt door Burt Lancaster, schetst Richard Brooks in Elmer Gantry een ontluisterend beeld van Amerika’s obsessie voor succesverhalen.
De carrière van Richard Brooks (1912-1992) vertoont gelijkenissen met die van generatiegenoot Samuel Fuller. Ook hij begon als journalist, was marinier tijdens WO II en later schrijver, scenarist en regisseur. Er zijn nog overeenkomsten: het streven waarheid te reveleren via confrontatie, de cruciale rol die dramatiek en emoties spelen in de filmverhalen, de fascinatie voor geweld. Plus een jeugd tijdens de Amerikaanse Grote Depressie die leidde tot filmthema’s als armoede, corruptie, racisme, religie en gerechtigheid.
Het opgroeien in zo’n periode van beproeving vertaalde zich in een strijdvaardige geest, in een benadering van het leven als een gevecht en de drang morele verhalen te vertellen. Cinema lag voor Brooks in het verlengde van journalistiek. Filmen was een manier om fragmenten uit de realiteit te tonen om uiteindelijk een totaalbeeld van de Amerikaanse maatschappij te schetsen.
Voor humanist Brooks staat de mens centraal en zijn corruptie, demagogie en commercie de grote gevaren. In zijn Sinclair Lewis adaptatie Elmer Gantry wordt de door Burt Lancaster vertolkte archetypische salesman een bedrieglijke predikant die zijn volgelingen misleidt en uiteindelijk zichzelf en zijn geliefden (een prostituee en een evangeliste) ten val brengt. Brother Gantry gebruikt zijn talent als ‘confidence man’ om het geloof als een product aan de man te brengen, hij bindt de mensen aan zijn kerk door hen de hemel te verkopen.
Tot de perceptie omslaat en massahysterie leidt tot een vuurzee. Resultaat is een Shakespeariaanse tragedie die fragiliteit, menselijkheid vindt in larger than life figuren. Brooks viseert geen slechteriken maar systemen, een tijdsgeest en cultuur. Daarbij komen de impact van zowel religie als het streven naar succes en de verstrengeling van business en spektakel in beeld.
Niet evident in 1960 en alhoewel Elmer Gantry drie Oscars versierde won Brooks niet alle veldslagen met de studio. “In de versie van de regisseur neemt Gantry aan het slot afscheid met ‘See you in hell, brother‘,” schrijft Philippe Garnier in zijn essay, “daardoor is Gantry geen boven de gelovigen verheven personage maar iemand die zich verdoemd voelt.”
Zes jaar later mag Lancaster in The Professionals op “Go to hell!” reageren met “I’m on my way.” Een knipoog maar ook een keuze voor drama i.p.v. melodrama. “Ik hou van drama,” vertelde Brooks ons ooit in Deauville, “van helden die zèlf kiezen ongeacht de gevolgen, die niet vechten voor een planeet maar voor een gevoel of een idee.” Die zoals Gantry kunnen, durven falen. On-Amerikaans maar typisch Brooks.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in De Filmkrant, maart 2020)
Elmer Gantry USA, 1960 / REGIE RICHARD BROOKS / 146 MINUTEN / MET BURT LANCASTER, JEAN SIMMONS, SHIRLEY JONES, ARTHUR KENNEDY / BONUS: BOEKJE MET ESSAY, INTERVIEWS PATRICK BRION (RICHARD BROOKS) & JEAN-CLAUDE ZILBERSTEIN (LEWIS SINCLAIR) / DISTRIBUTIE: WILD SIDE VIDEO (DVD & BLU-RAY).
