The Dead Don’t Die van Jim Jarmusch: Levende doden en een stervende wereld

dec 19, 2019   //   by Ivo De Kock   //   actueel, dvd, film, genre, horror, komedie, regisseur  //  No Comments
Bill Murray as “Officer Cliff Robertson” and Chloë Sevigny as “Officer Minerva Morrison” in writer/director Jim Jarmusch’s THE DEAD DON’T DIE, a Focus Features release. Credit : Abbot Genser / Focus Features © 2019 Image Eleven Productions, Inc.

De Apocalyps is cool volgens onafhankelijke filmmaker Jim Jarmusch en zijn ‘greatest zombie cast ever disassembled‘. Althans, die eerste indruk laat de satirische zombie tragikomedie The Dead Don’t Die na. Maar achter de knipogen en donkere grappen schuilt de punk ‘no future’ visie van een tedere anarchist die waarschuwt voor onafwendbare rampspoed.

Danny Glover in Jim Jarmusch’s THE DEAD DON’T DIE.

The Dead Don’t Die is een ander soort zombiefilm,” zegt producent Carter Logan in een making of, “Jim Jarmusch vindt het leuk om van cast en crew een familie te maken. Dat gevoel willen we overdragen naar de film. Hoe Jim met het genre omgaat is moeilijk te beschrijven. De humor in de film laat zijn heel specifieke stijl zien. Hij gebruikt de conventies van het horror genre om een komedie te creëren en kritiek op de huidige samenleving te geven.”

Niet toevallig sluit de openingsfilm van het jongste festival van Cannes heel laconiek af met de verzuchting “what a fucked up world” en een fade to black. Meer dan honderd minuten nadat twee protagonisten/hoofdacteurs ons nadrukkelijk wezen op een “vertrouwd klinkende” (titel)song: “Oh’, the dead don’t die, any more than you or I; they walk around sometimes, never payin’ any mind to the silly lives we lead, or the reaping we’ve all sown.” Dit is onderkoeld geserveerde, prettig gestoorde cinema. Vintage Jim Jarmusch. Een off-beat film in de lijn van Stranger than Paradise, Down by Law, Dead Man, Broken Flowers, Only Lovers Left Alive en Paterson die zowel de onafhankelijke filmmaker als de Amerikaanse maatschappij weerspiegelt.

Iggy Pop stars as “Male Coffee Zombie” in Jim Jarmusch’s THE DEAD DON’T DIE.

In die spiegel zien we naast een anti-establishment punk spirit en pessimisme ook zwarte, absurde humor. “Het leven is geen netjes uitgeschreven scenario,” benadrukte Jarmusch in Le Monde, “alles kan op gelijk welk moment gebeuren. De Dakota Sioux hebben in hun taal een woord dat ‘het grote mysterie’ betekent waarmee ze bovennatuurlijke krachten omschrijven. Dat vind ik passend want niemand verstaat eigenlijk ergens iets van. Aangezien alles een mysterie is, kunnen we maar beter lachen met wat ons overkomt, anders wordt het angstaanjagend sinister.”

Vandaar dat Jarmusch zijn state of the nation, een bijtende commentaar op de politiek-economische realiteit, drenkt in humor. En vandaar ook dat de zombies van The Dead Don’t Die individuen zijn die op grappige wijze aspecten van de hedendaagse menselijke beschaving uitdrukken. “Alle zombiefilms gaan over mensen,” zegt actrice Tilda Swinton in Les Inrockuptibles, “ze vallen de consumptiemaatschappij en de automatisatie van de mens aan. Van bij het begin bevatte het genre die kritische politieke dimensie en Jarmusch geeft er een moderne twist aan.”

The dead attack in writer/director Jim Jarmusch’s THE DEAD DON’T DIE.

The Dead Don’t Die speelt in smaltown Centerville, ‘A Real Nice Place‘ en het hart van mainstream Amerika. Een nulpunt waar alles draait rond een politiekantoor, een diner, een motel, een funerarium en een benzinestation annex winkel. Met drie lichtjes bizarre agenten, een nerd vertrouwd met popcultuur en zombiefilms, een racistische landbouwer met ‘Make America White Again‘ pet, een Afro-Amerikaanse doe-het-zelfzaak bediende, jeugdige delinquenten, een survivalist zwerver die vanuit het bos alles observeert en een met een samuraï zwaard zwaaiende begrafenisonderneemster.

Mensen die eten, slapen, autorijden en praten. Maar vooral in de verwarring geraken wanneer dag en nacht door elkaar beginnen lopen doordat, dixit een televisie anker, polar fracking de rotatie van de aarde verstoort en de doden opstaan om moorden te plegen. Gedreven door verlangens die hen bezighielden tijdens hun leven: wijn, pillen, koffie, wifi,…. Het begint met een hapje in de verlaten diner (“the dead just don’t wanna die today” concludeert de Schotse begrafenisonderneemster), overspoelt het land en leidt tot een “full-on zombie apocalypse.” Of zoals een agent voorspelt: “Dit loopt niet goed af.” Terwijl een andere verzucht: “Ik ben deze nachtmerrie zat.”

The dead have arisen in writer/director Jim Jarmusch’s THE DEAD DON’T DIE.

Daar waar respectievelijk een literaire en een amoureuze passie nog een uitweg boden uit vervreemding in Paterson en Only Lovers Left Alive is er ondanks de humor geen toekomstperspectief te bespeuren in The Dead Don’t Die. Zelfs de humor is donker en pessimistisch terwijl Jarmusch met meta-cinema zijn favoriete speeltjes rock en film deconstrueert. Grapjes over een regisseur die zijn acteurs al dan niet het scenario laat lezen en acteurs die de plot becommentariëren doorprikken niet enkel de illusie maar verbinden film en muziek ook met de dood. De dood van de auteur en van de aardbewoner.

Bovendien is de fabel ditmaal erg duidelijk een metafoor voor een maatschappij in malaise, een wereld in verval. In interviews verwijst Jarmusch naar ecologische verwoesting, de ineenstorting van de sociale orde en naar wat hij een ‘broken operating system‘ en het eindspel van de samenleving noemt. In Rolling Stone beklaagt hij zich erover dat Amerikanen niet stilstaan bij het milieu en “het altijd over Trump gaat. Dat is voor mij een bewuste afleiding. Ik wordt kwaad wanneer ik merk dat mensen alleen geobsedeerd zijn door de Trump show.”

Jim Jarmusch’s THE DEAD DON’T DIE

Over de draai die hij daarom gaf aan het zombie genre zegt hij in Le Monde: “Zombies waren oorspronkelijk verbonden met Voodoo, het ging om wezens die men kon controleren. Maar sinds George Romero, wiens The Night of the Living Dead ons inspireerde, zijn zombies geen Frankenstein of Godzilla maar ons. Wij zijn de zombies. Het product van een systeem, het teken van een vernietigde sociale orde. Zombies werden het gevolg van menselijke stommiteiten.”

Toch ziet Jarmusch zich meer als een waarnemer dan als een morele beoordelaar. Iemand die vaststelt dat de samenleving een ons opgedrongen kapot systeem is: “Reeds als adolescent zei ik tegen mezelf: ‘die volwassenen weten niet wat ze doen, met welk recht denken ze te kunnen zeggen wat wij moeten doen?’”Het leidde tot een punk attitude die resulteerde in een anti-establishment oeuvre. Speels en uitdagend maar zonder een expliciet geformuleerd “How dare you!”.

Caleb Landry Jones and Danny Glover in Jim Jarmusch’s THE DEAD DON’T DIE.

Tot The Dead Don’t Die eigenlijk. Er zit immers verrassend veel woede in deze donkere satirische illustratie van het ‘No Future‘ motto. De toon is somber en het slot pessimistisch. Aan het einde van de film bevinden de zombie jagers zich in de positie van Sam Peckinpahs huurlingen in The Wild Bunch. Hun ‘last stand‘ tegen een overmacht is enkel een ode aan zelfbeschikking en menselijkheid. Ambivalent (want gelinkt aan het doden van wezens) en uitzichtloos. Futiel en fataal.

Dat fatalisme is niet louter een kwestie van overmacht. Het is ook een kwestie van onmacht en onvermogen. Van lethargie. Van zonder reactie blijven in een onheilspellend klimaat. De kloof tussen mens en zombie is niet zo groot bij Jarmusch met personages die even stoïcijns als onverschillig blijven. Er is geen spoor van kritische reflectie of helder bewustzijn in het universum dat de cineast schetst, laat staan van verzet of rebellie. Op het nutteloze gebaar van de finale confrontatie na.

Tilda Swinton stars as “Zelda Winston” in Jim Jarmusch’s THE DEAD DON’T DIE.

Jim Jarmusch maakt duidelijk dat we ‘not awake‘ zijn: we slapen en bevinden ons in een nachtmerrie. Eentje met een unhappy end. De filmmaker gunt ons net als zijn acteurs/personages een blik op het scenario (lees: de afloop, de afwikkeling van ons bestaan). “This is definitely going to end badly” luidt de waarschuwing. Want ondanks zijn positie van outsider en artiest stuurt de activist in Jarmusch ons een weksignaal. Met een donkere blik op een wereld die hoe langer hoe moeilijker in leven te houden is.

IVO DE KOCK

THE DEAD DON’T DIE: regie: Jim Jarmusch; USA – 2019 – 104′; met Bill Murray, Tilda Swinyton, Steve Buscemi, Iggy Pop, RZA, Adam Driver, Danny Glover, Selena Homez, Tom Waits, Sara Driver; scenario Jim Jarmusch; fotografie Frederick Elmes; muziek Sqürl; montage Affonso Gonçalves; FILM: *** / EXTRA’S: * (documentaires); distributie: Universal.

The dead have arisen in writer/director Jim Jarmusch’s THE DEAD DON’T DIE, a Focus Features release. Credit : Frederick Elmes / Focus Features © 2019 Image Eleven Productions, Inc.

Leave a comment