Fritz Langs Cloak and Dagger: Het verdwenen spoel en de geest van Hitchcock
De Duitse filmmaker Fritz Lang wordt vooral herinnerd omwille van de klassiekers Dr. Mabuse, Metropolis en M maar naast zijn passage in Godards Le Mépris leverde hij ook in Hollywood sterk werk af. House by the River, Rancho Notorious, The Big Heat en Beyond a reasonable doubt. Minder bekend is zijn spionagefilm met Gary Cooper Cloak and Dagger.
“Cinema is een uitvinding zonder toekomst.” Deze uitspraak van Louis Lumière prijkt onder het scherm van het visiezaaltje waar Jack Palance en Michel Piccoli in Jean-Luc Godards Le Mépris fragmenten uit de fictieve ‘Griekse’ film van de échte Fritz Lang bekijken. Een regisseur die zoals zijn filmpersonage de macht van het geld verachtte en botste met producenten die (zoals het Palance personage) enkel misprijzen toonden voor kunst.
Cinema is een uitvinding met een verleden, en daar zijn parels van de helaas wat vergeten Fritz Lang (1890-1976) te vinden. Gelukkig zijn er in Frankrijk en Groot-Brittannië nog wel parelduikers die ook minder bekend werk opvissen. Zoals Rimini Editions doet met Cloak and Dagger, niet meteen Langs absolute meesterwerk maar wel een mooie spionagefilm die een Blu-ray release met de nodige extra’s (twee interviews met kenners) verdient.
Toen Fritz Lang in 1946 voor Milton Sperlings productiehuis United States Pictures (later producent van o.m. Pursued en Distant Drums van Raoul Walsh, The Rise and Fall of Legs Diamond van Budd Boetticher en Sam Fullers Merrill’s Marauders) Cloak and Dagger maakte had de regisseur van Metropolis en M er in Hollywood al westerns (Western Union, The Return of Frank James), film noirs (Fury, You Only Live Once, Scarlet Street, The Woman in the Window, Ministry of Fear) en oorlogsdrama’s (Man Hunt, Confirm or Deny) op zitten. Genres die gepast waren om het gedrag van mensen onder druk te belichten naar het voorbeeld van Langs Duitse films Die Spinnen (1919), Spione (1928) en Das Testament des Dr. Mabuse (1933).
Cloak and Dagger, een adaptatie van een door Corey Ford en Alastair McBain geschreven boek door gereputeerde scenaristen als Albert Maltz en Ring Lardner Jr., was op het eerste zicht een conventionele spionagethriller. Met Gary Cooper als een wetenschapper die in opdracht van de Amerikaanse geheime dienst OSS tijdens WO II door Europa trekt (van Zwitserland naar Italië) om gehinderd door Duitse agenten en geholpen door Italiaanse partizanen te beletten dat de nazi’s de atoombom in handen krijgen en er tegelijk voor te zorgen dat hij ‘gets the girl‘ (lees: dat Alvah Jesper verzetstrijdster Gina versiert).
Het genre van de romantische avonturenfilm lijkt niet veraf maar Cloak and Dagger is een sombere, donkere spionagefilm. Een waar partizane Gina kampt met nachtmerries (“zoveel doden!”) en doemdenken overheerst. Want “door slechteriken te bekampen word je zelf een slechterik” en om zijn vrienden te helpen ontsnappen moet buddy Pinkie zich opofferen. Bovendien is er naast fataliteit ook brutaal geweld. Een wetenschapper wordt nonchalant geëxecuteerd en Jesper doodt een belager na een hard en fysiek gevecht. Een haast eindeloze worsteling waarna onze held de dode gebruikt als een kranten lezende pop om de nazi’s op een dwaalspoor te brengen.
In de documentaire ‘Fritz Lang, nazis et espions‘ benadrukt filmhistoricus Bernard Eisenschitz dat de breuk van Lang met de nazi’s in etappes verliep en Langs als immigrant door Hollywood geregeld gevraagd werd voor films over het nazisme. Uiteindelijk zou hij er vier maken: Man Hunt, Ministery of Fear, Hangmen also die! en Cloak and Dagger. “Ik denk dat het een manier was om eventuele verdenkingen van nazisympathieën te counteren” zegt professor Christian Viviani in een andere documentaire, ‘Le projet Cloak and dagger‘.
Viviani stelt dat ook Langs rivaliteit met Hitchcock speelde: “Lang begon zijn carrière voor Hitchcock maar werd door de Brit voorbijgestoken. Toen Truffaut met Hitchcock sprak over zijn Duitse ervaringen refereerde hij haast niet naar Lang en wanneer Truffaut M ter sprake brengt doet Hitch alsof hij de film niet kent. Dat is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat ze op hetzelfde terrein werkten.”
Vooral “Langs films in de jaren 40 lijken vaak een antwoord te zijn op films van Hitchcock. Man Hunt (1941) reageert op Foreign Correspondent (1940), Ministry of Fear (1944) op Saboteur (1942), Secret beyond the door (1947) op Rebecca (1940) en Cloak and Dagger (1946) heeft overeenkomsten met Notorious (1946). Lang wou telkens terrein winnen op Hitchcock maar hij had het nadeel dat hij nooit meer dan 2 films voor dezelfde studio maakte zodat hij zich telkens weer moest bewijzen. Zo was Cloak and Dagger een succesvolle studiofilm met grote sterren maar drie jaar later moest Lang House by the River bijna zonder middelen draaien.”
Daarnaast wijst Viviani ook op de ernst, de harde toon en het sociaal realisme van deze door de liberale studio Warner verdeelde film en geeft hij aan dat Hitchcock later in zijn spionagefilm Torn Curtain (1966) een even brutale worstelmoord zou inlassen. “Cloak and Dagger is mijn favoriete spionagefilm van Lang,” aldus Viviani . Ik kan het moeilijk verklaren maar dat heeft te maken met de aanwezigheid van Gary Cooper, met de eerlijkheid van zijn personage. Lang apprecieerde Cooper en dat is uitzonderlijk want hij botste vaak met zijn acteurs. Henry Fonda had een hekel aan Lang en Spencer Tracy haatte zijn tirannieke aanpak. Maar met Cooper klikte het en dat zie je op het scherm.”
Overigens verwijst Fritz Lang naar zijn klassieker M in een scène waar een jongetje achter een van een trap botsende bal aanholt en we vrezen dat hij op een lijk zal stuiten (en zo Jesper zal ontmaskeren). Terwijl de regisseur ook zijn architecturale obsessies onderstreept door aan Scarlet Street verwante composities en in het labo van de professor aandacht te schenken aan de muur vol objecten die zorgt voor een sprekende achtergrond.
Cloak and Dagger eindigt met een Casablanca-achtige scène waarin de geliefden afscheid nemen op een vliegveld: “I’ll be back Good-bye, my darling. I’ll be back.” Dat happy end is opgedrongen door Warner dat kort na Hiroshima en Nagasaki het apocalyptische slot, waarin Lang hint dat nazi wetenschappers het geheim van atoomkracht ontdekt hadden en gevlucht waren naar Argentinië, niet wou serveren aan een ruim publiek.
In Langs versie moest Cooper na de dood van de wetenschapper op het vliegtuig verder zoeken naar de ondergedoken nazi-wetenschappers en eindigt de film heel open met zijn verzuchting “This is the Year One of the Atomic Age and God help us if we think we can keep this secret from the world, and keep it for ourselves.” Dat vertelt Lang in het boek ‘The Films of World War II‘ van Joe Morella, Edward Z. Epstein & John Griggs want het door Warner verwijderde vierde spoel van Cloak and Danger is nooit teruggevonden zodat we het met de officiële versie moeten stellen. Maar ook die loont de moeite.
IVO DE KOCK
CLOAK AND DAGGER: regie: Fritz Lang; USA – 1946 – 104′; met Gary Cooper, Robert Alda, Lilli Palmer, Vladimir Sokoloff; extra’s: interview historicus Bernard Eisenschitz over Fritz Lang, interview professor Christian Viviani over Cloak and Dagger; FILM: **** / EXTRA’S: ****; distributie: Rimini Editions.
