Alita: Battle Angel van Robert Rodriguez: Met een verliefde cyborg naar de griezelvallei.
Speelse actiecinema. Dat is, van El Mariachi over Planet Terror tot Machete Kills, de specialiteit van Robert Rodriguez. Bovendien heeft hij ook een boontje voor manga. Vandaar dat zijn vriend James Cameron aan Rodriguez dacht toen zijn Avatar franchise hem verhinderde Alita: Battle Angel te maken. Het levert een brok emotionele, kinetische cinema op.
De making of van Alita: Battle Angel zet meteen de puntjes op de i. “Alita is James Camerons baby,” benadrukt Robert Rodriguez, “hij is er al twintig jaar mee bezig en als fan van zijn werk wou ik dat mijn film zijn stempel droeg.” Terwijl de van het prille begin bij het project betrokken producent Jon Landau aangeeft dat de makers een nieuwe franchise op het oog hebben: “Alita: Battle Angel is een oorsprongsverhaal over een jonge, vrouwelijke protagonist die ter wereld komt en zichzelf ziet als een onbelangrijk iemand. Ze ontdekt dat er een held in haar schuilt.”
De Cameron-fabriek, die de volgende tien jaar nog vier Avatar sequels van de band zal laten rollen, in full swing dus. Met dank aan de immer hyperactieve en overenthousiaste Robert Rodriguez (El Mariachi-trilogie, Spy Kids reeks, From Dusk Till Dawn). Een vakman, gestart als striptekenaar, die zich reeds vlot thuis toonde in zowel het universum van Frank Miller (Sin City) als dat van Quentin Tarantino (Planet Terror, Machete, Machete Kills). Zoals verwacht bezit Alita: Battle Angel een hoog fun-gehalte. Maar onverwacht levert dit popcorn vertier ook sterke cinema op. Emotie-gedreven, actierijk, dramatisch en grappig. Met een krachtige en complexe protagoniste die met haar Bambi-achtige cyborg ogen knipoogt naar #FemaleEmpowerment.
Dystopische manga
Alita: Battle Angel is gebaseerd op Gunnm, de sombere en melancholische manga die de Japanse scenarist en tekenaar Yukito Kishiro ontwikkelde begin jaren negentig. Hoofdpersoon Gally (omgetoverd tot Alita dankzij een motion capture-performance van actrice Rosa Salazar) is een robotmeisje dat zonder dat ze het weet een soldaat is. Tijdens de 26ste eeuw vertoeft ze in een post-apocalyptisch cyberpunk universum waar na een verwoestende oorlog tussen Aarde en Mars de opdeling tussen haves en have nots letterlijk vertaald werd in een hoog in de lucht zwevende stad van rijken (Zalem) en een stad op de grond (Iron City) als toevluchtsoord voor paria’s.
Robottechnicus Dyson Ido (Christoph Waltz), die bijklust als premiejager en veelgevraagd is omdat mensen snel ledematen verliezen in deze gewelddadige wereld, vindt de letterlijk uit de lucht gevallen Alita op een stort (Zalem recycleert zelf niet). Tussen het schroot ontdekt hij de buste van een cyborg bij wie de menselijke hersenen nog blijken te werken. Ido wekt de cyborg tot leven daar haar te reconstrueren en te modelleren naar zijn overleden dochter. Terwijl ze verliefd wordt op Hugo (Keean Johnson), een jongen van vlees en bloed die werkt voor Vector (manager van de brutale Motorball sport en vazal van Zalems grote leider Nova) ontdekt ze dat ze eigenlijk een vechtmachine is. En een alien.
De herboren Alita leert met naïef enthousiasme haar nieuwe leven en leefwereld kennen. Een kennismaking die loopt via de blik en via de smaak, via het observeren van bewoners en het proeven van sinaasappelen en chocolade (Rodrigues vult zijn 10 Minute Film School-reeks aan met een aflevering over chocolade). Maar ook via een kennismaking met haar ‘vader’ Ido, een personage dat overduidelijk herinnert aan Pinokkio’s Gepetto. Al heeft Alita vele vaders. Te beginnen met manga meester Yukito Kishiro die complexloos inspiratie sprokkelde bij o.m. Metropolis, Rollerball, Blade Runner en The Fifth Element. Gevolgd door James Cameron, die de manga reeks ontdekte in de jaren negentig en een lijvig scenario schreef, en Robert Rodriguez die het in development hell gesukkelde project adopteerde. Waardoor de over indrukwekkende vechtkunsten beschikkende Alita eindelijk haar onschuld kan verliezen. Tijdens een spectaculaire clash tussen de oorlogsengel en de mens-machines in dienst van de boze stiefvader op Zalem.
Van Japan naar Hollywood
In de making of vertelt Yukito Kishiro hoe graag hij filmmaker was geworden. Maar helaas waren in Japan de budgetten te beperkt om zijn visuele verhalen te verfilmen. Gelukkig stortte James Cameron zich op het project. Samen met Laeta Kalogridis schreef hij een scenario en reeds in 2005 liet hij artwork ontwikkelen (indrukwekkend zoals blijkt uit het bonusmateriaal) om de look vast te leggen. “Mijn reactie was heel emotioneel toen ik kennismaakte met Kishiro’s manga,” bekent Cameron, “ik reageerde er sterk op omdat mijn jongste dochter destijds vrij jong was. En ik zag het als een geweldig verhaal over vrouwelijke emancipatie. Met Jon Landau gingen we achter de rechten aan; in het besef dat het een heel rijke serie aan mangaboeken was. Met een personage en een wereld geknipt voor een film of een filmserie.”
“Is het magie?” vraagt Alita wanneer Zalem in de lucht ziet zweven. “Nee, iets veel belangrijker: technologie!” is het antwoord. Met zijn passie voor technologie vond Cameron in de manga “een interessante wereld met cybertechnologie” maar ook “cyborgs die niet als iets slecht worden gezien.” Kishiro onderstreept dat sciencefiction meestal de nadruk legt op de tristesse en de tragedie van cyborgs maar dat hij ze zag als wezens “die moeten leren leven en denken als mensen. Dat werd mijn thema en obsessie.” Cameron voegde en zijn stokpaardje, “een simpel Romeo & Julia-gegeven”, aan toe. Zijn Alita is duidelijk tegen Hugo “I’d do whatever I had to for you. I’d give you whatever I have. I’d give you my heart.” Wat ze ook letterlijk doet.
James Cameron besefte dat het motion capture systeem op punt moest staan om Alita: Battle Angel te kunnen maken. Hij richtte zijn technologisch productiebedrijf Lightstorm op met de bedoeling Avatar en Alita gelijktijdig op te starten om de ontwikkelingskosten te beperken. “Het lag niet vast welke film we eerst zouden maken,” aldus Cameron, “het werd Avatar (2009) omwille van puur technische redenen.” Toch gaf hij Alita: Battle Angel niet op: “Ik had altijd het idee dat ik er ooit aan toe zou komen. Tot met het grote succes van Avatar en met de dingen die in de echte wereld misgingen met betrekking tot inheemse rechten, klimaatverandering en milieuproblemen het me duidelijk werd dat ik Avatar-films moest blijven maken.”
Van Cameron naar Rodriguez
Daardoor bleef Alita: Battle Angel liggen. “Ik had onbewust besloten het aan een ander filmmaker te geven maar alleen de juiste filmmaker,” zegt Cameron. Hij wou zijn vriend Robert Rodriguez wel de kans geven op voorwaarde dat die uit Camerons 600 paginalange scenario een werkbaar script kon distilleren. Rodriguez koos ervoor het “niet te herschrijven maar te herwerken” want “je herschrijft geen Cameron scenario.” Zijn intentie was “zo dicht mogelijk bij Camerons stijl en thema’s te blijven, er zijn al genoeg Rodriguez films maar onvoldoende Cameron films.” Rodrigues leverde een scenario van 130 pagina’s af dat volgens Cameron “het verhaal was wat ik wilde vertellen, met alle kernthema’s en sleutelmomenten van de personages.”
“Toen ik Sin City maakte deed ik dat ook vanuit het perspectief van Frank Miller en hier wou ik zoveel mogelijk een James Cameron film maken,” aldus Rodriguez, “daarom de manga-wereld ook op foto-realistische wijze te benaderen.” Ondanks zijn individualistische DIY-manier om goedkoop en onafhankelijk films te maken is Rodriguez geen narcistisch auteur. Hij werkt goed samen met anderen en adapteert zich als een kameleon aan een project. “James Camerons aanpak is verankerd in de realiteit,” stelt Rodriguez, “hij is van oordeel van fantasy en sciencefiction beter werken wanneer ze verbonden zijn met realistische elementen die het fantastische aspect geloofwaardig maken.”
Cameron wil volgens Rodriguez “geloven in beelden terwijl dat mij onverschillig laat. Ik bekijk beelden meer vanuit een postmodern perspectief. Ik amuseer me met beelden, speel ermee, bewerk ze en gebruik ze op een andere manier. Cinema is voor mij fundamenteel verbonden met het kunstmatige. Niet met geloofwaardigheid en realisme. Een realistisch drama maken interesseert me niet.” Dat Alita: Battle Angel realistisch oogt en meer fysieke en emotionele cinema is dan we van de regisseur van barokke fantasieën als Once Upon a Time in Mexico gewoon zijn, is dan ook een gevolg van Rodriguez’ keuze om dicht bij zijn opdrachtgever te blijven. “Robert was respectvol voor wat ik geschreven had en voor de wereld van Kishiro,” zegt Cameron, “maar hij is ook niet bang om het van hem te maken. Ik wou hem zoveel mogelijk creatieve ruimte geven en vertoonde me dan ook amper op de set.”
Focus op de verliefde cyborg
Dat dit Rodriguez versie van Cameron is merken we aan de summiere wijze waarop hij de context schetst. Cameron geeft toe steeds duidende verhalen uit te werken om het voor zichzelf geloofwaardig te houden. Ook al worden ze niet letterlijk gebruikt. Hoe grondig dat wel kan gebeuren blijkt uit enkele bonusdocumentaires die de voorgeschiedenis (‘The Fall’), de stad, het motorball spel en het ‘cyborg zijn’ omstandig belichten.
Informatie die Rodriguez genadeloos over boord kiepert. Zijn aandacht gaat meer naar het choreograferen van lichamen in beweging. Van warrior Alita maar ook van haar tegenstanders in bar fights (waar een oude cowboy robothonden heeft), races en andere confrontaties. Alleen heeft Rodriguez ditmaal meer aandacht voor het fysieke aspect, voor tragiek en hevige emoties. De finale en fatale val van een verhakkeld lichaam tijdens een vruchteloze tocht naar boven citeert trouwens letterlijk het moment waarop DiCaprio in Titanic in het ijskoude water verdwijnt.
Er is een sociaal aspect aan deze dystopie maar de uitbuitings- en uitsluitingsmechanismen van een ongelijke maatschappij wordt minder goed uitgespit dan in Elysium. Het focuspunt van Alita: Battle Angel is Alita zelf. “Ze staat voor een zekere vrouwelijke kracht die we nodig hebben,” stelt Cameron, “haar spirituele, psychologische en fysieke kracht boeit me. Ik hou van Alita omdat ze absoluut onbevreesd is. Het maakt niet uit hoe groot de tegenstander is, of hoe machtig of gewelddadig, ze gaat er gewoon recht op af.”
Alita is sterk en haar onschuld is vertederend. Maar ook ambigu en complex. Verbonden met onzekerheid en mysterie. “I’m not your daughter. I don’t know what I am” bekent ze aan Ido. Alita wil zich goed in haar vel voelen en aanvaardt uiteindelijk haar aangepast zelfbeeld en nieuwe huid/harnas. In een sublieme scène zie je hou haar gedachten vormgeven aan haar silhouet, hoe haar CGI-transformatie een nieuwe verschijningsvorm oplevert. Dat gebeurt heel sensueel en fysiek. Zoals de cyborg zich voordien al op een fysieke wijze de mensenwereld had toegeëigend. Door sinaasappelen en chocolade te eten, door te rolschaatsen, door objecten te betasten.
Kunstmatig en menselijk
De oorlogsengel blijkt een ambivalent wezen, zowel kunstmatig als echt, zowel robot als mens. Net als Alex Garlands Ex Machina speelt Alita: Battle Angel methet idee van authentieke emotie gecreëerd door machines. Alita lijkt op een mens maar ook weer niet. Haar enorme ogen geven aan dat ze anders is en wekken zoals sympathie als afkeer op. Terwijl motion capture er voor zorgt dat er een geest schuilt in de digitale cyborg. Een actrice die haar blik, gebaren en glimlach leent aan haar kopie.
Zo duikt het door roboticaprofessor Masahiro Mori in de jaren zeventig ontwikkelde concept uncanny valley, griezelvallei, op. Volgens hem worden mensen banger van robots naarmate ze meer op ons gaan lijken, naarmate ze meer rivalen worden. Om een affectieve band tussen de mens en zijn cyborg-dubbelganger te doen ontstaan dienen niet de gelijkenissen maar de verschillen te worden benadrukt. Daarvoor zorgen die te grote ogen van Alita. Ogen die een spiegel van haar ziel zijn, die een zowel gewelddadige als gevoelige persoonlijkheid verraden. Alita is artificieel maar laat zien wat het betekent een mens te zijn.
Een mens met een lichaam en met emoties. Met gevoelens van pijn, plezier, liefde en verlies. Alita transformeert zich in zo’n mens maar blijft ook een robot. Dat wringt en voelt griezelig aan. Uncanny. De kus van Alita en Hugo, van een digitaal wezen en een acteur van vlees en bloed, trekt dit bevreemdend gevoel van fascinatie en angst door naar twee soorten filmbeelden. We zitten daarbij tegelijk op vertrouwd en onbekend terrein, met enerzijds romantische clichés en anderzijds nieuwe creaties. Het maakt dit bezoek aan de griezelvallei verwarrend, opwindend en prikkelend. Daarom keren we graag terug naar het universum van Alita: Battle Angel.
IVO DE KOCK
ALITA: BATTLE ANGEL: Robert Rodriguez, USA – 2019 – 122′; met Rosa Salazar, Christoph Wlatz, Jennifer Conelly, Keean Johnson,Mahershla Ali, Ed Skrein, Jackie Earle Haley; scenario James Cameron, Yukito Kishiro & Laeta Kalogrious; fotografie Bill Pope, muziek Junkie XL; montage Stephen Rivkin & Ian Silverstein; FILM: **** / EXTRA’S: **** (documentaires, art compilatie, scène-analyse, 10 Minute Film School: Making Chocolate); distributie: 20th Century Fox.
