Vrouwenverhalen #female empowerment
De tijd is voorbij dat vrouwen in films vooral negatieve stereotypen en romantische clichébeelden kregen toebedeeld. Sterker nog, vrouwenemancipatie is ook in de cinema bezig met een opmars. Dat merk je aan de personages en de thema’s die aan bod komen in tal van arthouse én mainstream films. Van de vrouwen die mannelijke personages naar de achtergrond duwen in The Favourite en Woman at War tot de felle actieheldinnen in Captain Marvel en The Girl in the Spider’s Web. Het aantal vrouwenverhalen neemt in het #MeToo tijdperk toe én steeds meer films draaien rond female empowerment. Al is de weg nog lang.
Girl Power & Female Gaze
“Nothing is more important than girl power” schreef BuzzFeed bij een oproep om rond female empowerment draaiende films op te lijsten. Bend it like Bekham, Mulan, Legally Blonde, Captain Marvel en Hidden Figures kregen daarbij eervolle vermelding maar actiefilm Mad Max: Fury Road van George Miller eindigde aan de top van het lijstje. “I felt like there was fire in my veins walking out of the cinema,” getuigde Emma Harding, “Charlize Therons Furiosa is een sterke heldin maar zij staat niet alleen in de film. Dat een ruim gamma vrouwen als krachtig en divers werden geportretteerd vond ik erg stimulerend. Vrouwen die om elkaar geven, die elkaar ondersteunen en hardnekkig vechten voor wat rechtvaardig is, daar hebben we er meer van nodig in Hollywood en in het dagelijkse leven.”
Naast girl power werd de female gaze een sleutelterm in het debat. Zo was er de laatste jaren veel te doen om de Bechdel-test, de ‘proef op de som’ om latent seksisme in films te ontmaskeren. Een film slaagde voor de test als hij minimaal twee vrouwelijke hoofdpersonen had die het met elkaar over iets anders dan mannen hadden. Bij voorkeur personages die niet naamloos bleven. De Bechdel-test werd aangescherpt met de introductie van de female gaze.
Die vrouwelijke blik is de tegenhanger van de male gaze, de mannelijke blik, die filmwetenschapper Laura Mulvey tijdens de jaren zeventig introduceerde om aan te geven dat het mannelijke perspectief in films vrouwen al te vlotjes herleidde tot een passief subject, het onderwerp van seksueel verlangen, en van kijkers voyeurs maakte. De female gaze werd niet zozeer een alternatieve kijkwijze, waarbij vrouwen op erotiserende wijze naar mannen kijken, maar eerder een wapen tegen de dominante mannelijke blik van het klassieke Hollywood.
Toen Agnès Varda in 1985 Sans toit ni loi draaide, de zwerftocht van een vrouwelijke outsider, benadrukte de cineaste dat ze terugkijken beschouwde als een eerste feministische daad en dat films als Jeanne Dielman (Chantal Akerman), Wanda (Barbara Loden), Born in Flames (Lizzie Borden) en The Gold Diggers (Sally Potter) haar inspireerden om vrouwelijke personages en thema’s als lust, verlangen en seksualiteit in beeld te brengen.
Zelf werd ze een trendsetter én voorbeeld voor vrouwelijke filmmakers – van Margarethe von Trotta en Julie Dash over Marzieh Meshkini en Jane Campion tot Lucrecia Martel en Andrea Arnold – voor wie terugkijken synoniem stond voor het van vrouwen volwaardige personages maken. Personages die niet dankzij mannelijke personages bestaan maar omwille van zichzelf, die niet beperkt worden tot hun lichaam of seksualiteit.
Daarbij werd het duidelijk dat er niet enkel nood was aan vrouwenverhalen maar ook aan vrouwelijke verhalenvertellers. “Ik ben 49 jaar oud en ik maak met Carmen & Lola mijn eerste film,” vertelde de Spaanse cineaste Arantxa Echevarria onlangs nog aan DeWereldMorgen.be, “Waarom? Volgens mij omdat ik een vrouw ben. Zeker in Spanje is het nog altijd zeer moeilijk om een vrouw te zijn. Het personage van Lola’s moeder Flor is gebaseerd op mijn eigen moeder, een vrouw die niet kan lezen of schrijven maar wel heel sterk is. Zij staat voor de vrouwelijke ervaring in Spanje en het besef dat vrouwen meer vrijheid en ruimte moeten krijgen om zich te ontwikkelen. Ik wou het nadrukkelijk hebben over de nood aan empowerment van vrouwen.”
Vrouwelijke verhalenvertellers
Opmerkelijk is het feit dat drie schrijfsters en hun gevecht tegen een conservatieve macho-samenleving centraal staan in evenveel recente drama’s: Becoming Astrid van Pernille Fischer Christensen, Colette van Wash Westmoreland en The Wife van Bjorn Runge. Waarbij de laatste twee het quasi gelijklopend – maar in tijd ver van elkaar verwijderde – verhaal vertellen van vrouwen die om hun literair werk gepubliceerd (en gepromoot) te krijgen beroep moeten doen op een mannelijke ‘front‘ (lees: een man die zijn naam op het werk zet en dus met de literaire eer gaat lopen).
Colette wordt zo meer een film over een huwelijk dan een over een auteur. We volgen Sidonie-Gabrielle van 1893, wanneer ze ‘schrijver’ (hij leidt eigenlijk een collectief ghostwriters) Henry ‘Willy’ Gauthier-Villars huwt (de man die zich haar populaire ‘Claudine’ boeken toeeigent), tot 1910 wanneer ze (na een hevige strijd) voor het eerst onder eigen naam publiceert. De relationele en seksuele ontvoogding van de baanbrekende schrijfster duwt haar creatieve ontbolstering naar de achtergrond en dat is jammer omdat er een link is tussen haar literair werk en haar feministische strijd. Terwijl het door Denise Gough vertolkte ‘Missy’ personage de transgender problematiek el aanstip maar enkel als thema en niet, zoals in Girl, via een emotioneel en dramatisch verhaal.
In The Wife draait alles rond Joan Castleman (Glenn Close) die veertig jaar lang in de schaduw van haar beroemde schrijver-echtgenoot Joe (Jonathan Pryce) leefde tot ze de nacht voor die de Nobelprijs Literatuur gaat ontvangen emotioneel ontploft. Ze heeft niet enkel al die tijd haar talent, dromen en ambities opgeofferd maar kreeg ook nooit erkenning voor de bestsellers die niet hij maar zij schreef. Aanvankelijk lijken we te kijken naar de groeiende frustratie en woede van een vrouw die het slachtoffer is van toxic masculanity. Maar dan blijken ze beiden het slachtoffer van de rond mannen gecentreerde media- en uitgeverswereld. Een wereld waarin discriminatie ‘normaal’ is.
Becoming Astrid maakt meteen duidelijk dat de jonge Astrid (later Lindgren) door een conservatieve samenleving en paternalistische mannen gedwongen werd een bepaald levenspad te kiezen. We zien hoe ze de kracht en het zelvertrouwen vindt om tegen de tijdgeest en haar omgeving in te gaan en zelf keuzes te maken. De keuze van het hart om haar kind zelf op te voeden en haar passie voor schrijven te volgen. Alhoewel de film stopt voor ze ‘Lindgren’ wordt en haar eerste kinderboek geschreven heeft, wordt duidelijk hoe Astrids persoonlijke ervaringen en emoties weerspiegeld zouden worden in haar favoriete personages, thema’s en verhalen.
Tussen actie en wraak
Steeds vaker nemen vrouwelijke filmpersonages hun bestaan in eigen handen. Dat gebeurt subtiel in Asghar Farhadis Todos lo saben waar een in het verleden gemaakte keuze van een Spaanse vrouw doorwerkt wanneer een huwelijksfeest dreigt te ontsporen in een tragedie. Naast familiale geheimen steken ook oude frustraties en nieuwe morele dilemma’s de kop op. Iets dergelijk gebeurt helaas ook met de sloophamer en de nodige clichés wanneer vrouwen actieheldinnen worden in het wraakepos Peppermint of de gewelddadige thriller Breaking In.
Wraak blijkt ook de rode draad door de plot van Fede Alvarezs Millenium-verfilming The Girl in the Spider’s Web. De jonge computer hacker Lisbeth Salander is aan de slag als een soort wraakengel voor mishandelde vrouwen wanneer ze samen met journalist Mikael Blomkvist verwikkeld geraakt in een web van spionnen, cybermisdadigers en corrupte overheidsambtenaren. In deze aflevering wordt de protagoniste, die een feministisch icoon werd door zich te verzetten tegen pogingen haar te herleiden tot haar seksuele trauma’s en door haar gevecht met een misogene samenleving, helaas een eerder clichématige actieheldin. Weg zijn de woede, de femistische verbetenheid en de complexe seksualiteit die haar dreven. Dat is voor de eerste Salander film gemaakt in het #MeToo tijdperk een jammere zaak.
Catherine Corsini’s Un Amour Impossible is verdienstelijker. Deze adaptatie van Christine Angots roman fleuve laat drie elkaar becommentariërende verhalen lopen over bijna vijftig jaar. Verhalen van een moeder, dochter en vader die met emancipatie, communicatiestoornissen en misbruik serieuze thema’s aansnijden. Dat levert een boeiende schets op van een tijdperk en een milieu maar jammer genoegd worden personages niet uitgediept waardoor ze clichés worden.
Dat clichés niet in de weg staan van een interessante film blijkt uit Bill Holdermans Book Club, een rom com over vier hartsvriendinnen die ‘aan een nieuw hoofdstuk van hun leven beginnen’ wanneer ze ‘Fifty Shades of Grey’ in hun boekenclub lezen en zich aangespoord voelen om via nieuwe avonturen oude wonden (sleur, verlies, teleurstelling, niet gerealiseerde dromen) te helen. Op zijn zachtst gezegd voorspelbaar maar de film laat Diane Keaton, Jane Fonda, Candice Bergen en Mary Steenbergen toe om hun (in Hollywood niet altijd gebruikt) talent te tonen en hun vroegere personages te laten versmelten met deze spitante vrouwen.
Inspirerende vrouwenverhalen
Lukas Dhont tekende met Girl voor een van de sterkste vrouwenverhalen in het #MeToo tijdperk, een verhaal van gedrevenheid en empowerment. Het scenario dat de Gentse filmmaker samen met Angelo Tijssens schreef, fileert de emoties van ‘heldin’ Lara en zijn mise-en-scène dompelt ons onder in de geest van iemand die leeft in een lichaam dat niet het hare is. Op viscerale en emotionele wijze volgen we het traject van een jongen die een meisje wil worden. Correctie: die een meisje is. Want dàt staat voor de film en voor de filmmakers buiten kijf: Lara, die zich de gevangene voelt van het jongenslichaam waarin ze geboren werd, is een meisje. Bijna een vrouw. Ongeduldig wachtend op een finale stap die slechts confirmatie kan opleveren. Want zoals een dokter zegt bij het opstarten van de hormonenkuur voor de chirurgische ingreep, “je bevestigt enkel wat je al bent.”
Het jongenslichaam waarin Lara geboren werd, levert nog een achterhoedegevecht maar haar identiteit is al die van een vrouw. “Girl is het portret van een persoon en de interne strijd die zij voert met zichzelf,” vertelde Dhont aan DeWereldMorgen.be, “ik heb er heel bewust voor gekozen om het conflict in de film niet in de wereld rondom haar, in de personages rond haar, te leggen. Ik wou Lara omringen met mensen die haar steunen. Een vader die een voorbeeld is van onvoorwaardelijke liefde, een school die haar toelaat om de beweging naar de meisjesklas te maken, een familie die meegaat in het verhaal zodat het hoofdpersonage een personage kan zijn die zelf haar eigen fouten kan maken, die in strijd kan gaan met zichzelf. In die zin is het een zeer interne film. Girl is een film die speelt in het hoofd van Lara.”
Een ander sterk vrouwenverhaal is Woman at War, waar de veertigjarige eco-terroriste Halla ontdekt dat ze adoptiemoeder gaat worden op het moment dat ze het opblazen van een elektriciteitspyloon koppelt aan de release van een explosief manifest. De apocalyptische eco-boodschap is overduidelijk en alle thema’s worden nadrukkelijk onderlijnd. Met humor en surrealistische vervreemdingseffecten (de muzikanten die de soundtrack verzorgen duiken geregeld op in beeld) weet Benedikt Erlingston echter de toon luchtig te houden. Getuige de scène waar de tweeling Halla/Asa een ontsnapping uit de gevangenis opzet. Maar de onderstroom blijft ernstig: onze actieheldin verdwijnt uiteindelijk met een gered kind in een langzaam door water overspoeld landschap. Met dank aan haar warmte en menselijkheid blijven we met een glimlach kijken. Ook al waren een traan, woede en wanhoop op hun plaats geweest.
De verdienste van Bradley Coopers A Star is Born, een remake van een verhaal dat na George Cukors What Price Hollywood? uit 1932 onder meer William Wellman en Frank Pierson inspireerde, is dat de film nadrukkelijk focust op het door Lady Gaga verbluffend geacteerd Ally personage – een veelbelovende artieste die al snel haar ontdekker, de ervaren muzikant Jackson Maine, overvleugelt – en de boodschap dat een artiest iets te zeggen moet hebben om maatschappelijk relevant te zijn.
De tragiek van de verslaafde en aan populariteit inboetende mannelijke artiest verdwijnt daarbij voor een keer naar de achtergrond. Helaas worden er in deze versie wel onvoldoende vraagtekens geplaatst bij de muziekindustrie, beroemdheid en rijkdom en missen we de autodestructieve held van Cukors A Star is Born uit 1954. De koude oorlog én het McCarthysme waren daar nadrukkelijk aanwezig maar hier ontbreekt elke verwijzing naar #MeToo of #BlackLivesMatter.
Yorgos Lanthimos tekende voor een veel sterker vrouwenverhaal. Zijn The Favourite speelt in de achttiende eeuw aan het hof van de over Engeland, Schotland en Ierland regerende Queen Anne. Een vrouw die leidt aan huiduitslag en jicht, een zwak heeft voor zoete desserts, een opvliegend karakter bezit maar vooral ook depressief is doordat haar zeventien zwangerschappen leidden tot dertien miskramen en vier vroeg gestorven kinderen. Anne heeft ook een echtgenoot rondlopen maar die vecht vooral tegen ‘de Fransen’ waardoor zij zich kan bezighouden met eendenraces en. haar amoureuze relatie met een lady Sarah die niet vies is van machtsspelletjes en intriges. Wanneer de jonge Abigail Masham aan het hof verschijnt ontstaat er seksuele en politieke driehoek die de machtsverhoudingen op zijn kop zet. Daarbij wordt er duchtig gegokt met invloed, status, belangen, dominantie, afhankelijkheid en liefde.
Terwijl de spanningen en conflicten tussen de drie vrouwen escaleren duiken er mannelijke personages op maar dat blijken, ook al zijn ze militair gezagshebber of parlementsleider, enkel ijdeltuiten die vooral bezig zijn met hun uiterlijk en de rol van figurant niet overstijgen. The Favourite is geen macho fantasie die vrouwen in een slachtofferrol duwt maar een feministische film die hen invloed en macht geeft in een schijnbaar door mannen gedomineerde (maar in de praktijk door vrouwen geregeerde) wereld.
Die vrouwelijke macht is gebaseerd op verstand, seksualiteit en verzet tegen patriarchale tradities gestoeld op angst voor vrouwelijkheid. Daar waar vrouwen vaak als geniepig en immoreel worden neergezet zijn ze bij de regisseur van The Lobster en The Killing of a Sacred Deer vindingrijk, intelligent, eigengereid en empathisch. Kortom, vrouwen uit een stuk. Deze vrouwen lijden, verlangen en genieten. Ze willen iets van het leven. Ook al suggereren extreme wide angle beelden dat de nachtmerrie nooit veraf is. Want in het absurde schuilen tragiek én hoop.
IVO DE KOCK
UN AMOUR IMPOSSIBLE; Catherine Corsini, F 2018, 135′, met Virginie Efira, Niels Schneider, Jehnny Beth Estelle Lescure, FILM: ** / EXTRA’S: 0, dis. Cherry Pickers;
BECOMING ASTRID; Pernille Fischer Christensen, Zw 2018, 118′, met Alba August, Trine Dytholm, Marnus Krepper, Maria Bonnevie, FILM: **** / EXTRA’S: 0, dis. September Films;
BOOK CLUB; Bill Holderman, USA 2018, 104′, Diane Keaton, Jane Fonda, Candice Bergen, Mary Steenburgen, FILM: ** / EXTRA’S: 0, dis. Paradiso;
BREAKING IN; James McTeigue, J-USA 2018, 88′, met Gabrielle Union, Billy Burke,, Richard Cabral; FILM: * / EXTRA’S: *** (documentaires, alternatieve scène, commentaar), dis. Universal;
COLETTE; Wash Westmoreland, UK 2018, 111′, met Keira Knightley, Dominic West, Fiona Shaw, FILM: ** / EXTRA’S: 0, dis.The Searchers;
THE FAVOURITE; Yorgos Lanthimos, Irl-UK-USA 2018, 119′, met Olivia Colman, Emma Stone, Rachel Weisz; FILM: **** / EXTRA’S: ** (documentaire, verwijderde scènes), dis. 20th Century Fox;
THE GIRL IN THE SPIDER’S WEB;Fede Alvarez, D-Zw-USA 2018, 115′; met Claire Foy, Beau Gadsdon, Sverrir Gudnason; FILM: * / EXTRA’S: ** (documentaires, verwijderde scènes; dis. Sony;
GIRL: Lukas Dhont, B 2018; 109′; met Victor Polster, Arieh Worthalter, Oliver Bodart, Katelijne Damen, Tijmen Govaerts, Valentijn Dhaenens, Magali Elal; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. Lumière;
PEPPERMINT; Pierre Morel, USA 2018, 111′, met Jennifer Garner, John Ortiz, John Gallager Jr.; FILM: ** / EXTRA’S: 0, dis. The Searchers;
A STAR IS BORN; Bradley Cooper, USA 2018, 135′, met Bradley Cooper, Lady Gaga, Sam Elliott, FILM: *** / EXTRA’S: *** (documentaires, songs), dis. Warner;
TODOS LO SABEN; Asghar Farhadi, Sp-It-F 2018, 127′, met Penélope Cruz, Ricardo Darin, Javier Bardem, FILM: *** / EXTRA’S: ** (interviews), dis. Cinéart;
THE WIFE; Bjorn Runge, Z-UK-USA 2017, 1008′, met Glenn Close, Jonathan Pryce, Christian Slater, FILM: *** / EXTRA’S: 0, dis. Imagine;
WOMAN AT WAR; Benedikt Erlingsson, Ijsl-F 2018, 100′, met Halidora Geirhardsdottir, Johann Sigurdarson, Jordondur Ragnarsson, FILM: **** / EXTRA’S: 0, dis. Imagine.
