James Wans Aquaman: Magie in het hart van een onderwaterwereld
Bij een comics adaptatie waar het universum opgehangen wordt aan een superheld die half-mens en half-zeewezen is dreigt een oceaandiepe valkuil: de neiging om parodiërend afstand te nemen van dwaasheid en zo juist een dwaze film te maken. Dat vermijdt James Wan in zijn DC Comics prent Aquaman, een pretentieloze fantasiereis door een onderwaterwereld.
Critici blijven er mee worstelen: hoe duid je de films van concullega ‘s Marvel en DC? Serveren de Avengers en Justice League helden meer dan vluchtig vermaak? Welk soort cinema krijgen we geserveerd? Wat zien we eigenlijk? Hoe ernstig moeten we het spektakel en de superhelden precies nemen?
De sleutel is dat het gaat om comic book-films en niet om stripverfilmingen. Films die je net als de comics moet lezen, die hun verhalen heel visueel vertellen. Bovendien zijn (Amerikaanse) comics geen (Europese) stripboeken. Ze worden op goedkoper papier gedrukt of zijn verkrijgbaar in elektronische edities. Bovendien zijn ze complexer: de karakterontwikkeling is ingewikkelder, de thema’s rijker en het universum primeert op de verhalen afgeleid van klassieke mythes, legendes en sprookjes. Scènes draaien rond beweging en een plot wordt nooit afgesloten, er is altijd de belofte van een vervolg. De narratieve dynamiek resulteert in een perpetuum mobile cinema. Een beeldenstroom waar personages en werelden elk verhaal overleven.
Wanneer critici schrijven dat Aquaman, net als pakweg Batman vs. Superman waar het Arthur Curry personage voor het eerst opdook, nauwelijks ‘een film’ is mag men dat verwijt als ‘naast de kwestie’ klasseren. Net zoals het gevecht tussen ‘ridders’ die slag leveren op zeepaardjes en haaien een heel laag werkelijkheidsgehalte heeft en een extreem sterke suspension of disbelief vraagt. Op basis van een scenario van David Leslie Johnson-McGoldrick en Will Beall heeft James Wan (Saw, The Conjuring, Furious 7) een onversneden comic book-film gemaakt, een film die je leest zoals je een exemplaar van DC Comics doorbladert. Al scannend, de sfeer proevend en surfend op de actie.
Half-mens en half-Atlantiër Arthur Curry (aka Aquaman) dook reeds op in het DC Expanded Universe (in Batman vs Superman én Justice League) maar draagt nu voor het eerst een superhelden film. Qua stijl sluit Aquaman aan bij de goofy superhelden films (bizarre en lichtjes psychedelische comic book-films zoals Ant-Man, Spider Man: Homecoming en Thor: Ragnarok) maar de toon is melodramatisch. De langharige, met tatoeages overladen Arthur is de vrucht van een verboden liefde, die tussen vuurtorenbewaker Tom Curry en Atlanna, een prinses die opgeëist werd door haar onderwaterwereld Atlantis. Arthur worstelt met zijn identiteit, hij voelt zich geen van beide beschavingen waarmee hij verbonden is thuis.
Zijn halfbroer Olm is een radicale Atlantiër die de landbewoners wil straffen voor het vervuilen van de Oceaan terwijl Arthur samen met de idealistische Mera ijvert voor vrede en eendracht. Dat levert stevige confrontaties op maar i.t.t. veel superheldenfilms pleit Aquaman niét voor het oplossen van problemen via geweld. Er zijn showdowns maar die draaien rond discussies, onderhandelingen, begrip en vergiffenis. Niet rond macht, angst en wraak. Bovendien is het duidelijk dat actie impact heeft, dat initiatieven emoties oproepen.
Aquaman is een Griekse tragedie met een hedendaagse focus. Vervuiling van de Oceaan, discriminatie van individuen met een gemengde raciale achtergrond, verandering gedreven door technologie; de thema’s zijn overduidelijk aanwezig. Maar deze comic book-film wordt meer gedreven door verwondering dan door woede. Het is de filmmakers te doen om de kijker onder te dompelen in een magisch universum. Een fantasiewereld die onze verbeelding op hol doet slaan.
“Met Aquaman kan ik een wereld creëren in een film,” zegt James Wan in een van de talrijke making of documentaires op de Blu-ray, “het is een fantasiewereld dus alles kan en moet letterlijk verzonnen worden. In de comics hebben ze Atlantis opgenomen in het verhaal van het DC-Universum. Ik vind het geweldig om in die wereld te duiken en er als het ware mijn versie van te maken. Om dat te doen moet ik verder teruggaan en een achtergrondverhaal voorzien. Sommige dingen haalde ik uit de mythologieën en legendes die we allemaal kennen, maar andere zaken bedacht ik zelf.”
Het Atlantis van Wan is een oude beschaving die jaren voor was op zijn tijd. “James en ik wilden een neoklassieke cultuur creëren die aan de vooravond stond van digitale technologie,” aldus productieontwerper Bill Brzezki, “het was geen primitieve beschaving die onder water ging, ze waren al heel geavanceerd. Maar ze hadden iets uitgevonden om onder water te kunnen leven.”
Het is die wereld die Wan, veel meer dan het (te) lang uitgesponnen verhaal, interesseert. Om het onderwater universum te visualiseren vertrok Wan vanuit praktische vragen: “Als regisseur trachtte ik me in de schoenen van een Atlantiër te plaatsen. ‘Hoe ziet een dag uit het leven van een Atlantiër eruit?’ ‘Hoe eten ze?’ ‘Hoe slapen ze?’ Allemaal zaken die invloed hadden op de wereld die ik wou creëren.”
De uitwerking van die onderwaterwereld vroeg denkwerk. “Op het land bouwen we dingen uit materialen zoals stenen, hout en metaal,” stelt Wan, “dat hebben ze daar beneden niet. Daarom proberen we de oceaan te gebruiken. Hoe werkt het praktisch wanneer we vertrekken vanuit het idee dat hun gebouwen op koraal lijken? Evolueren ze in een levende, transformerende wereld? Gloeit het gebouw door een bioluminescente gloed? Want ze zitten zo diep dat het zonlicht de oceaanbodem niet bereikt. Wat is daar de natuurlijke lichtbron?”
Het resultaat van al dat zoek-, denk- en CGI-werk is een visueel fraai en fascinerend universum. Aquaman is geen The Shape of Water, James Wan investeert veel minder dan Guillermo del Toro in verhaal en karakterontwikkeling, maar voor wie wil genieten van een trip door een andere wereld is dit gedroomd ‘kauwgom voor de ogen’.
IVO DE KOCK
AQUAMAN: regie: James Wan; USA – 2018 – 143′; met Jason Momoa, Amber Heard, Willem Dafoe, Patrick Wilson, Nicole Kidman, Dolph Lundgren; extra’s: documentaires, analyse van scènes; FILM: *** / EXTRA’S: ***; distributie: Warner.