Bart Laytons American Animals: Speciaal zijn en balanceren op de grens van fictie en realiteit
Filmmaker Bart Layton balanceerde al op de scheidingslijn tussen fictie en realiteit met de ‘documentaire’ The Imposter en herhaalt dit met de ‘heistfilm’ American Animals. .Een verdwijningszaak en een kunstroof worden belicht met hetzelfde procédé – een mengeling van interviews en nagespeelde gebeurtenissen – en blijven zo fascineren. En intrigeren.
De Britse TV-producent en -regisseur Bart Layton (Banged Up Abroad, Paranormal Witness) debuteerde in 2012 met The Imposter, een opgemerkte documentaire over Frédéric Bourdin, een oplichter die zich voordeed als de vermiste jonge Texaan Nicholas Barclay, In American Animals richt hij de camera op echte personen. Met name de vier jonge vrienden Spencer Reinhard, Warren Lipka, Eric Borsuk en Chas Allen die besluiten om een zeldzaam en duur (eerste druk) boek van de Universiteit van Transsylvania te stelen: John James Audubon’s ‘Birds of America’ (en als extra Charles Darwins ‘On the Origin of Species’).
In beide gevallen gaat het volgens Layton om “true stories which are, sort of, stranger than fiction.” Maar daar waar The Imposter zonder echt script werd gedraaid, volgt American Animals haarfijn het door Layton geschreven scenario. Waardoor het soms lijkt dat feiten fictie worden. Toch was het voor de regisseur-scenarist “belangrijk dat de kijker weet dat het gebeuren echt en waar is. Want kijkers identificeren zich met echte mensen, investeren emotioneel in een film wanneer ze een band voelen met echte mensen. Wanneer ze niet kunnen ontsnappen naar een filmwereld. De personages zitten in dezelfde realiteit als de kijker, de gevolgen van het gebeuren zijn reëel en dat creëert empathie.”
“One day you’ll be dead.” De toon van American Animals is somber, melancholisch en absurd. Op lichtjes surrealistische wijze tracht Layton net zoals bij The Imposter duidelijk te maken dat feit en fictie, waarheid en leugen, verstrengelen in onze levens. In de levens die we ons verbeelden en de levens die we ons herinneren. Waardoor we de verhalen/leugens die we onszelf vertellen snel voor waar aannemen.
Layton omkadert nagespeelde scènes (episodes) met ‘na de feiten’ interviews van de echte betrokkenen. We volgen zo het waargebeurde relaas van vier Amerikaanse studenten die in 2003 het plan opvatten om waardevolle eerste drukken te stelen uit een zwak beveiligde universitaire bibliotheek. Voornamelijk omwille van de kick.
In interviews richten de vier zich rechtstreeks tot de camera (de kijker) en daarbij stellen ze constant het getoonde in vraag. Ze zaaien twijfel. Door vraagtekens te plaatsen bij de versies van hun kompanen. Is er echt gesproken met opkopers in Amsterdam? Hoe zag een contactpersoon er echt uit? Ofwel ze duiken letterlijk op in scènes om “ik weet het niet” te antwoorden op de vraag van personages/acteurs of het echt zo gelopen is. Terwijl hun getuigenissen vaak tegenspreken wat net te zien was in een vorige fictiescène.
De vier bankrovers (lees: boekrovers) voeren voor ze hun slag slaan research uit die duidelijk door heist-films geïnspireerd is. Ze citeren films (Oceans 11, The Killing, Du rififi chez les hommes) en gebruiken roepnamen ontleend aan Quentin Tarantino’s Reservoir Dogs (van Mr. Blue tot Mr. Pink). Een van de vier wordt na zijn gevangenisstraf zelfs filmstudent. Wat Layton doet is meer dan citeren, hij geeft aan hoe films en Hollywood het viertal de illusie gaven dat ze “in het echt” een opwindend leven konden leiden. Wanneer een van de vier terugdeinst en de waanzin van hun plan (dat uiteraard mede door hun gestuntel slecht afloopt) lijkt te beseffen zegt een ander: “Wil je niet weten wat er zal gebeuren in het echt?”.
Layton maakt duidelijk dat geld niet meteen een motivatie is voor deze all-American boys. Ze worstelen eerder met verveling en vervreemding. En zij niet alleen. Niet toevallig zien we jongeren winkelwagentjes in brand steken en doelloos rondhangen. Dat lege bestaan staat in fel contrast met een opvoeding die de jongeren inpeperde dat ze ‘speciaal’ zijn. “You’re taught your entire life that what you do matters and that you’re special,” zegt Warren Lipka, “and that, there are things you can point towards that would… which’ll show that you’re special, that show you’re different, when, in all reality, those things… don’t matter. And you’re not special.”
De ontnuchtering volgt uiteraard en wanneer het begint te dagen dat ze zich door stommiteiten de das hebben omgedaan wachten ze aangeslagen op hun arrestatie. Dit tegelijk angstig en hoopvol (eigenlijk willen ze het achter de rug hebben) uitkijken naar een unhappy end wordt sterk overgebracht in American Animals. Het viertal is duidelijk een groep ‘lost boys‘ die worstelen met vragen van identiteit en mannelijkheid.
“Ze willen niet enkel een interessant leven leiden maar herinnerd worden,” benadrukt Bart Layton, “ze doen zelfvernietigende dingen om zichzelf uit te dagen, zichzelf te vinden. Maar ze aarzelden tussen het verlangen naar avontuur en het besef dat door te ver te gaan ze ook schade zouden aanrichten.” Voor zichzelf en hun familie maar ook bij een slachtoffer als Betty Jean Gooch. De gegijzelde en mishandelde bibliothecaresse komt ook aan het woord om met verve te onderstrepen dat andere mensen beschadigen de stap te ver is. Dat morele besef lijkt niet tot het na zeven jaar gevangenis nog altijd van roem dromende viertal door te dringen maar American Animals wijst wel op de impact van het verwarren van fictie en realiteit.
IVO DE KOCK
AMERICAN ANIMALS: regie: Bart Layton, USA 2018, 116′; met Evan Peters, Barry Keoghan, Blake Jenner, Jared Abrahamson; FILM: *** / EXTRA’S: 0; distributie: The Searchers.
