Daniël Lambo’s documentaire Ademloos maakt je sprakeloos

feb 13, 2019   //   by Ivo De Kock   //   actueel, Algemeen, documentaire, dvd, film, genre, nieuws, regisseur  //  No Comments
Ademloos

Er zijn zo van die documentaires die je sprakeloos achterlaten. Met stomheid geslagen. Onthutst. Paf. Perplex. Stomverbaasd. Verwonderd. Verbijsterd. Omwille van het verhaal dat ze vertellen. Omwille van de kracht en de authenticiteit waarmee ze dit doen. En omwille van de persoonlijke betrokkenheid van de maker bij het getoonde. Ademloos van de Belgische filmmaker Daniël Lambo is zo’n documentaire. Zo’n document eigenlijk. De cineast groeide op tussen het asbest van Eternit in Kapelle-op-den-Bos. Zijn vader was arbeider en vakbondsman in de fabriek maar weigerde de belangrijkste werkgever van de regio in vraag (lees: verantwoordelijk) te stellen toen bleek dat het geproduceerde asbest voor dodelijke ziektes zorgde. Samen met een andere betrokkene, Eric Jonckheere, trok Daniël op onderzoek uit. Het resultaat is een ijzersterke documentaire: Ademloos. Ondertitel: De wereldwijde asbestindustrie ontmaskerd.

Ademloos

De stille doder asbest

Er was eens een vredig, rustig, landelijk dorp: Kapelle-op-den-Bos, gelegen aan het kanaal van Willebroek tussen Brussel en Antwerpen. Het geboortedorp van filmmaker Daniël Lambo (Traumland, Los Flamencos, Booster, De Figurant) en de bakermat van Eternit, de grootste asbestproducerende multinational ter wereld. Als kind speelde Lambo op de met asbestafval afgedekte veldwegen en op de open stortplaats van het bedrijf waar zijn vader arbeider en vakbondsleider was. De werkgever ook van veel streekgenoten.

Dat bedrijf bleek, tot vreugde van boeren en sportclubs, gul in het ter beschikking stellen van asbestafval als afdek- en bouwmateriaal maar hulde zich in stilzwijgen toen arbeiders en omwonenden begonnen te sterven aan een asbestziekte. Ook al beschouwde de VN asbestbesmetting als de grootste aan arbeid gelinkte dodelijke ziekte ter wereld. Ziektes eigenlijk want de gevolgen van asbestbesmetting zijn divers: asbestose, asbestpleuritis, fibrose, longkanker en mesothelioom van longvlies, buikvlies of hartzak. Allemaal kwalen waar geen levensreddende remedie voor bestaat en die dertig tot veertig jaar kunnen sluimeren voor ze uitbreken.

Toen Lambo’s vader stierf aan de vreselijke ziekte besloot hij op onderzoek te trekken. Samen met Eric Jonckheere, een andere inwoner van Kapelle-op-den-Bos die familieleden verloor aan de ziekte. Als voorzitter van de Belgische vereniging voor asbestslachtoffers Abeva zette Jonckheere de rechtszaak verder die zijn moeder Françoise inspande tegen Eternit (het proces werd in 2017 gewonnen). Hij ijvert tevens voor een wereldwijd verbod op asbestproductie.

Ademloos

Het duo dook in het verleden en ging op reis om de wereldwijde vertakkingen van de asbestindustrie bloot te leggen. In Ademloos maken we zo kennis met de Indische advocaat en activist Tublu Krishnendu Mukherjee die onderzoekt wat Eternit aanrichtte in Indië. Lambo zelf trekt naar het Indische dorp Kymore waar een asbestcementfabriek staat die ooit in handen was van het Belgische Eternit. Dat resulteert in hallucinante verhalen over onveilige werkomstandigheden (tegen longbesmetting kregen arbeiders …helmen!), het achteloos omspringen met een gevaarlijk product en het negeren van de vele slachtoffers.

David versus Goliath

Starten doet Lambo met een doorlichting van het bedrijf Etex-Eternit. Een multinational die voor 85 procent eigendom is van de familie Emsens, een industriële dynastie die met de productie van asbestcement een financieel imperium creëerde waardoor de familie uitgroeide tot de zevende rijkste van België (met een fortuin geschat op 3,3 miljard euro). Aan de basis van dit ‘succesverhaal’ ligt het idee om asbestvezels te vermengen met cement tot een stevig en gebruiksvriendelijke bouwmateriaal dat aangewend kon worden voor muren, plafonds en de productie van golfplaten. Asbestplaten en andere asbestproducten bleken echter niet onverwoestbaar en bovendien kwamen bij ouderdom en afbraak steeds minuscule asbestvezels vrij die weg dwarrelden als wit stof en bij inademing aan de basis lagen van ziektes. De eerste signalen dat er iets mis was kwamen er reeds in de jaren 30 maar de asbestindustrie bleef dit jarenlang ontkennen. Ook nu wordt er nog steeds asbest geproduceerd in landen zoals India, Thailand, Ghana en Rusland onder het argument ‘werkgelegenheid’. Terwijl een internationaal verbod consequent wordt geboycot op internationale conventies.

Ademloos vertelt het verhaal van de stille doder asbest maar ook het verhaal van de mensen die zich verzetten tegen een machtige, nietsontziende industrie die weigert zijn verantwoordelijkheid te nemen. “Het is een beetje David tegen Goliath;” zegt advocaat Jan Fermon na het gewonnen proces, “Goliath verslaan vraagt meer tijd wanneer de wapens ongelijk zijn.” Lambo schaart zich aan de zijde van David (“Lang leve de multinational van de slachtoffers” scandeert Eric Jonckheere na een juridische overwinning) maar serveert ons met Ademloos geen pamflettaire aanklacht. Bovendien kruipt hij ondanks zijn persoonlijke betrokkenheid slechts één keer in de rol van een Michael Moore-achtige cineast wanneer hij met camera en microfoon in de hand Russische diplomaten commentaar tracht te ontlokken. Om al lachend snel zijn actie te relativeren.

Ademloos

Winst versus liefde

Wat Lambo niet minimaliseert is de drijfveer van de asbestproducenten: winst. En hebzucht die gepaard gaat met onverschilligheid tegenover slachtoffers. “Deze mensen zijn gedoemd om te sterven,” zegt een Indiër over arme arbeiders die zich blootstellen aan het asbestgevaar, “ze sterven aan asbestziekte of aan honger. Wanneer ze met asbest werken leven ze langer want dan kunnen ze eten kopen.” Een schrijnende vaststelling, net als de constatatie dat de grootste afnemers van golfplaten arme Indiërs zijn, mensen die zich geen degelijk huis kunnen permitteren.

Even pijnlijk is de tragiek die schuilt in de verbetenheid en ingehouden woede van een aan de gevolgen van asbestziekte stervende Françoise Jonckheere. “Ik kan niet zwijgen, ik schreeuw ik moet het volhouden tot dat allemaal… dan kan ik gerust vertrekken” zegt de vrouw die aan de basis lag van het proces dat Eternit een zware klap toebracht. Niet zozeer met het oog op de schadevergoedingseisen die het bedrijf, dat tot dan toe vooral slachtoffers trachtte af te kopen, daardoor kan verwachten. “Geld was nooit hun probleem,” zegt Eric Jonckheere, “de verantwoordelijkheid wel.”

Aan het slot van zijn documentaire geeft Lambo aan dat David nog altijd flink moet opboksen tegen Goliath (die zelfs een filmmaker, ene Rob Moore, inhuurde als spion) waardoor het verbod op asbest maar blijft uitgesteld worden. “Wanneer winst primeert blijft de vicieuze cirkel duren,” concludeert Lambo. Daarmee sluit hij een andere cirkel. De Indische strijdende moeder Nirmala opent de film immers met een even nuchtere als diepe bedenking: “We worden allemaal geboren zonder bezittingen en we zullen ook zonder bezittingen heengaan, Dus waarom zouden we geldzuchtig zijn? We zouden alleen moeten bezitten wat we nodig hebben. Alles is tijdelijk. Als we dicht bij God staan, blijft er maar één ding over: liefde. Hebzucht is geen goede eigenschap. We mogen niet hebzuchtig zijn.” Met een blik in de camera vraagt ze “Vindt u u ook niet?” Een vraag waarmee Ademloos ons sprakeloos maakt. Kunnen we anders dan volmondig “ja” antwoorden?

IVO DE KOCK

ADEMLOOS: Daniël Lambo, B – 2018 – 79′; met Daniël Lambo, Eric Jonckheere, Françoise Jonckheere, Nirmala, Jan Fermon; scenario Daniël Lambo & Maarten Schmidt, fotografie Koen Van Sande, montage Geert Veuskens; muziek Peter Baert, dvd dis. Dalton.

Daniël Lambo

Leave a comment