Film Fest Gent 2018: Een urgent educatief filmfeestje
Voor haar 45e editie, die loopt van 9 tot 19 oktober, richt Film Fest Gent de volgspot resoluut op educatief filmkijken en urgente cinema. Tussen openingsfilm Girl en slotvertoning Beautiful Boy, het betere werk van Vlaamse filmmakers die klaar zijn om de wereld te veroveren, rolt het in Vlaanderen toonaangevende filmfestival de rode loper uit voor het beste van Cannes, sterke films uit alle werelddelen en vooral ook nieuwe en oudere films die ergens over gaan. Film Fest Gent blijft urgent maar focust meer en meer op educatief filmkijken.
Beginnen we met feestelijk nieuws: Alfred Hitchcocks Vertigo mag tijdens de 45e editie van Film Fest Gent 60 kaarsjes uitblazen. In een fraai gerestaureerde versie. “Heeft Hitchcock ooit iets wonderbaarlijker gefilmd dan James Stewart die met zijn auto een half uur lang Kim Novak schaduwt door de heuvelachtige straten van San Francisco?” schrijft artistiek directeur Patrick Duynslaegher in de programmabrochure. De vraag stellen is ze beantwoorden. Nee, deze magische filmmomenten uit 1958 blijven onovertroffen.
Vandaar dat het telkens weer genieten is om 128 minuten lang te vertoeven in een spookfilm die ons meeneemt voor een lange travelling door een droomstad en door de geest van een obsessief regisseur. Een filmmaker die een ode brengt aan zijn medium en tegelijk zijn positie van almachtige regisseur ondergraaft. Met Vertigo toont Hitchcock immers aan hoe gevaarlijk totale controle in het leven kan zijn. Regie kan de liefde doden. Maar ook reanimeren. Kortom, dit is sublieme cinema en eigenlijk verdient Vertigo een plaatsje in elke volgende editie van Film Fest Gent. Als filmmascotte.
Een lint van dromen
Gewoon een gek idee natuurlijk. En eigenlijk ook weer niet. Omdat een festival mag herhalen hoe goed cinema kan zijn en hoe belangrijk film blijft. Waarom is film belangrijk? Omdat film ons weerspiegelt. Als mens en als samenleving gebruiken we film om verhalen te vertellen.
Verhalen over ons, over de tijdgeest, onze bekommernissen, de tragische gruwel, de impact van crisissen en de strijd om de dingen te bewaren die ons menselijk maken. Via film spreken we met elkaar over alle grenzen heen, leren we andere mensen en culturen begrijpen. Maar vooral ook: film helpt kijkers hun plaats in de wereld te herdenken.
Het is magisch en wonderlijk dat de trein van de broers Auguste en Louis Lumière meer dan 120 jaar later nog steeds aankomt in het station van La Ciotat. Dankzij L’arrivée d’un train à La Ciotat (1895) kan je je nog altijd verplaatsen in de kijker die schrok van de aanstormende trein. Zoals de Franse criticus Serge Daney stelde, “cinema is iets uit het verleden, maar is geen verleden tijd”.
Film is meer dan een techniek die het mogelijk maakt om beelden te projecteren, het is de kunst van het tonen. Film is dingen laten zien, mensen doen kijken en een ervaring in het donker creëren die ook na de vertoning nazindert. Het was voor Orson Welles “een lint van dromen”, voor Sam Fuller “een slagveld: liefde, haat, actie, dood… In een woord, emotie”. Terwijl Andrei Tarkovski filmen zag als “het beeldhouwen van de tijd”.
Van vergaarbak naar filmfeest
Het filmfestival van Gent heeft altijd de ambitie gehad om een ‘gebeuren’ te zijn, een ‘feest’, een ‘hoogmis van de cinefilie’. Maar de ivoren festivaltoren is al lang afgebroken en de afspraak voor een select clubje hardcore filmfans werd vervangen door een evenement dat via een resem deelactiviteiten ‘ontmoetingen’ organiseert tussen een divers aanbod en een ruim publiek.
Ook dit jaar zet het festival zijn verruimingsoperaties verder met ‘Film Fest Talkies’ (tijdens de festivalperiode dagelijks in Krookcafé), een lezing van de Hongaarse cineast Miklós Jancsó, een wetenschapscafé (n.a.v. Utøya 22.juli), Film Fest Gent On Tour (met Paolo Sorrentino’s Loro), een rondetafelgesprek over ‘Directing’, schoolvoorstellingen i.s.m. JEF, een Young Critics Workshop, ochtendsessies i.s.m. Universiteit Gent en verschillende Q&A’s na voorstellingen.
Daar waar het festival van Gent ooit een chaotisch kluwen was waarin sterke films amper opvielen, is het festival al enkele jaren veel meer dan een vergaarbak. Het creëren van verschillende parcours (waaronder naast Docs, Explore Zone en Plus Parcours dit jaar ook het geëngageerde LGBT+ en het radicale On The Edge parcours) hielp daarbij.
Een programmatie die getuigt van visie nog meer. Die visie is gebouwd op twee pijlers. Enerzijds het uithangbord van het festival: krachtig en actueel werk van zowel gevestigde waarden als opkomend talent te bewonderen in de competitie, tijdens galavertoningen en in de sectie Global Cinema. Anderzijds is er wat we de onderstroom van het festival zouden noemen, de films en evenementen met educatief karakter.
Educatief filmkijken
Niet dat het festival een belerend vingertje hanteert of een soort vormingscinema serveert. Maar het draait in Gent duidelijk niet om consumptie van popcorn en kauwgom voor de ogen maar om films die iets zeggen over deze wereld of dit tijdsgewricht. Of over kunst in het algemeen en film in het bijzonder.
Daarbij wordt ook af en toe tegen de stroom in geroeid. Denken we maar aan de focus op Hongaarse cinema en het eerbetoon aan de in 2014 overleden grootmeester Miklós Jancsó (The Red and The White, Red Psalm, The Round-Up, Winter Wind). ‘Onbekend en vergeten’ zou daar de titel kunnen zijn. Ook al is de hedendaagse Hongaarse cinema urgent (Eternal Winter, Satan’s Bastard, The Whisky Bandit) en noemde Béla Tarr zijn landgenoot Jancsó “de grootste Hongaarse filmregisseur aller tijden.” Een ander statement is de vertoning van de kortfilms van Cinemaximiliaan, een organisatie die bruggen wil slaan tussen nieuwkomers en de lokale bevolking i.p.v. muren van haat en angst te bouwen.
De toon wordt eigenlijk gezet door de openingsfilm, Lukas Dhont in Cannes triomfantelijk onthaalde Girl. De Gentse debutant maakt geen themafilm of transgendercinema, hij vertelt gewoon het verhaal van een transmens. Zijn samen met Angelo Tijssens geschreven verhaal focust op de emoties van de protagoniste en Dhonts mise-en-scène doet ons binnendringen in de geest van iemand die leeft in een lichaam dat niet het hare is.
De grote verklaringen maken plaats voor de grote droom, een als jongen geboren vijftienjarig meisje wil vrouw worden, en we volgen op viscerale en emotionele wijze het traject van een puber op zoek naar zichzelf. “Het is altijd een verantwoordelijkheid wanneer je iemand representeert,” zegt Dhont, “wanneer je een portret van iemand maakt moet je dat met respect en kennis van zaken doen.” Girl brengt de thematiek respectvol aan en het festival vult aan met ‘Gender Bending Shorts’, kortfilms die genderrollen ombuigen en wijzen op de gevaren van clichématig binair denken.
Bijzonder educatief is ongetwijfeld Claude Lanzmanns laatste documentaire Les Quatre Soeurs, een vierluik met getuigenissen van nazi-slachtoffers. Vier aangrijpende monologen van overlevers die de Franse cineast en Holocaust-historicus puurde uit de interviews die hij maakte voor Shoah, zijn in 1985 uitgebrachte definitieve documentaire over de Holocaust.
Op filmvlak is het dan weer uitkijken naar de klassiekers Come and See (Elem Klimov), Maurice (James Ivory), My Twentieth Century (Ildikó Enyedi) en … Vertigo. Plus de portretten van Ingmar Bergman (Bergman: A Year in a Life), Harry Gruyaert (Harry Gruyaert. Photographer), Jane Fonda (Jane Fonda in Five Acts), Ian McKellen (McKellen: Playing the Part), Walerian Borowczyk (Love Express: The Disappearance of Walerian Borowczyk) en vooral Robby Müller (Living the Light).
Parels voor filmavonturiers
Met 150 films, waaronder 20 debuten en een tiental Belgische producties, op het programma blijft Film Fest Gent ondanks de houvast van de verschillende parcours moeilijk te behappen. Zelfs wanneer we het, nochtans interessante, muzikale luik even terzijde laten. Daarom deze spoiler: we gaan zeker interessante films over het hoofd zien. Maar we willen toch in alle subjectiviteit enkele aanraders oplijsten.
Te beginnen met de films die gesprokkeld werden op de jongste editie van het festival der festivals, Cannes. Naast Gouden Palm winnaar Shoplifters van Hirokazu Kore-Eda zijn er: Cold War, het gedoemde liefdesverhaal tegen een politieke achtergrond van Ida-regisseur Pawel Pawlikowski; Ash Is Purest White, Jia Zhangke’s briljante mix van melodrama, misdaadfilm en politieke analyse; The Wild Pear Tree, het zoveelste sterke staaltje van poëtische cinema getekend Nuri Bilge Ceylan (Winter Sleep); Capharnaüm, Nadine Labaki’s schrijnend portret van aan hun lot overgelaten straatkinderen; Climax, een schandaal- en cultfilm van enfant terrible Gaspar Noé, Gräns, de prettig gestoorde genremix van Ali Abbasi; Carmen y Lola, het uitbundige lesbische liefdesverhaal van debutante Arantxa Echevarria; The Harvesters, het zinderende Zuid-Afrikaanse Kain en Abel verhaal van Etienne Kallos en uiteraard het hoger besproken en met vier prijzen (Camera d’Ôr, Fipresci, Queer Palm én beste acteur prijs voor Victor Polster) bekroonde Girl.
Wat mag je verder niet missen? The Favourite, Yorgos ‘The Lobster’ Lanthimos’ kostuumdrama met een hoek af. Utøya 22.juli, Erik Poppe’s reconstructie van Anders Breivik gruweldaad. The Kindergarten Teacher, Sara Colangelo’s magisch mysterieuze schets van de wisselwerking tussen een vastgeroeste kleuterjuf (Maggie Gyllenhaal) en een dichtende kleuter. Vision, een enigmatische en sensuele sfeerfilm van Naomi Kawase. Becoming Astrid, de doorleefde Astrid Lindgren biopic van Pernille Fischer Christensen.
First Man, het door LA LA Land regisseur Damien Chazelle in het teken van fysieke beproeving en dood geplaatst verhaal van de eerste maanlanding. Funan, een animatiefilm waarin Denis Do het tragische verhaal vertelt van een jong gezin tijdens het Rode Khmer regime in Cambodja. Kursk, de Belgische coproductie van Thomas Vinterberg met Matthias Schoenaerts als een van de protagonisten in een duikbootdrama. Unsane, de met een iPHone 7 gedraaide psychologische thriller van Steven Soderbergh. Wildlife, Paul Dano’s naar verluid ijzersterk regiedebuut.
The Sisters Brothers, een grappige en ontluisterende western van Dheepan-regisseur Jacques Audiard met Joaquin Phoenix, John C. Reilly en Jake Gyllenhaal. The Old Man & The Gun, Robert Redfords laatste rol in David Lowerys (A Ghost Story) waargebeurd misdaadverhaal. First Reformed, Paul Schraders magistrale studie van de link tussen innerlijke demonen en religieuze vorming. Maar vooral ook twee metaforische vluchtelingendrama’s: Styx van Wolfgang Fischer en Transit van Christian Petzold.
Afsluiten doen we met een double bill die ons van Kinepolis naar Studio Skoop voert: Alfred Hitchcocks Vertigo en The Green Fog, het eerbetoon dat de Canadese cultregisseur Guy Maddin (The Saddest Music in the World, The Forbidden Room) samen met Evan & Galen Johnson brengt aan …Vertigo. Met fragmenten uit andere films evoceren de filmmakers sleutelscènes uit Hitchcocks in San Francisco spelend meesterwerk.
“De scène waar de transformatie van het Madeleine Elster/Judy Barton personage in Vertigo compleet is en het lijkt alsof ze opduikt uit een groene mist bleef maar door mijn hoofd spoken,” zei Maddin in Berlijn, “het leek me een gepaste titel voor een hommage aan en een riff op Vertigo.” Een hallucinant experiment verbonden aan een ditto liefdesverhaal, dat willen we niet missen. Het worden drukke twee weken.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen bij DeWereldmorgen.be, dinsdag 2 oktober 2018)
FILM FEST GENT, van 9 tot 19 oktober 2018, in Kinepolis, Sphinx, Studio Skoop, Kaskcinema, Vooruit Theaterzaal, Capitole en Krookcafé, info. www.filmfestival.be