Dossier American Independents. Deel 12: The Cooler, Coffee and Cigarettes, The Fog of War & Secretary
SECRETARY
De jaren 2002-2003 leverden pareltjes op voor Indiewood. Wayne Kramer (The Cooler), Jim Jarmusch (Coffee and Cigarettes), Erroll Morris (The Fog of War) en Steven Shainberg (Secretary) bewezen dat zowel jonge cineasten als ervaren filmmakers konden schitteren onder de vlag van de ‘American Independents’.
Het klavertje vier van deze periode:
THE COOLER
THE COOLER
«De enige manier om geld te winnen in Las Vegas» stelt Wayne Kramer, «is er een film maken over gokken». Dat werd The Cooler. Volgens de scenarist-regisseur «een upbeatfilm noir over oude kwetsuren, positieve energie en de veranderingen in gokparadijs Vegas». Voor hoofdactrice Maria Bello «een tegelijk mooi en authentiek romantisch drama over de transformerende kracht van liefde».
In deze sfeervolle fabel speelt William H. Macy een man die fungeert als incarnatie van ‘het ongeluk’. Bernie’s tegenslag werkt aanstekelijk (zelfs zijn planten sterven) en omdat alleen al zijn aanwezigheid aan speeltafels gokkers doet verliezen, wordt hij door casinobaas Shelly als ‘cooler’ ingehuurd. De ‘ongelukkige man’ verandert echter in een geluksvogel (en even magisch straalt dat geluk af op zijn omgeving) wanneer hij op dienster Natalie verliefd wordt.
THE COOLER
Economische belangen lijken voor een fataal einde te zorgen, maar toeval en liefde redden het wegvluchtende koppel. Het filmeinde zag er volgens Kramer aanvankelijk anders uit: «In een eerste versie werd Bernie effectief geëxecuteerd. Maar zijn dood was té deprimerend, het was ondenkbaar dat een verliefde Natalie hem zou laten sterven. Door haar liefde werd de ‘loser’ een winnaar». Het is een koerswijziging die symbool staat voor de mankementen van The Cooler: de slordige narratieve structuur, de weinig overtuigende piotwendingen, een geforceerde subplot die draait rond Bernie’s onprettig gestoorde zoon Mikey en het ontbreken van emotionele logica bij de evolutie van de stripachtige personages.
Toch blijft het een charmante film. Kramer creëert een sprookjesachtige sfeer, doorbreekt de Hollywood-gewoonte om seks aseptisch in beeld te brengen en balanceert dromerige sentimentaliteit met uitbarstingen van reëel, sadistisch geweld. De combinatie van kitsch, emotionaliteit en fantasie die het ‘Shangri-La’ casino typeert, kleurt ook dit liefdesverhaal. The Cooler lijkt cinema van een ander tijdperk, «meer Chinatown dan Casino» (dixit Kramer). Met een magistrale William H. Macy als vleesgeworden ‘state of mind‘.
COFFEE AND CIGARETTES
COFFEE AND CIGARETTES
«He’s not on here either» bromt Torn Waits wanneer hij vaststelt dat ook Iggy Pop ontbreekt op de jukebox in het café waar ze net een verbaal duel uitvochten over de ‘koffie en sigaretten’-generatie. Muziek en muzikanten zijn belangrijk in leven en werk van Jim Jarmusch. De New Yorkse filmkunstenaar speelde muziek voor cinema zijn ding werd en hij werkt als een componist die variaties op een thema uitvoert. Coffee and Cigarettes is met elf thematisch verbonden sketches het equivalent van een muziekalbum. Jarmusch werkt aan deze kortfilms met muzikanten, acteurs en vrienden sinds hij in 1986 voor ‘Saturday Night Live’ een absurde eenakter bedacht voor Down by law ster Robert Benigni.
Ondanks het hoge ‘fun’-gehalte en het geïmproviseerde karakter van de dialoogsketches is dit 100% Jarmusch. Hippe Amerikanen vinden elkaar voor een tas koffie en in gezelschap van een pakje sigaretten. De omstandigheden en het decor variëren maar net zoals het dambordmotief en vogelperspectiefshot vormen het zwart van de koffie en het wit van de sigaretten een constante. Soms zijn ze het onderwerp van gesprek maar meestal wordt er gepraat over Nikola Tesla, Abbott & Costello, NY in de jaren ’70 en complotten tegen Elvis. Contrasten worden samengebracht: een mengeling van filmpersonages, een botsing van opinies, een tegenstelling tussen fijne en korrelige beelden.
COFFEE AND CIGARETTES
Expressieve fotografie zorgt voor de ultieme zwart-wit film. Figuurlijk én letterlijk want doordat de producenten besloten geen zwartwit pellicule meer te maken zou het wel eens de laatste op zwart-wit negatief gedraaide film kunnen zijn. Bekendheid is een centraal thema maar i.p.v. roem te verheerlijken benadrukt Jarmusch dat de kijker en de personages zowel emoties als gedrag delen. Zo draait de ego-botsing tussen Molina en Coogan uit op gewonde trots en bestraft cynisme. Terwijl Blanchett een variant van zichzelf ontmoet/vertolkt (Cate speelt ster én fan). De toon is komisch al heerst een subversieve sfeer (roken als undergroundgebeuren) en duiken er pijnlijke stiltes, kwetsuren en droefenis op.
Levensvreugde en doodsbesef gaan samen. Het futiele leidt naar het essentiële. Terwijl praten verslavend werkt. Coffee and Cigarettes is héél mooie cinema, de ondraaglijke lichtheid van communicatie, gevat door de ogen en oren van Jim Jarmusch. Straffe koffie!
THE FOG OF WAR
THE FOG OF WAR
«Overtuigingen en observaties zijn vaak fout». Les 7 van de documentaire The Fog of War stelt dat we «zien wat we willen geloven» op basis van «de helft van het verhaal». Het zet regisseur Errol Morris aan om afstand te bewaren en niet a la Moore met zijn ‘onderwerp’ af te rekenen. Resultaat is een documentair (zelfportret met als ondertitel Eleven Lessons from The Life of Robert S. McNamara waarin de Secretary of Defense van presidenten Kennedy en Johnson uitgroeit tot enigmatische ster.
De onderzoeksjournalistiek van docuthriller The Thin Blue Line ontbreekt maar Morris toont zich opnieuw gefascineerd door een gehate en misbegrepen figuur. Ditmaal géén onschuldige veroordeelde, wél een door de sixtiestegencultuur uitgespuwde ‘IBM-machine met benen’ die zelf flirt met het etiket ‘oorlogsmisdadiger’. De jongere kijker die McNamara alleen maar kent als Kennedy-sidekick uit Thirteen Days (Roger Donaldson) of Path to War (John Frankenheimer) kan misleid worden wanneer deze bezielde prater de schuld voor het Vietnamdrama (‘McNamara’s War’) afschuift of feiten verdraait.
THE FOG OF WAR
Ook al gebruikt Morris zijn ‘Interrotron’, een interviewmachine waarmee de geïnterviewde recht in de camera én de ogen van de interviewer kijkt. Oogcontact ontmaskert McNamara minder dan zijn stiltes. De voormalige superbureaucraat heeft wél de verdienste fouten toe te geven (beslissingen die «fout, verschrikkelijk fout» waren) en via de 11 lessen een parallel met het heden te trekken. Empathie (les 1) en herevaluatie na overleg (les 8) zijn niet te verzoenen met het unilateralisme van Bush Jr. Alles draait om les 11: «Je kan de menselijke natuur niet veranderen».
Die natuur is voor McNamara niet kwaadaardig maar wel onvolmaakt. Mensen blijven fouten maken (en herhalen). De idealistische intellectueel McNamara is het beste bewijs dat goede bedoelingen niet volstaan om foute inzichten en immorele acties te voorkomen. Voor Robert McNamara is dat de ‘fog of war‘: «oorlog is zo’n complex fenomeen dat ons begrip en beoordelingsvermogen ontoereikend zijn». Ook voor Erroll Morris is de ‘kenbaarheid van de wereld’ een illusie. The Fog of War tekent de mistige grenzen van het menselijke intellect.
SECRETARY
SECRETARY
Lang voor hij Amy Hobby en haar partner Andrew Fierberg ontmoette liep Steven Shainberg al rond met het script van een zwarte romantische komedie gebaseerd op een verhaal van Mary Gaitskill. Voor de cineast was Secretary een Assepoestervariant, een liefdesverhaal over twee eenzame mensen die opgesloten zitten in hun fantasiewereld en op miraculeuze wijze erotische harmonie bereiken.
Lee Holloway (Maggie Gyllenhaal) is een vervreemde jonge vrouw die niet kan communiceren. Pas wanneer ze gaat werken voor Edward Grey (James Spader) vindt ze een manier om in contact te komen met zowel de buitenwereld als de eigen emoties.
Via sadomasochistische spelletjes breekt de advocaat door tot de intimiteit van zijn secretaresse. De verlegen Lee verandert in een zelfzekere vrouw en al snel neemt de onderdanige figuur de controle over. De aanpak van Shainberg is gedurfd. Zo wordt slaan een bevrijding en géén vernedering of mishandeling. Terwijl genezen het aanvaarden van de afwijking is, géén terugkeer naar normaliteit. Deze benadering deed volgens Shainberg producenten terugdeinzen: «Iedereen zei ‘uiteindelijk moet ze haar probleem toch overwinnen!?’. En ik repliceerde: ‘Het is geen probleem, daar gaat de film niet over, dat is niet het verhaal van een herstellende alcoholist’.
SECRETARY
Niemand wou weten van het project omdat iets over zichzelf ontdekken via een ‘probleem’ vloekt met de klassieke Hollywoodformule waarbij alles vrij voorspelbaar wordt». Toen de film uiteindelijk was gefinancierd en afgewerkt, bleek ook de niet-spottende humor heel wat kijkers op het verkeerde been te zetten. Het feit dat SM een metafoor is ontgaat velen. Steven Shainberg verrast tevens met zijn innovatief doorbreken van de grenzen tussen realiteit en fantasie. Vaak blijft het gissen of episodes letterlijk genomen moeten worden of deel uitmaken van Lee’s verbeelding.
Waarmee Shainberg aangeeft dat opvattingen over erotiek in onze geest ontstaan en onze perceptie van seksualiteit bepalen. Fantasie wordt realiteit wanneer het gaat om seksuele driften. Edward breekt wanneer hij zich schaamt voor het assimileren van verlangens in zijn leven. Door liefde overstijgt hij die schaamte. Dat ontbreken van schaamte- en schuldgevoelens, van morele veroordeling en zwaarwichtigheid maakt van Secretary een verontrustende komedie met een hoog L’âge d’or-gehalte.
IVO DE KOCK
SECRETARY