Anton Corbijns The American: Jason Bourne op Antonioni wijze
THE AMERICAN
Met een pastiche van jaren 60 actiefilmposters waarschuwt de poster van The American ons dat de tweede film van de Nederlandse regisseur-topfotograaf Anton Corbijn (Control) niet zomaar een actiethriller voor de jaren 10 is. Nee, deze verfilming van Martin Booths ‘A very private gentleman’ is een tijdloos existentieel drama. Jason Bourne op Antonioniwijze met een snuifje Leone.
THE AMERICAN
De intrigerende Corbijn-Clooneyfilm The American begint als een mokerslag in de sneeuw. Nog voor de titelsequentie loopt zien we hoe een romantisch uitje in een Zweeds landschap in een helse nachtmerrie verandert. Jack (Clooney) vermoedt een belager, schiet de man-in sneeuwpak neer en jaagt een kogel door het achterhoofd van zijn vriendin. Meteen is duidelijk hoeveel agressie er schuilgaat achter het expressieloze masker van deze huurmoordenaar-annex-wapenbouwer.
Opdrachtgever Pavel (‘onze’ Johan Leysen) voedt de paranoia: “Ze liet je in de val lopen”. “Ze had er niets mee te maken” denkt Jack (of is het Edward?) nog. Hij wordt naar Italië gestuurd om onder te duiken en “vooral geen vrienden te maken. Dat wist je vroeger”. De zwijgzame huurling belandt in een klein dorp in de woeste en desolate Abruzzen waar hij, ondanks het feit dat “de priester alles ziet” zoals Father Benedetto zegt, geduldig aan een nieuwe opdracht werkt. Daarvoor ontmoet hij Mathilde (kameleon Thekla Reuten), een ijskoningin die een geweer bij Jack bestelt. Dat wapen knutselt hij in elkaar met onderdelen verzameld bij de plaatselijke mecanicien. Ondertussen brengt hij tijd door met Clara, een prostituee die hij niet helemaal vertrouwt. Tegelijk groeit het gevoel dat zijn belagers de cirkel sluiten en het gevaar onafwendbaar wordt. Een fatale spiraal komt op gang.
THE AMERICAN
The American bevat schietpartijen en achtervolgingen maar is vooral een gedeconstrueerde actiefilm waar wat speelt in de geest van de melancholische held belangrijker is dan zijn daden. Hoewel Corbijn afstapt van het zwart-wit van de Ian Curtisbiopic Control blijft de toon grijs. De nadrukkelijk gekadreerde verlaten cafés en weidse ruimtes creëren het gepaste landschap voor een depressieve westernheld, een eenzaat die zichzelf bevraagt en op zoek is naar connectie. Corbijns stilering wekt een sfeer op van existentieel ongemak en mysterieuze spanning verwant aan Antonioni’s Professione: reporter. Via stereotiepe nevenpersonages sluipt ook de spaghettiwestern binnen terwijl gedrag naturalistisch wordt geobserveerd.
Het ritme waarop de held wordt bestudeerd (we zien hem rondrijden, koffie slurpen, push-ups doen, door steegjes wandelen, op bed liggen, een geweer in elkaar zetten) is hypnotiserend. Corbijn zuigt ons zo in Jacks geest. “Het gaat me meer om de psychologie van het hoofdpersonage dan om de feitelijkheden,” aldus Corbijn. Achter Jacks perfectionisme schuilt onzekerheid, verdriet en pijn. Onder de gecontroleerde oppervlakte zinderen emoties en schuldgevoelens.
THE AMERICAN
In deze studie van eenzaamheid en misantropie zaait Jacks geweten verwarring. Met de priester praat hij over zonde (“alle mensen zijn zondaars” zegt hij) en spiritualiteit (“een man is rijk wanneer hij God in zich heeft” reageert Benedetto). Niet toevallig timmert Jack op een kogel synchroon met het klokkengeluid. Via reflectie wordt hij opnieuw een moreel man. Zijn achilleshiel is echter liefde.Het verlangen naar en de mogelijkheid van liefde maken hem kwetsbaar. Een geopend hart is een perfect doelwit voor een kogel. Zeker wanneer paranoia
speelt.
The American is niet zozeer de kroniek van een aangekondigde dood maar veeleer een studie van een transformatie. Corbijn schuwt daarbij de symboliek niet; de naam Mr. Butterfly valt, de tatoeage op Jacks rug is een vlinder en vlinders fladderen op dramatische momenten door het beeld. “Het is een metafoor voor de metamorfose die hij ondergaat, er zitten wel meer aanwijzingen van verandering in,” stelt Corbijn, “ik vind het mooi om in een harde film ook zulke lichte elementen te gebruiken”. Die mix van stijlen haakt perfect in op de gelaagdheid van beelden, de complexiteit van de held en de dubbelzinnigheid van de shoot out.
THE AMERICAN
Corbijn serveert een sfeerfilm die plastisch duidelijk maakt dat het existentiële avontuur zich afspeelt in de geest van de door Clooney briljant vertolkte held. De cineast houdt de toeschouwer daarbij wel op afstand – op geen enkel moment is er sprake van identificatie of empathie – waardoor de kijkervaring veilig blijft en soms frustrerend wordt. Toch is het een uiterst fascinerende film die bewijst dat een eenvoudig verhaal kan boeien wanneer het stijlvol wordt verteld.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 608, oktober 2010)
THE AMERICAN: drama / reg. Anton Corbijn / sce. Rowan Joffe & Martin Booth / fot. Martin Ruhe / mon. Andrew Hulme / muz. Herbert Grönemeyer / act. George Clooney (Jack/Edward), Irina Björklund (Ingrid), Johan Leysen (Pavel), Paolo Bonacelli (Father Benedetto), Thekla Reuten (Mathilde), Vioilante Placido (Clara) / pro. George Clooney, Grant Heslov, Anne Carey & Jill Green / USA / 2010 / 95’ / dis. BFD
ANTON CORBIJN