Xavier Beauvois’ Les Gardiennes: De absurditeit van oorlog en seksisme
LES GARDIENNES
Hoe fatsoenlijk kunnen fatsoenlijke mensen blijven onder druk, hoezeer vreet een crisis aan de ziel? Met Les Gardiennes, het portret van Franse boerinnen die tijdens W.O.I even bevrijd zijn van het patriarchaal juk, toont Xavier Beauvois hoe menselijkheid onder vuur komt. Daarbij sluit hij aan bij het humanistisch realisme van Renoir en Pialat.
LES GARDIENNES
Niet dat we het verwacht hadden, maar Les Gardiennes is geen sequel op Des hommes et des dieux (2010) geworden. Ook al sluit deze verfilming van Ernest Pérochons gelijknamige roman thematisch en stilistisch wel aan bij het grootste commerciële succes van de Franse regisseur die zich eerder liet opmerken met Selon Mathieu (2000) en Le Petit Lieutenant (2005).
Xavier Beauvois brengt in beide drama’s immers een gesloten en geïsoleerde harmonische gemeenschap uit evenwicht door hevige emoties de rust te laten verstoren. Zowel het contemplatieve, intellectuele leven van monniken in een afgelegen Algerijnse bergstreek (Des hommes et des dieux) als het rituele rond fysiek labeur draaiende bestaan van boerinnen op het Franse platteland (Les Gardiennes) kabbelt zonder ‘war of the sexes‘ harmonieus voort tot vijandigheid en agressie het paradijs bezoedelen.
LES GARDIENNES
Les Gardiennes speelt tegen de achtergrond van de Grote Oorlog. Terwijl mannen in 1915 aan het front vechten voor het vaderland strijden weduwe Hortense en haar dochter Solange op het platteland voor hun familieboerderij. Samen met wees Francine, een noeste werkkracht, staan deze ‘hoedsters van het land’ in voor het zaaien, onderhouden en oogsten. Met blote handen en ossenkracht. Tot Amerikaanse machines opduiken.
Acteur en regisseur Xavier Beauvois vluchtte zelf van de stad naar het platteland en woont nu op een Normandische boerderij in Etretat. “Je ne supporte plus Paris. Trop de bruit, de béton, de publicités, de travaux,” zegt hij, “vanuit mijn raam zie ik de velden, de koeien en in de verte de zee.” Op liefdevolle wijze schetst hij dan ook zowel het boerenleven als de natuur. Tot in de details. Op haast documentaire wijze wordt ingezoomd op de werking van oogstmachines, het maken van boter en het functioneren van bakovens. “Ik ben gek op documentaires,” stelt Beauvois, “en geloofwaardigheid is het minste dat je van een cineast kan verwachten. Collega’s die daar hun voeten aan vegen bezondigen zich aan buitensporige intellectuele luiheid. Het kost niets, het is geen inspanning maar een plezier.”
LES GARDIENNES
Voor Beauvois is Les Gardiennes naast een documentaire ook een “feministisch pamflet. De vrouwen hebben tijdens de oorlog miljoenen geweren en obussen gemaakt. Daarna vlogen ze terug naar de keuken. Schandalig! We mogen niet vergeten dat vrouwelijk stemrecht en het recht een bankrekening te bezitten dateren van na de Tweede Wereldoorlog. Dat is toch ongelooflijk. Terwijl er nog altijd geen gelijkheid op loonvlak is. Surrealistisch! Dat maakt me woedend.”
Die boosheid vertaalt Beauvois niet in een scherpe aanklacht. Wat hij doet is de vinger leggen op de toestand en de kritische punten. Zo maakt hij op subtiele wijze duidelijk dat zelfs wanneer de mannelijke dorpelingen aan het front zitten, de mannelijke blik aanwezig blijft. Getuige de ouderlingen die neerbuigend toekijken. Maar de arbeidsverdeling draagt wel niet langer de stempel van het patriarchaat. Vrouwelijke samenwerking en solidariteit creëren ondanks de beproevingen en tegenslagen een vrolijk en rebels vrouwelijk paradijs. Onbezoedeld door het oorlogsgeweld en de moderne tijden tot de militairen (even) terugkeren en ‘de Amerikanen’ neerstrijken.
LES GARDIENNES
Heel opmerkelijk is dat de oorlog de Franse mannen van hun heroïsch en autoritair aureool heeft beroofd. Ze zijn aangeslagen, soms zwijgzaam en steeds getekend door de confrontatie met de dood, en zitten in de greep van tristesse en depressie. De oorlog maakte van de man het zwakke geslacht. Georges wordt verliefd op Francine maar wanneer die zwanger geraakt verdenkt Hortense op basis van geruchten een Amerikaanse soldaat van het vaderschap.
Ook al omdat die ‘vreemdeling’ iets aantrekkelijk én bedreigend (voor de rigide gemeenschap) heeft. Haar wraak is verschrikkelijk en de tragiek doet het drama omslaan in een melodrama. Net zoals aan het front gaat menselijkheid op het platteland verloren en worden levens verwoest. De nieuwe perspectieven die zich aandienden voor de van het patriarchaal juk bevrijdde boerinnen zijn meteen weg.
LES GARDIENNES
Dat verlies levert Les Gardiennes een melancholische toon en kritische inslag op. Ook als serveert Beauvois geen maatschappelijke analyse. In de realistische, humanistische traditie van Jean Renoir en Maurice Pialat portretteert hij mensen en boerenlevens. Dat levert lyrische taferelen op van het werk en de rituelen in een agrarische samenleving. Een mannenwereld waar vrouwen op het voorplan treden. Heel even toch.
Les Gardiennes is een oorlogsfilm die de gevechten grotendeels buiten beeld houdt maar wel de absurditeit van het geweld in de verf zet. Zo zegt een soldaat in verlof dat de Duitsers niet verschillen van de Fransen, dat ze ook leraars en landbouwers zijn. “De absurditeit van de oorlog was groot,” aldus Beauvois, “tijdens de Tweede Wereldoorlog was er het monster Hitler en de genocides terwijl het tijdens de Eerste Wereldoorlog een meer absurde slachtpartij was. We vochten tegen onszelf.”
IVO DE KOCK
LES GARDIENNES: Xavier Beauvois, F 2017, 137′; met Nathalie Baye, Laura Smet, Iris Bry, Cyril Descours; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. Paradiso.
LES GARDIENNES