Acht Stunden sind kein Tag: Rainer Werner Fassbinders working class heroes
ACHT STUNDEN SIND KEIN TAG
Tussen twee van zijn mooiste melodrama’s, Händler der vier Jahreszeiten en Angst essen Seele auf, draaide Rainer Werner Fassbinder in 1972 voor de Duitse publieke zender WDR een radicaal optimistische ‘familieserie’, het wonderlijke portret van proletariërs Acht Stunden sind kein Tag.
ACHT STUNDEN SIND KEIN TAG
“Elke film van Rainer Werner Fassbinder is een groot moment van droefenis.” Er valt iets te zeggen voor Botho Strauss’ uitspraak maar af en toe kregen we ook een andere Fassbinder te zien. Zoals in de eindelijk gerestaureerde en op Blu-ray uitgebrachte ‘familieserie’ Acht Stunden sind kein Tag gemaakt in opdracht van de Duitse zender WDR. Een vrolijke, grappige, optimistische en rebelse tv-reeks uit 1972 die moeiteloos de vergelijking met het iconisch werk van de Duitse theater- en filmregisseur doorstaat. Met deze kroniek van het dagelijkse leven van een Keulse arbeidersfamilie toont Fassbinder zich een meester in woord en beeld maar vooral ook een verteller gedreven door empathie voor zijn working class heroes en een drang naar emancipatie in harmonie met de tijdsgeest.
ACHT STUNDEN SIND KEIN TAG
“Het was de tijd van het verzet tegen normaliteit,” zegt Fassbinder habitué Irm Hermann in de bonusdocumentaire van Juliane Maria Lorenz, “de geest van 1968 zette ons aan om het juk van de conventies af te werpen.” Fetisj-actrice Hanna Schygulla vult aan dat “de provocerende uitspraak ‘het gans normale is crimineel’ toepasbaar is op Acht Stunden sind kein Tag. De arbeidsmechanismen worden er beschreven en in vraag gesteld, niet brutaal maar wel vanuit de instelling ‘we maken kapot wat ons kapotmaakt’.” Of zoals Fassbinder zegt: “De machtsstructuren in fabrieken vormen het thema van onze film. We wilden ze niet, zoals al te vaak gebeurt, voorstellen als onveranderbaar maar tonen dat het mogelijk is om structuren in vraag te stellen en te veranderen. Je moet er wèl voor vechten.”
ACHT STUNDEN SIND KEIN TAG
In 1972 was de 27-jarige Fassbinder hyperactief. Hij regisseerde continu toneelstukken, radiohoorspelen en films. Naar eigen zeggen “om uit te rusten” aanvaardde hij de opdracht van Günther Rohrbach en Peter Märthesheimer, verantwoordelijken van de Westdeutscher Rundfunk, om een vijfdelig televisiefeuilleton te maken. Het bleek een slopende onderneming, vooral door Fassbinders perfectionisme en zijn verlangen om de grotere middelen creatief te gebruiken. De illusie het ooit kalm aan te kunnen doen borg de filmmaker definitief op nadat hij met zijn ‘filmfamilie’ (Gottfried John, Hanna Schygulla, Kurt Raab, Irm Hermann) dit ambitieuze opus had afgewerkt, “slapen kan ik wel wanneer ik dood ben” klonk het. Het was “full speed ahead” tot Fassbinder dood werd aangetroffen in 1982. Met naast zich nota’s voor zijn Rosa Luxemburg project: “We sterven door wat we graag willen doen maar wat men ons niet laat doen. Je mag nooit berusten.”
ACHT STUNDEN SIND KEIN TAG
Die drang om nooit op te geven zit ook in Acht Stunden sind kein Tag. Rohrbach en Märthesheimer hadden aanvankelijk een realistische reeks over een proletarische familie voor ogen. Op zich al revolutionair omdat de Duitse televisie toen enkel de van het Wirtschaftswunder profiterende middenklasse en bourgeoisie in beeld bracht, maar Fassbinder zorgde voor een verdere transformatie door te kiezen voor poëtisch realisme ingebed in een theatrale stijl. Resultaat is een uitvergrote soap opera die liefdesverhalen, familiedrama’s en klassenstrijd serveert als Grieks drama met Shakepeariaanse accenten en een flinke dosis humor. Emotioneel zonder sentimenteel te worden. Want wat Fassbinder interesseert is de vraag hoe mensen beslissingen nemen en die uitvoeren. Maar ook hoe communicatie verloopt en mensen omgaan met macht, dominantie, rebellie, solidariteit, verraad, vrouwenemancipatie, kinderrechten, racisme, sociale verschillen en de waardigheid van de derde leeftijd.
ACHT STUNDEN SIND KEIN TAG
Niet alle problemen worden opgelost maar er ontstaat, onder impuls van de vrouwelijke personages oma en Marion, wel hoop en bewustzijnsverruiming. Het besef dat het leven vechten en onderhandelen is. Over huur, loon en relaties. Met huisbazen, werkgevers, familieleden en de overheid. Alternatieven blijken mogelijk, eendracht maakt macht en alle mensen zijn gelijkwaardig. Dat vloeit ook voort uit Fassbinders empathie en affectie voor àl zijn personages. Iedereen heeft zijn redenen en zijn menselijkheid. Zelfs een antagonist als Kurt Raabs conservatieve patriarch Harald die zijn eega voorhoudt “kinderen moeten niet gelukkig zijn, ze moeten voorbereid worden op het leven.” Zijn Monika “wil gelukkig zijn” en kan dat uiteindelijk ook worden. Want ondanks de conflicten en spanningen sluit Fassbinder niet af met tristesse. Wel met optimisme. “Wat Jochen, Marion, oma, Gregor en de anderen gemeen hebben is dat ze nog niet helemaal vernietigd zijn” stelt de regisseur.
ACHT STUNDEN SIND KEIN TAG
Het zijn schijnbaar ‘banale’ mensen – arbeiders, grootmoeders, secretaresses – maar ze krijgen mythische, heroïsche proporties. En perspectief in hun naïef ogende strijd voor geluk en een rechtvaardige samenleving. Een utopie die de geest van mei ’68 uitademt. Fassbinder surft mee op de contestatiegolf maar zijn keuze voor optimisme is rationeel. “Mijn film- en toneelwerk richtte zich steeds op een intellectueel publiek dat overweg kan met pessimisme,” aldus Fassbinder, “voor een ruimer publiek zou hopeloosheid schetsen crimineel zijn. Daarom maakt ik iets positief en optimistisch.” Het leverde hoge kijkcijfers en kritiek uit conservatieve (gebrek aan realisme) én progressieve (gebrek aan kritiek op de cultuurindustrie) hoek op. Maar ook het onder vakbondsdruk schrappen van drie geplande vervolgafleveringen. Plus een terechte cultstatus.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in De Filmkrant, juni 2018)
Acht Stunden sind kein Tag D 1972-1973 / REGIE RAINER WERNER FASSBINDER / 475 MINUTEN / MET GOTTFRIED JOHN, HANNA SCHYGULLA, LUISE ULLRICH, KURT RAAB, IRM HERMANN, WOLFGANG SCHENCK, WERNER FINCK / EXTRA’S: DOCUMENTAIRE, BOEKJE / TE ZIEN OP IMPORT BLU-RAY EN DVD CARLOTTA
ACHT STUNDEN SIND KEIN TAG