David Leitchs Atomic Blonde: Actie alom in de laatste dagen van de Koude Oorlog

ATOMIC BLONDE

De spionagefilm boomde tijdens de Koude Oorlog periode en leek met het vallen van de Berlijnse muur een gedoemd genre. Niets was minder waar. Naar het voorbeeld van opperspion James Bond verschoof de klemtoon echter van spanning en mysterie naar actie en geweld. De ultra gestileerde spionagethriller van David Leitch, Atomic Blonde, vormt daarop geen uitzondering.

ATOMIC BLONDE

Diplomaat, spion en schrijver John le Carré (die tijdens de jaren vijftig en zestig voor de Britse spionagediensten MI5 en MI6 in Duitsland werkte) liet zich in een zeldzaam televisieinterview ontvallen dat “spionage een roeping was, een eervolle roeping want in die tijd waren we erg idealistisch en patriottistisch.” De personages van zijn spionageromans weerspiegelden die tijdsgeest en de plot zei ook telkens iets over de wereld. Le Carré benadrukt dat zijn protagonist George Smiley de excessen van het moderne kapitalisme blootlegde. “Grappig genoeg,” aldus Le Carré, “zegt Smiley in een van zijn laatste replieken ‘Now we’ve dealt with communism, our next job is to deal with the excesses of capitalism’. Ik geloof dat dit klopt.”

Tijdens de Koude Oorlog werd Europa opgedeeld door een Ijzeren Gordijn. Een fysieke en mentale scheidingslijn die perfect paste in het in (literaire en filmische) fictie populaire vriend-vijand denken en goed-kwaad manicheïsme. De Koude Oorlog was volgens Eva Horn in haar boek ‘Der geheime Krieg’, “een oorlog in de geest, waarbij de betrokkenen werketn met hypothetische scenario’s en hun eigen reflecties projecteerden op hun tegenstanders.” Wat normaal het werk van een fictie schrijver is, dingen verzinnen en mogelijke scenario’s bedenken, werd een belangrijk element in het werk van geheime diensten en spionnen.

ATOMIC BLONDE

Vandaar dat de spionagefilm geknipt was om op onderhoudende wijze verhalen te vertellen die de sfeer en de tijdsgeest vatten zonder daarom diepgaande politieke analyses te ontwikkelen. Op het hoogtepunt van de Koude Oorlog waren de meeste spionagefilms traag, contemplatief en ambigu (aarzelend tussen wantrouwen en patriottisme).

Getuige Our Man in Havana (Carol Reed), The Manchurian Candidate (John Frankenheimer), The Quiet American (Joseph Manckiewicz), The Ipcress File (Sidney Furie), Torn Curtain (Alfred Hitchcock), Funeral in Berlin (Guy Hamilton), The Looking Glass War (Frank Pierson), The Quiller Memorandum (Michael Anderson), Seven Days in May (John Frankenheimer), The Deadly Affair (Sidney Lumet), The Third Man (Carol Reed), North by Northwest (Alfred Hitchcock) en uiteraard From Russia with Love (Terrence Young).

THE MANCHURIAN CANDIDATE

De meest kritische film die in deze periode werd ontwikkeld was Martin Ritts verfilming van John le Carré’s bestseller The Spy Who Came in from the Cold (1965). Het ‘werk’ van de geheime diensten in West en Oost wordt er genadeloos gefileerd als cynisch, onmenselijk en nutteloos. De spionagewereld wordt geregeerd door verraad, bedrog en morele ontsporing. Beide ‘kampen’ blijken amoreel en nihilistisch: botsende waarden worden enkel aangegrepen om te streven naar macht en overheersing. I

Die donkere wereldvisie werd overgenomen in moderne spionagefilms die protagonisten onderdompelen in een chaotisch, verwarrend en gewelddadig universum waar de ideologische strijd ingeruild wordt voor een overlevingsstrijd. Dat past perfect bij de kinetische actiecinema waardoor recente spionagefilms, onder impuls van de James Bond en Jason Bourne franchises, zich laten inspireren.

THE PACKAGE

Een wat vergeten, en onderschatte, trendsetter was het uit 1989 daterende The Package (MGM, film: ***, extra’s: 0), een guts, glory & glasnost actiethriller van Andrew Davis (die ook het even paranoïde The Fugitive op zijn naam heeft staan). Met de val van de Berlijnse muur datzelfde jaar leek de spionagefilm zijn conflict en spanningsstof kwijt te zijn gespeeld, maar Davis zet in op een samenzwering in politieke kringen (aan beide zijden) die een bedreiging vormt voor de wereldvrede. De race tegen de klok van Gene Hackman (met Tommy Lee Jones als nemesis) is vrij klassiek maar de zoektocht naar nieuwe conflicten en tegenstanders om machtshebbers én de wapenindustrie te plezieren is een vrij profetische onderstroom. The Package is echter vooral ook een stevige actiefilm die teert op spectaculaire gevechten en achtervolgingen. Die weg zou de spionagefilm van dan af inslaan.

Op het donkere Tinker, Tailor, Soldier, Spy (Tomas Alfredson), het kritische Syriana (Stephen Gaghan) en het tragische The Falcon and the Snowman (John Schlesinger) na is de post-Koude Oorlog spionagefilm vooral action all the way drama. Spy Game (Tony Scott), True Lies (James Cameron), Casino Royale (Martin Campbell), Munich (Steven Spielberg), Body of Lies (Ridley Scott), Salt (Philip Noyce), Argo (Ben Affleck), Mission Impossible (Brian De Palma), Mr. And Mrs Smith (Doug Lman), The Man from Uncle (Guy Ritchie); de lijst is schijnbaar eindeloos.

ATOMIC BLONDE

Ook het door David Leitch geregisseerde Atomic Blonde is een kinetische actiespionagefilm. Het verhaal draait rond een undercoveragent van MI6 die in 1989, net voor de val van de muur, naar Berlijn wordt gestuurd om de moord op een collega te onderzoeken. Haar ware opdracht bestaat er echter in een geheime lijst met spionnen te bemachtigen. Een lijst die in het hoofd zit van een spion die wil overlopen en daarom opgespoord wordt door de KGB.

Lorraine Broughton kruist in haar zoektocht het pad van de hedonistische geheime agent David Percival en de naïeve, vooral haar eigen identiteit zoekende, Franse spionne Delphine LaSalle. De gevolgen van die ontmoetingen vertelt ze in flashback tijdens een debriefing. Een chaotisch relaas vol gevechten, achtervolgingen en schietpartijen op straat, in hotels en in nachtclubs. Bloederig, hyperrealistisch en gewelddadig. Nadrukkelijk gechoreografeerd en gestileerd. Geritmeerd op New Wave muziek (de filmtitel verwijst naar Blondie’s Atomic, Charlize Theron imiteert de Deborah Harry look).

ATOMIC BLONDE

Met een narratieve structuur die steunt op een flashback en tal van visuele verwijzingen naar de eighties cultuur is Atomic Blonde een spionagefilm die nadrukkelijk verankerd is in het verleden. Op het eerste gezicht wordt ook het wereldbeeld gekleurd door het verleden. De Koude Oorlog herleeft in de tegenstelling tussen een rebels, levendig en vrijgevochten West-Berlijn en een koel, kleurloos en totalitair Oost-Berlijn. Waarbij de verandering die er lijkt aan te komen verbonden wordt met een andere, door de tegencultuur bijgestuurde, levensstijl.

In een slot vol twists en verrassingen wordt duidelijk dat die levensstijl de wortel is die werd voorgehouden om de vraag naar politieke vrijheid en sociale rechten te vergeten. Want alles verandert om beter hetzelfde te blijven stelt deze neo noir spionagevariant. Manipulatie, bedrog en illusie troef in een wereld van en voor cynici en machtswellustelingen. Een wereld op maat van een vermoeide heldin, een strijdvaardige Atomic Blonde.

IVO DE KOCK

ATOMIC BLONDE: David Leitch, USA 2017, 114′; met Charlize Theron, James McAvoy, John Goodman, Sofia Boutella; FILM: *** / EXTRA’S: *** (documentaires, verwijderde scènes, commentaar); dis. Universal.

ATOMIC BLONDE