De poëtische drama’s van Eran Kolirin: Crisis en loutering in Israël

BEYOND THE MOUNTAINS AND HILLS

De Israëlische scenarist-regisseur Eran Kolirin (° 1973) verwierf in 2007, met dank aan het filmfestival van Cannes, internationale roem met zijn langspeelfilmdebuut, de muzikale dramatische komedie The Band’s Visit (Bikur Ha-Tizmoret). Zijn tweede, het drama The Exchange (Hahithalfut), maakte minder indruk en haalde in België zelfs de zalen niet. Gelukkig slaagde Kolirin erin om, opnieuw dankzij Cannes, een succesvolle comeback te maken met het existentiële drama Beyond the Mountains and Hills (Me’ever Laharim Vehagvaot).

THE BAND’S VISIT

Eran Kolirins The Band’s Visit (2007) opent met een iconisch beeld van ‘verloren’ mensen. Acht door een busje op een quasi verlaten plek in een staat van verwarring achtergelaten muzikanten in politie-uniform. Woorden zijn overbodig, de blikken en houdingen zeggen alles. Samen met de stapel bagage. Dit zijn hun lot overgelaten ‘vreemdelingen in een vreemd land’. Egyptenaren zal blijken, muzikanten die verwacht worden op een concert van traditionele muziekbands. Omdat ze vergeten werden (door een misverstand of door de bureaucratie, dat wordt nooit duidelijk) probeerden ze zelf vervoer te regelen maar zo belandden ze in een afgelegen Israëlisch woestijndorp. Een verloren gezelschap in een verloren plek. Een utopische plaats waar ze lokale bewoners ontmoeten en zichzelf terugvinden.

BEYOND THE MOUNTAINS AND HILLS

Met de woorden “Not many people remember this. It wasn’t that important” geeft Kolirin The Band’s Visit een ‘waargebeurd verhaal’ tintje. Het is evenwel een verzonnen parabel over Israëlisch-Palestijnse relaties en leven in een land dat in een permanente staat van oorlog verkeert. Maar wel een die persoonlijk was voor Kolirin: “de communistische architectuur van het woestijnstadje is een jeugdherinnering. Omdat ik astma had bracht ik veel tijd door in die warme omgeving. De monumentale gebouwen zijn in mijn geheugen gegrift. Ondertussen is er veel veranderd dus heb ik tijdens de opnamen vooral geprobeerd het op mijn herinnering te doen gelijken en niet op de realiteit.”

Sterke, authentieke personages verwikkeld in een krachtig drama dat emotioneel maar zonder sentimentalisme geserveerd wordt; dat is de kracht van The Band’s Visit. Een lowbudget film die zonder prekerige boodschappen over begrip, vergiffenis en samenleven vooral focust op gevoelens van verlies en verdriet. Heel menselijke, universele emoties. Verbonden met vertrouwde thema’s zoals overspel, carrièrewijzigingen, kennisoverdracht en tienerliefdes). Toch is The Band’s Visit ook een politieke film.

BEYOND THE MOUNTAINS AND HILLS

“Het is een politiek onderwerp,” benadrukt Kolirin, “een politiek object ook. Het gaat over culturele communicatie, over de assimilatie van Joden in de regio. Er leeft een zekere schizofrenie in Israël; aan de ene kant is er een diepgeworteld, authentiek verlangen om deel uit te maken van de regio, aan de andere kant is er een tendens om zich af te sluiten en te scheiden van het gebied en zijn bewoners. Het land en de regio worden constant verscheurd door deze twee impulsen. De politieke vragen die daarmee verbonden zijn zitten in mijn film. Daardoor kan The Band’s Visit ook onmogelijk a-politiek zijn. Maar je kan ook een politieke film maken, een film die kijkt naar de wereld rondom ons, zonder het persoonlijke aspect te vergeten en tegelijk te focussen op de emoties en ideeën die in mensen leven.”

Ook Beyond the Mountains and Hills is een mix van politiek en persoonlijk drama. Het is een film die net zoals zijn protagonisten probeert om de problemen van de hedendaagse Israëlische realiteit niet enkel onder ogen te zien maar ook te verwerken. In een poging de trauma’s verankerd in zowel het verleden als het heden achter zich te laten en hoopvol naar de toekomst te kijken. Kolirin focust op een gezin uit de Israëlische middenklasse dat fysiek heel dicht bij hun Palestijnse buren zit maar er mentaal mijlenver van verwijderd blijft.

BEYOND THE MOUNTAINS AND HILLS

De film start wanneer de context verandert voor het gezin. Vader David Greenbaum verlaat het leger na 27 dienstjaren en merkt dat bij die pensionering zijn referentiekader wegvalt. Hij zoekt een nieuwe job maar het in een kunstmatig succes-sfeertje badend verkopen van dieetsupplementen maakt hem ongemakkelijk. “Succes betekent onaangename dingen doen” krijgt hij te horen van de teamleider/goeroe en dat brengt hem uit evenwicht. Een wereld die enkel rond geld draait is hem vreemd.

In de privésfeer wordt de verwarring nog groter want zijn vrouw Rina, zijn dochter Yifat en zijn zoon Omri delen wel karaktereigenschappen met hem maar verbergen tegelijk ook een pak geheimen. Het gezin leeft in een bubbel van bedrog en verwarring én worstelt met emoties, schuldgevoelens, frustraties, angsten en onzekerheden. De onvermijdelijke implosie van de familie leidt tot een explosieve situatie die tegelijk gevaarlijk en louterend blijkt. Het verwerken en verdringen van trauma’s gaat echter perfect samen en aan het slot bereiken de vier een nieuw evenwicht dat gepaard gaat met een nieuwe illusie. Uitgedrukt door een uitbundige samenzang tijdens een optreden én een blik in de camera van Yifat.

BEYOND THE MOUNTAINS AND HILLS

David zet lange tijd een masker op – hij tracht zijn vertwijfeling en wanhoop te verbergen voor gezinsleden die hem amper bekijken – en uit zijn machteloosheid en frustratie door ’s nachts zijn pistool leeg te vuren in een veld. Een daad met ongewilde, zware gevolgen. Catharsis leidt tot een nieuw, complex drama. Bij acties is er duidelijk geen rechte lijn tussen intenties en gevolgen. Dat ervaren ook Yifat (die merkt dat er een kloof is tussen politiek correct denken en harmonieus samenleven met Palestijnen), Rina (die na een relatie met een student de spanningen en schuldgevoelens ziet toenemen) en Omri (de observator die gewelddadig explodeert).

Beyond the Mountains and Hills gaat over grenzen en verschillen die mensen verdelen (militairen en burgers, Israëli en Palestijnen, twijfelende en zelfzekere mensen), over het verschil tussen schijn en werkelijkheid (in familie en samenleving), over sluimerende conflicten en tastbare spanningen (racisme, angst voor aanslagen). Maar ook over collectieve en individuele schuldgevoelens, over hoe het persoonlijke politiek wordt en over hoe vooringenomenheid de perceptie kleurt. “De realiteit is complex” concludeert een van de personages en we merken hoezeer die complexiteit een emotionele impact heeft op mensen. Zo zie je pijn op Yifats gezicht wanneer een mededemonstrant (die later met een oorvijg door zijn vader tot de orde wordt geroepen in een politiekantoor) een lift van David weigert met “het is alsof je naar een Holocaust gedenkteken gaat met Hitler.”

BEYOND THE MOUNTAINS AND HILLS

De protagonisten van Beyond the Mountains and Hills zijn geen helden, en al helemaal geen superhelden, maar heel gewone mensen. Anti-helden eigenlijk. Mensen die steevast foute beslissingen nemen, twijfelen, stuntelig communiceren, met een depressie flirten, na elke crisis hoopvol vooruitblikken; kortom, mensen die vallen en weer opstaan. Eran Kolirin serveert ons een kroniek in de vorm van een patchwork van momenten en situaties. Met soms snelle maar meestal trage scènes die vaak abrupt worden afgebroken en steevast op de grens van tragedie en komedie balanceren. Gedragen door een soundtrack die met populaire Israëlische liedjes op de scheidingslijn van ernst en ironie danst.

De onderliggende boodschap van dit sociaal drama dat snel transformeert in een psychodrama is dat niemand aan zijn (nood)lot ontsnapt en dat leven vooral overleven is. De sleutel daartoe is dat kritisch zelfbewustzijn gecompenseerd moet worden door relativeringsvermogen. “Niemand in de wereld kan me overtuigen dat we slechte mensen zijn. Laat het gaan. Het is niet gebeurd” zegt David wanneer zijn echtgenote om straf en vernedering smeekt bij het opbiechten van haar misstap. Schuld en boete staan bij Kolirin vooral in het teken van loutering. Het trauma en de catharsis maken deel uit van dezelfde dagelijkse realiteit.

THE BAND’S VISIT

Beyond the Mountains and Hills opent met een citaat van dichter David Avidan (‘Letter of Attorney’) dat zowel het individu als de maatschappij nergens anders heen kunnen: “What justifies more than all the great despair, loneliness and woe, the strange burgen of the yore, is the simple fact we all should know that we’ve nowhere else to go.” Het geeft aan dat Eran Kolirin kiest voor metaforische cinema. Met een hoog poëtisch gehalte. Vandaar ook de symbolische filmtitel die op verschillende wijzen verklaard kan worden. Op een realistisch niveau verwijst Beyond the Mountains and Hills naar het landschap achter het appartementsgebouw waar David en zijn gezin leven. Een niemandsland tussen Israëli en Palestijnen.

Een meer allegorische insteek legt de link tussen het ‘verder dan de horizon kijken’ en de nieuwe fase die start in Davids leven. Terwijl de titel als metafoor ook verwijst naar het chaotisch, bedreigend en desoriënterend universum waardoor de protagonisten laveren. Maar we zien er ook een knipoog naar Friedrich Nietzsche’s ‘Beyond Good and Evil’ in. Het werk waarin de Duitse dichter, filosoof en filoloog schreef “de nobele ziel vreest zichzelf” en “de grote perioden in ons leven vinden plaats wanneer we de moed hebben om wat slecht aan ons is te herdopen tot wat goed aan ons is.” Gedachten die door de geest van de anti-helden van Beyond the Mountains and Hills zouden kunnen waren. Dit is mooie, contemplatieve cinema made in Israël.

IVO DE KOCK

(E-learning stuk MOOOV, november 2017, Eran Kolirin)

FILMOGRAFIE ERAN KOLIRIN:

2007: The Band’s Visit, dis. Paradiso

2011: The Exchange

2016: Beyond the Mountains and Hills, dis. O’Brother / Sony

BEYOND THE MOUNTAINS AND HILLS