Humor in de film: De komische film als spiegel van de maatschappij

nov 19, 2017   //   by Ivo De Kock   //   actueel, genre, komedie, thema  //  No Comments

SOME LIKE IT HOT

Wanneer je filmkijkers de waarheid wil vertellen, wees dan grappig of ze verscheuren je” benadrukte Billy Wilder. Met zedenkomedies zoals Some Like It Hot en The Apartment nam de Amerikaanse regisseur in de jaren ’50-’60 op komische wijze maatschappelijke codes op de korrel. Maar ook cineasten die geen komediespecialisten zijn doen vaak een beroep op humor om tegen het heersende wereldbeeld aan te schoppen. Lachen is immers een vorm van verzet terwijl humor de samenleving weerspiegelt.

THE APARTMENT

Reeds tijdens de begindagen van het nieuwe medium werd driftig geëxperimenteerd met humor. De broers Lumière vertoonden in 1895 de eerste komische film met een verhaallijn: L’arroseur arrosé. In dat amper 1 minuut durend filmpje zet een ondeugend jongetje zijn voet op de waterslang van een tuinman. Wanneer die in de tuit van de slang kijkt omdat het water wegblijft, haalt het kereltje zijn voet weg en wordt de tuinman drijfnat. Een eenvoudige grap die ook nu nog op de lachspieren werkt. Uit die eerste humoristische film groeide een heus genre: de komedie.

Frankrijk speelde een pioniersrol bij het ontwikkelen van ‘de komische film’ maar na 1919 namen de Amerikanen het voortouw. Pas veel later zouden Pierre Étaix en Jacques Tati de fakkel weer overnemen. In de VS maakte slapstick van de komedie een populair genre. Echt revolutionair was dit niet. Slapstick hernam immers basisschema’s van het 16de-eeuwse Italiaanse Commedia dell’arte, dat zelf teruggreep naar de precolumbiaanse Mexicaanse kunst en de Romeinse vulgarisering van Griekse komedies.

PLAYTIME

Hoe briljant Mack Sennett, Charlie Chaplin, Buster Keaton en Harold Lloyd ook waren, de meesters van de stomme film ontwikkelden enkel een filmische variant van het blijspel. Het door de industriële revolutie ontstane proletariaat vormde een dankbaar publiek. Voor de immigranten die vrijheid-blijheid zochten in hun nieuwe heimat was humor meer dan een vorm van escapisme. Het was ook een teken van verzet. Komedies rekenden met de glimlach af met machthebbers, ordehandhavers en instellingen. Deze rebelse, schalkse lach bleef universeel toen geluid en spraak cinema beroofden van zijn internationale karakter. De droomfabriek Hollywood bleef komedies produceren maar ook elders introduceerden cineasten humor.

THE GREAT DICTATOR

Volgens komiek Jerry Lewis vormde “een man in de problemen het uitgangspunt van elke komedie”. Fysieke en verbale humor worden steevast gebruikt om de filmheld in moeilijkheden te brengen. Variaties op het vlak van stijl, vorm en thema’s zijn eindeloos. Met humor die subtiel, gevoelig, vulgair, taboedoorbrekend, cynisch of bijtend kan zijn. Maar altijd bevrijdend werkt. Al is de traan nooit ver weg. City Lights bewijst dat Chaplin ook een meester van het melodrama is.

ANGEL – LUBITSCH

Terwijl Ernst Lubitsch (To Be or Not to Be), Howard Hawks (Bringing Up Baby), Preston Sturges (Sullivan’s Travels) en Billy Wilder via gags, kwinkslagen en flitsende dialogen commentaar leveren op een weinig grappige samenleving. “In tegenstelling tot de indruk die men vaak heeft,” schreef de Franse criticus André Bazin, “was de komedie het meest ernstige genre in Hollywood; in de zin dat het via de komische invalshoek de diepste morele en sociale overtuigingen van het Amerikaanse leven weerspiegelde”.

FERRIS BUELLER’S DAY OF

‘De komedie’ bestaat eigenlijk niet. Het is een genre met heel wat subgenres: romantische komedie (Annie Hall), burleske (Life of Brian), screwballkomedie (His Girl Friday), sociale komedie (Estômago), actiekomedie (Hot Fuzz), slapstick (A Night at the Opera), zedenkomedie (The Apartment), sportkomedie (Man’s Favorite Sport?), parodie (Kung Fu Hustle), tienerkomedie (Ferris Bueller’s Day Off), misdaadkomedie (The Sting), avontuurlijke komedie (Toy Story), satire (Dr. Strangelove), oorlogskomedie (MASH), sciencefictionkomedie (Back to the future), zwarte komedie (Kind Hearts and Coronets), …. Onderverdeeld in twee formats: de komedie waar de komiek de spilfiguur is (opgebouwd rond gags, grappen en sketches) en die waar humor verbonden is met de omgeving en het verhaal. Wat hebben al deze komedies gemeen? Hun sterk visueel karakter. Via een vervormde spiegel bieden ze ons een morele blik op de wereld.

HIS GIRL FRIDAY

Cineasten injecteren ook in andere genres humor om een ernstige boodschap vlotter te doen ‘passeren’. Humor als een soort glijmiddel. Als een manier om iets te zeggen over de wereld. Maar ook als een manier om de absurditeit van het bestaan te verwerken. Want wie daar niet mee kan lachen wordt gek. Door uit te vergroten, te parodiëren en te ridiculiseren; door ernstige zaken grappig voor te stellen en door een verhoogde werkelijkheid te creëren helpen komische films ons relativeren, de grappige kant van het leven in te zien. “Always look at the bright side of life” resumeert Life of Brian.

LIFE OF BRIAN

Humor werkt ook via een omweg; op een subtiele manier, zonder gooi- en smijtwerk. Gewoon door aan te geven hoe bizar mensen zijn, hoe vreemd ze zich gedragen, maken filmmakers van een drama een komische film. We glimlachen met mensen die zich vastklampen aan romantiek (Every Stewardess Goes to Heaven), met westerlingen die het oosten idealiseren (Hotel Very Welcome), met onze voyeuristische obsessie voor menselijk gedrag (Kitchen Stories), met dwaze vooroordelen (Only Human), met hypocrisie (Mrs. Henderson Presents), met vastgeroeste geesten (La vie avec mon père, Whisky, Nord, Soul Kitchen) en met botsende culturen (Schultze Gets the Blues).

DR. STRANGELOVE

Soms zeggen komische sprookjes, zoals het dromerige Le mari de la coiffeuse of het surrealistische Ober, iets over het creëren van fictie. Maar nog vaker geven ze commentaar op de realiteit. Op de gevolgen van een hysterisch vijandsbeeld (Dr. Strangelove) en de impact van dictatuur (Tales from the golden age), oorlog (Life is a miracle) en frustraties (California Dreamin‘). “Confronteer een man op bureau met een nucleair alarm en je hebt een documentaire,” wist Stanley Kubrick, “wanneer het nieuws hem bereikt in zijn living heb je drama. Zit hij op het toilet dan is het resultaat een komische film”.

IVO DE KOCK

DUCK SOUP

Leave a comment