Christopher Nolans The Dark Knight: De Joker maakt superhelden en idealisten gek
THE DARK KNIGHT
“Ofwel sterf je als een held, ofwel leef je lang genoeg om jezelf een slechterik te zien worden”. Tot dat besef wordt idealist Harvey Dent, en met hem superheld Batman, door de amorele Joker gedreven. Christopher Nolans tweede Batmanfilm blijkt zo mogelijk nog realistischer en duisterder dan Batman Begins. The Dark Knight is somber en krachtig, spiritueel en onderhoudend, visueel en dramatisch. Het is een film van zijn tijd, een commerciële hit en tegelijk ook de beste superheldenfilm aller tijden.
THE DARK KNIGHT
“Waarom zo serieus?” ‘The Joker’ (de betreurde Heath Ledger) beantwoordt zijn eigen vraag: “Ik wou iets zeggen over de dualiteit van de mens, dat Jungiaans ding”. De nieuwste Batmanepisode is, mede door de IMAX-camera’s gebruikt voor actiescènes, niet alleen spectaculair en grootschalig; het epos is ook hyperrealistisch en ernstig. Een bewijs dat een auteur spiritualiteit en entertainment kan verzoenen in een superheldenfilm die doet vergeten dat het een superheldenfilm is.
THE DARK KNIGHT
Niet toevallig verdween Batman uit de titel The Dark Knight. Christopher Nolan tovert de ‘Caped Crusader’ om tot een eenzame superheld, een van de vele protagonisten in een modern Grieks drama. Batman is een held die geen held meer wil zijn. Zijn leven als playboy miljardair Bruce Wayne is leeg, zijn poging om als Batman de bewoners van Gotham te inspireren leidt slechts tot imitatoren die in uiterlijke schijn klem zitten en zijn toekomst met Rachel Dawes lijkt gehypothekeerd door zowel zijn dubbelleven als door procureur Harvey Dent.
THE DARK KNIGHT
Medemisdaadbestrijder Dent in de rol van held duwen, rechercheur James Gordon met de eer laten gaan lopen en zijn eigen masker afnemen; dàt is Batmans exit-strategie. Maar een door de maffia ingehaald crimineel genie, de volslagen amorele Joker, strooit roet in het eten door misdaad in terreur te veranderen. Absurd, brutaal, genadeloos. Waardoor de beschilderde clown het slechte in ‘de goeden’ bovenhaalt.
THE DARK KNIGHT
Bij Batman was het niet lang zoeken naar dat donker kantje. De moord op zijn ouders dreef Bruce Wayne naar de grens van de waanzin. Via een andere persoonlijkheid kanaliseerde hij zijn pijn. Misdadigers angst aanjagen levert hem sadistisch plezier op. Zijn universum is al even duister. Gotham City blijkt chaotisch en corrupt, waardoor Joker kan inspelen op de aanwezige angst en morele onzekerheid. Hij houdt de stedelingen een spiegel voor die hun hypocriete heldenverering en lafheid weergeeft. Volgens hem zijn mensen en (hun) principes te koop.
THE DARK KNIGHT
Bovendien benadrukt hij het duale karakter van zowel Harvey (alter ego: Two-Face) als Bruce (alter ego: Batman). Goed en kwaad in één fragiele mens. De ontdubbeling wordt door weerspiegeling versterkt. Batman en Joker zijn reflecties van elkaar; ze zijn even gewelddadig, getraumatiseerd en pathetisch (alleen doodt Batman niet). Als outsiders (“Wat je niet doodt, maakt je vreemder” stelt Joker) gaan ze een symbiose aan.
THE DARK KNIGHT
“Ik haalde de witte ridder neer naar ons niveau,” zegt Joker over de ‘beschaafde’ Harvey, “dat was niet moeilijk. Waanzin is zoals zwaartekracht, een klein duwtje volstaat”. Dergelijk chaos-denken en de subtekst van schuldgevoelens, paranoia en angst veroorzaakt door alomtegenwoordig kwaad doordrenkt dit actiedrama met post 9/11-trauma’s. Gotham is een militaristisch universum waar de vijand niet langer van buitenaf komt.
THE DARK KNIGHT
The Dark Knight opent met een implosie, een gebouw dat van binnenuit vernietigd wordt door misdadigers (een omkering van het in onze psyche verankerd Twin Towersbeeld). Het commando dat tijdens een bankoverval geen weerstand ondervindt, vernietigt zichzelf. Op aangeven van een leider, wiens ware gelaat schrikwekkender is dan zijn clownsmasker, die elke inbreker een collega laat doden. Dit model van de groep die zijn zelfvernietiging in de kiem bevat, zet Joker over op de hele stad. Bezoedeling van de helden moet een verziekte samenleving in een fatale spiraal brengen.
THE DARK KNIGHT
Om aan te sluiten bij de realiteit en de tijd ruilt Christopher Nolan het expressionisme van Tim Burton (Batman, Batman Returns) en de kitsch van Joel Schumacher (Batman Forever, Batman & Robin) in voor hyperrealisme. Het sprookje en de parodie maken plaats voor een hedendaags verhaal.
THE DARK KNIGHT
Herkenbaar met zijn realistisch stedelijk hightech- decor en verwijzingen naar de actualiteit (martelingen). De al even vertrouwde angst dat er op elk moment iets vreselijks kan gebeuren sluit naadloos aan bij Nolans betrachting om digitale technologie (opnamen, effecten) karaktergedreven te maken en “terug te keren naar de ervaring die ik als kind had bij het zien van larger than life creaties op het scherm”. Superbeelden om het publiek terug naar de zalen te lokken. Al dan niet met een superheldenfilm die oogt als een menselijke tragedie.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 587, september 2008)
THE DARK KNIGHT: actiedrama / reg. Christopher Nolan / sce. Jonathan & Christopher Nolan naar David Goyer & Bob Kane / fot. Wally Pfister / mon. Lee Smith / muz. James Newton Howard & Hans Zimmer / act. Christian Bale (Bruce Wayne/Batman), Heath Ledger (The Joker), Aaron Eckhart (Harvey Dent/Two-Face), Michael Caine (Alfred), Magie Gyllenhaal (Rachel Dawes), Gary Oldman (James Gordon), Morgan Freeman (Lucius Fox) / pro. Christopher Nolan, Charles Roven & Emma Thomas / USA / 2008 / 152’ / dis. Warner
THE DARK KNIGHT