Blade Runner 2049. Zien is twijfelen: Blijft Blade Runner Dromen van Nieuwe Werelden?

BLADE RUNNER 2049

“Ik denk, dus ik ben” zei replicant Pris in Ridley Scotts op Philip K. Dicks ‘Do Androids Dream of Electric Sheep?’ gebaseerde distopische scifi klassieker Blade Runner. “De toekomst van de soort wordt duidelijk” belooft de trailer van Blade Runner 2049. Gelukkig koestert Denis Villeneuve twijfel.

BLADE RUNNER

“Dit soort film wordt niet meer gemaakt, nooit meer,” zei Rutger Hauer ons toen we hem anno 2008 spraken n.a.v. de ‘Final Cut’ van Blade Runner, “er is geen tweede Ridley Scott en het geld om zo’n film nu te maken is er niet. Ook dat is de vergankelijkheid van de momenten. Het is voorbij. De wil, het begrip, het geld, de kundigheid, het is bijna niet meer op te brengen.” En kijk, negen jaar later en 35 jaar na de release van Scotts Philip K. Dick verfilming realiseert de Canadese regisseur Denis Villeneuve zijn na Arrival tweede scifi huzarenstuk, Blade Runner 2049.

BLADE RUNNER 2049

Van de partij is Harrison Ford, vertolker van een Rick Deckard die verwijst naar René Descartes wiens filosofische stelling ‘Ik denk, dus ik ben’ een leidraad was voor Dick en Scott. Afwezig is Rutger Hauer, die Roy Batty liet uitdoven met de meest memorabele sterfmonoloog uit de filmgeschiedenis: All those moments will be lost in time, like tears in the rain. Time to die.” Minder bekend is dat Hauer als replicant (androïde) Roy ook aangaf dat Blade Runner over de link tussen ‘zien’ en ‘identiteit’ ging door tegen de technicus van Eye Works te zeggen “if only you could see what I’ve seen with your eyes.”

BLADE RUNNER

Heerlijk dubbelzinnig. Zowel “Kon je maar met jouw ogen zien wat ik gezien heb” als “Kon je maar zien wat ik zag door jouw ogen” (letterlijk). Ambiguïteit is een sleutel om Blade Runner te doorgronden maar ook het thema ‘visie’. De spanning tussen een subjectieve visie (‘eye’ verwijst naar ‘I’ of ik) en kunstmatige perceptie bezorgt de strijd tussen menselijkheid en artificiële intelligentie een diepere dimensie,

Die lag al verankerd in het werk van Philip K. Dick, een scifi auteur wiens werk in een sfeer van paranoia en hallucinatie baadt en de stelling illustreert dat androïde wezens net als religie en massamedia een bedrieglijke realiteit creëren, een schijnwereld die samen met protagonisten instort wanneer de betrokkenen hun perceptie en identiteit in vraag stellen. Twijfel is dan ook de rode draad door Do Androids Dream of Electric Sheep?’, zijn verhaal uit 1968 dat in 1982 verfilmd werd als Blade Runner.

BLADE RUNNER 2049

Aanvankelijk toonde Martin Scorsese interesse maar pas toen scenarist Hampton Fancher en producent Michael Deeley betrokken raakten ging de bal aan het rollen. De Britse regisseur Ridley Scott, die net Alien had afgewerkt en droomde van Dune, wees het project eerst af maar bedacht zich en begon de scenarist te adviseren. Net zoals hij vele jaren later met Villeneuve zou doen, suggereerde hij naar de look van het Franse stripmagazine Metal Hurlant te kijken om de wereld van Blade Runner visueel te ontwikkelen. Scott stelde voor een genremix van sciencefiction, misdaad en film noir te maken en daarbij angst, onzekerheid en obsessie te verstrengelen.

BLADE RUNNER

Het verhaal draait rond blade runner Rick Deckard, een detective die in een lugubere megalopolis zorgt voor het uitschakelen van replicants (androïde robotten), en verboden robotliefde (Rachel beseft niet dat ze een replicant is). Hij jaagt op Roy Batty, een outlaw replicant die zijn schepper “I want more life, fucker” toeschreeuwt. Want de kunstmensen van 2019 zijn arbeidsslaven met ingebouwd veiligheidsmechanisme. Met hun levensduur van 4 jaar waren ze “not made to last” waardoor ook hun ingeplante herinneringen “zoals tranen in de regen” verloren gaan. Maar doordat hun bewustzijn sterk ontwikkeld is aanvaarden ze de dood niet zonder strijd.

BLADE RUNNER 2049

Overigens zijn replicants én mensen beiden vanaf hun geboorte geprogrammeerd om te sterven. Een paradox vervat in de slotrepliek van de Director’s Cut: “It’s too bad she won’t live! But then again, who does?” Blade Runner was gedrenkt in melancholie en tragiek en dat sloeg aan bij een Europees publiek. In de V.S. stond het echter haaks op het romantische optimisme van Star Wars. Na verloop van tijd groeide het echter ook daar uit tot een culthit en een inspiratiebron voor tal van scifi en neo noir films. Van The Terminator over The Matrix tot Ghost in the Shell; van Chinatown over Se7en tot Drive.

BLADE RUNNER

Met dank aan de fabelachtige production design die het regenachtige futuristische universum een tegelijk onheilspellende en adembenemende look bezorgde. DOP Jordan Cronenweth, effectenman Douglas Trumbull, production designer Lawrence G. Paull en art director David L. Snyder gaven vorm aan die dreigende schoonheid. Gestimuleerd door Scott die niet alleen de toekomst wou evoceren met een stijl uit het verleden maar als voormalig reclamefilmer koos voor heightened reality. Blade Runner bleek profetisch in het visualiseren van globalisatie. De versmelting van het schone en het lelijke, van het antieke en het moderne, wijst samen met de vervaging van de rassen op het ontstaan van een global village.

BLADE RUNNER 2049

“Blade Runner was de eerste sciencefiction art film,” aldus Ridley Scott, “het was een dystopische, donkere en filosofische film met een traumatische, emotionele kant”. Maar “het publiek wilde het verontrustend toekomstbeeld niet zien” en na desastreuze testvertoningen werd de film herwerkt “op maat van mensen die hem niet begrepen”. Mensen die actie verkozen boven het existentieel drama dat Scott voor ogen had. De filmmaker betreurde de wijzigingen (toegevoegde voice-over commentaar, geschrapte eenhoornscène, alternatief slot) en zou de home entertainment markt gebruiken om alsnog ‘zijn’ film te tonen. Na een Director’s Cut in 1992 volgde in 2007 een ‘Final Cut’ en een dvd-collectie met zomaar eventjes vijf versies van Blade Runner.

BLADE RUNNER

“Nu je uiteindelijk die laatste versie hebt, die eigenlijk de eerste versie was,” zegt Rutger Hauer, “begrijp je Ridley wanneer hij stelt “ik liet me ompraten waardoor de verkeerde versie uitkwam”. Daarna kwam er nog een verkeerde versie uit. Nu zijn we in een tijd waar we de film op een heel ander formaat kunnen terughalen en bewerken. Terwijl niet alleen Ridley, maar alle betrokkenen de moed hadden om hun fouten te corrigeren.Al deze dingen samen maken dat we nu een unieke versie hebben die ook mijn favoriete versie is. Absoluut. Ik vind dat het als film meer klopt, het verhaal is mooier en loopt beter. Het is ook warmer, menselijker, voor alle personages.”

BLADE RUNNER 2049

Niet iedereen is het daar echter mee eens. Sommigen principieel omdat zo’n vloeibare film, die maar blijft veranderen, het moeilijk maakt om ‘de’ film af te lijnen. Is Blade Runner de film die uitkwam in 1982 of de film die de cineast als ‘zijn’ film uitriep in 2007? En wat doet die herwerking met de passie van fans? Sommigen betreuren daarom het verwijderen van de voice-over en het verminderen van de film noir sfeer.

BLADE RUNNER

Nog pertinenter is de kritiek dat Scott – door via de eenhoornscène (ingeplante herinnering) en de rode gloed in Deckards ogen duidelijk wordt dat Deckard ook een replicant is. Weg zijn de ambiguïteit en de twijfel (ook de zelftwijfel). Terwijl eerdere versies juist die twijfel verbond met het aanvaarden van onzekerheid. Zoals ook de nadrukkelijke symboliek van Roy als zoon van De Schepper het personage berooft van zijn menselijkheid en emotionaliteit. De existentiële woede is verwijderd uit de opgekuiste “I want more life, father” uitspraak. “Some things are better left alone” besluit Scott Bukatman in zijn Blade Runner monografie.

BLADE RUNNER 2049

Ridley Scott werkte even aan de prequel Purefold, in 1998 werd er een valse sequel gedraaid (Soldier) en uiteenlopende scenaristen (Travis Wright, Stuart Hazeldine) en regisseurs (Christopher Nolan) werkten aan een sequel maar pas in 2015 volgde de aankondiging dat Blade Runner 2049 geschreven zou worden door Hampton Fancher en geregisseerd door Denis Villeneuve. Hoewel het opzet was om de look en feel van het origineel te bewaren hadden de makers geen replica voor ogen. “Onze film is geïnspireerd door de eerste film maar we streefden geen parodie of pastische na,” stelt Villeneuve, “Blade Runner 2049 heeft zijn eigen persoonlijkheid.”

BLADE RUNNER

Villeneuve benadrukt zijn eerbied voor het origineel maar de vraag bij welke Blade Runner versie hij zou aansluiten dwong hem tot een spagaat. Net als producent Scott looft Villeneuve de Final Cut maar hij erkent wel dat zijn passie voor de film ontstond dankzij de 1982 versie. Bovendien draait zijn werk om ambiguïteit en twijfel. Daarom besloot hij het verhaal te vertellen van “een replicant die niet weet dat hij een replicant is en langzaam zijn eigen identiteit ontdekt. Mijn Deckard is, net als wij, onzeker over zijn identiteit. Ik hou ervan omdat ik van mysterie hou. Niet zeker zijn is twijfelen en daar hou ik van.”

BLADE RUNNER 2049

Voor Villeneuve is sciencefiction “een heel krachtig genre geschikt om onze realiteit dynamisch te onderzoeken, niet als verhaal met speciale effecten of een strijd tussen goed en kwaad maar als lens die via speculatieve scenario’s de human condition onderzoekt.” Na Arrival peilt ook Blade Runner 2049 naar twijfel omtrent de eigen identiteit en angst voor ‘de ander’.

BLADE RUNNER

“Het is een gigantische existentiele crisis,” stelt Villeneuve, “we zijn bang voor dingen die anders zijn, die buiten ons bewustzijn en voorstellingsvermogen liggen.” Paranoia gaat gepaard met gebrekkige communicatie: “Hoe meer communicatiemiddelen we hebben, hoe minder goed wij communiceren. Dat zegt veel over ons narcisme als mens en maatschappij. En over hoe slecht onze verbinding met elkaar is.” Villeneuve’s aliens en replicants houden ons een spiegel voor die toont dat niet technologie het gevaar is. En dat de oplossing “van in onszelf moet komen.” Zijn metaforische sciencefiction is niet cerebraal maar warm-menselijk. Een emotionele trip. Richting toekomst via het verleden. Via Dromen van Nieuwe Werelden. Die leven in onze herinnering.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 678, oktober 2017)

BLADE RUNNER 2049