Anthony Minghella’s Cold Mountain: Intiem epos vol passie en pijn

COLD MOUNTAIN

In literatuur en film is «de tocht» vaak een metafoor voor het spirituele leven van mensen die onderweg veranderen en «thuiskomen» met een nieuw bewustzijn en een versterkte persoonlijkheid. Cold Mountain vertelt de pijnlijke odyssee van een deserteur die in 1864 de slagvelden van de Amerikaanse Burgeroorlog verlaat om terug te keren naar de vrouw van wie hij houdt maar die hij amper kent.

Scenarist en regisseur Anthony Minghella weet van Charles Fraziers complexe en meditatieve roman over de zoektocht van een gebroken soldaat een krachtig filmdrama te maken waarin het verlangen (de liefdesdroom) twee geliefden overeind houdt in tijden van zinloos geweld, constante dreiging en groeiende desillusie. Net zoals The English Patiënt is Cold Mountain een intimistisch epos waarmee de Brit Minghella zich een waardig erfgenaam van David Lean toont. Met verve houdt hij immers het grootschalige en het intieme in evenwicht.

COLD MOUNTAIN

Zowel het rijk geschakeerd historische verhaal met verschillende (betekenis)lagen als de details van het dagelijkse leven en de subtiliteiten van de personages komen uit de verf. Tegelijk belicht dit tragische maar hoopvolle avontuur net zoals Gangs of New York een gewelddadige episode uit de Amerikaanse geschiedenis, een stap in de vorming van de natie en het ontstaan van Americana. Cold Mountain kondigt de frontier-mythe aan en is een voorloper van de western. Maar het is vooral een menselijke tragedie die de lotgevallen van een legertje personages op het actiespektakel laat primeren.

Nochtans begint Cold Mountain met een in de hedendaagse cinema courant geworden «grote veldslag in een episch landschap » (The Matrix Revolutions, The Return of the King,...). Met de foto van zijn geliefde bij de hand wacht Inman samen met andere confederale soldaten op de aanval van het noordelijke leger. Die Unionisten lopen in de eigen val waardoor het beleg van Petersburg (Virginia) een slachtpartij wordt. Inman overleeft de hel van vuur, slijk, explosies, kogelinslagen, bloed en verscheurde vlaggen. Al geraakt hij gewond tijdens het redden van een getroffen vriend.

Anthony Minghella is maar matig geïnteresseerd in het verloop van dat gevecht. Hij creëert geen spanning, negeert tactiek en vermeldt zelfs de afloop niet. Niet toevallig gebruikt hij tijdens de slag vooral close-ups en zoomopnamen; de aandacht gaat niet naar het grote beeld maar wel naar het individu. Door de vechtende partijen amper te onderscheiden benadrukt Minghella dat bij oorlogen geweldplegers ook slachtoffers zijn. De cineast wijst tevens op de complexiteit en tegenstellingen eigen aan de «Civil War’ door een indiaanse soldaat en zijn Afro- Amerikaanse opponent even «stil» te laten staan, bij hun confrontatie voor ze elkaar opnieuw genadeloos te lijf gaan.

Ook bij Inman groeit de bewustwording. De zinloze slachting doet hem beseffen dat oorlog een hel is en géén opwindend avontuur zoals hij en zijn vrienden dachten bij de oorlogsafkondiging. Toen tijdens een mis in het dorp Cold Mountain dat nieuws – een oorlog is op komst – doordrong tot de kleine gemeenschap werd het enthousiasme van de zwijgzame timmerman Inman getemperd door het besef dat hij gescheiden zou worden van Ada Monroe, de domineesdochter op wie hij na enkele vluchtige ontmoetingen een oogje had. Het afscheid wakkert de vlam aan; na een passionele kus volgt haar belofte dat ze op hem zal wachten.

Ada’s foto wordt voor Inman een talisman van haar liefde terwijl het verlangen naar de omhelzing beproevingen helpt overwinnen. Brieven, die meestal de bestemmeling nooit zullen bereiken, drukken de nood aan hereniging uit. «If you are fighting», schrijft Ada, «stop fighting. If you are marching, stop marching. Come back to me is my request». Inman deserteert en trekt richting Ada. Zijn odyssee wordt een hindernissenparcours met twee te ontwijken legers en vaak problematische ontmoetingen (ontspoorde dominee, onbetrouwbare woudbewoner, angstige weduwe, behulpzame kluizenaar).

Daarnaast moet Inman zijn twijfels overwinnen. Zal zijn geliefde hem herkennen? Kan ze aanvaarden dat zijn ziel is beschadigd door de brutaliteit van de oorlog? Is hun liefde echt of was het een droom? Uiteindelijk vindt de hereniging plaats in de sneeuw van Cold Mountain. Er volgt een emotionele ontlading maar even later ook een tragische shoot-out met de Home Guard. Ondertussen is Ada, na de dood van haar vader en onder invloed van hardwerkende «ain’t no man better than me» Ruby, veranderd van verwende «Southern Belle» in zelfstandige boerin.

Ada laat met de symbolische verkoop van haar piano haar cerebrale Europese opvoeding en cultuur los en ontdekt fysieke arbeid. Ze leert te overleven en ontwikkelt een band met het land. De nieuwe Zuiderse «way of life» is een voorbode van de mentaliteit waarmee na de burgeroorlog het Westen «veroverd» zal worden bij het openen van de «frontier». Zoals ook Inmans Amerikaanse odyssee de «go west» beweging aankondigt. Vooruitzichten houden Ada bezig. Balancerend boven een waterput, en achteruitkijkend met een spiegel, tracht ze in het reflecterende water de toekomst te zien. Dat toekomstgericht achteruitkijken heeft zowel een narratieve als een symbolische functie. Het maakt van Inman een droomfiguur (fantasme én projectie) en versterkt de boodschap dat de mens zijn verleden dient te verwerken en van zijn geschiedenis moet leren.

Die les is dat oorlog lichaam en geest aantast en dat de logica van haat, brutaliteit en wetteloosheid iedereen en alles meesleurt en vernietigt. Geweld is in Cold Mountain genadeloos en pijnlijk. Vooral omdat Minghella speelt met onze verwachtingen. Zo is het voorspelbare neerknallen van twee jongens voor de ogen van hun moeder gruwelijk en het achteloze spel van rovende soldaten met een weerloze baby quasi ondraaglijk. Maar het maakt het doden van de geweldplegers niet minder pijnlijk. Overleven zonder het nemen van levens blijkt in oorlogstijd onmogelijk.

Toch is er hoop. Vrouwen werken aan de toekomst door iets op te bouwen. Hoewel Inman ondervindt dat «you can’t go home again» eindigt Ada in een idyllische oase, een thuis van vrienden en familie. Niet toevallig verenigt de feesttafel in een typische westernscène een aantal «geesten» en personages die door liefde uit de dood herrezen (Ruby’s vader Stobrod, buurvrouw Sally) en een «liefdeskind». Cold Mountain is een hondsbrutaal maar hoopvol, intimistisch epos. Een evenwichtsoefening die alleen Anthony Minghella tot een goed einde kan brengen.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in Film en Televisie, n°539, februari 2004)

COLD MOUNTAIN: reg. Anfhony Minghella / sce. Anthony Minghella naar een boek van Charles Frazier / iot. John Seale / mon. Walter Murch / muz. Gabriel Yared / prod. des. Dante Ferreti/ / act. Jude Law (Inman), Nicole Kidman (Ada Monroe, Renee Zelweger (Ruby Thewes), Eileen Atkins (Maddy), Brendan Gleeson (Stobrod Thewes) / pro. Sydney Poltack, Yilliam Horberg, Albert Berger, Bob &
Harvey Weinstein voor Mirage, Bona Fide & Miramax / USA /2003 / 155′ / dis. Buena Vista.