De tegendraadse verhalen van Fien Troch: Cinema die wringt
FIEN TROCH
“Mijn eerste drie films hadden veel gemeen ook al waren ze heel verschillend van stijl,” zegt Fien Troch (° 1978), “ze hadden allemaal iets hermetisch, iets statisch, iets gesloten. Ik had echter het gevoel dat ik dit hoofdstuk moest afsluiten. Je kan Home zien als ‘een reactie op’ wanneer je weet dat ik telkens vertrek van ‘denken over’. Ik voelde heel erg dat ik dit meer verhalend en krachtiger moest vertellen. Minder afstandelijk ook. Ik wou er heel dicht opzitten en het heel hard tonen.” Met haar vierde langspeelfilm is Fien Troch niet langer de ster van de internationale filmfestivals maar breekt ze ook door bij een ruimer publiek. Toch blijft de Film Fest Gent winnaar trouw aan haar centrale thema, communicatiestoornis tussen generaties, en maakt Troch nog altijd cinema die wringt.
Liefde voor film
“Niet elke filmervaring moet vlot zijn”, stelt Fien Troch, “een film mag wringen. Als filmmaker wil ik niet meevaren op iets dat makkelijk ligt, dat evident is maar roei ik tegen de stroom in op het vlak van muziek, beeld en manier van vertellen. Ik wil mij loskoppelen van wat gangbaar is, van wat mensen graag willen zien, om me te richten op wat ik zelf wil vertellen, wat in mijn film iets extra’s kan geven aan cinema. Het is zo dat ik me wil loskoppelen van verwachtingspatronen en een zekere conditionering. Cinema is een kunstvorm waardoor ik me niet hoef te houden aan bepaalde conventies. Ik zou heel graag films maken waar 500.000 man naar komt kijken. Maar wanneer ik daarvoor een compromis moet sluiten, dan liever niet.”
Liefde voor film kreeg de dochter van monteur Ludo Troch met de paplepel mee maar toch wist ze op haar achttiende nog niet precies welke weg ze uit moest. Actrice, dacht ze even maar toen ze niet toegelaten werd voor de opleiding ging het richting hogeschool Sint Lukas in Brussel. Gewoon omdat ze iets artistiek wou doen. Tijdens die studies ontdekte ze dat film haar passie was. “Films maken; dat is wat ik wil doen” besefte ze dankzij haar kortfilms Verbrande aarde (1998) en Wooww (1999). Na het afstuderen volgden nog kortfilms (Maria, Cool Sam & Sweet Suzie) maar Troch had geen zin om nog jaren dergelijke vingeroefeningen te blijven maken. Ze wou zich evenmin laten opsluiten in de gouden kooi van de reclamefilms; ook al leverde haar dat prijzen (bronzen leeuw op de Reclamefilmfestival van Cannes) en een stevig loon op.
Een ander zijn geluk
Alles draaide voor Troch om die eerste langspeelfilm. Ongeacht het budget. Het ging Troch om de artistieke vrijheid die auteurcinema nodig heeft. Haar debuut Een ander zijn geluk (2005) is een mozaïekfilm die zo’n twintigtal personages (vertolkt door o.m. Jan Decleir, Johan Leysen, Josse De Pauw en Viviane De Muynck) volgt en toont hoe een dorp ontwricht geraakt na een mysterieus ongeval waarbij een jongen, de helft van een identieke tweeling, om het leven komt. De dader-automobilist blijft daarbij buiten beeld.
EEN ANDER ZIJN GELUK
Wat Troch interesseert in dit stevig debuut is hoe de volwassenen reageren op een drama. Niet om een psychologisch portret van individuen te schetsen maar om te peilen naar de tijdsgeest en de malaise waarin de samenleving verkeert. De opgevoerde verweesde kinderen en narcistische ouders weerspiegelen een platteland gekenmerkt door eenzaamheid, zwijgzaamheid en doodsheid. Resultaat is een sfeerfilm die met beperkte dialogen onderkoelde emoties tot leven wekt.
Unspoken
Met haar tweede film Unspoken (2008) schetst Troch een verstild dubbelportret van een getrouwd stel dat hun verdriet, omwille van hun spoorloos verdwenen veertienjarige dochter, heeft opgekropt/ De cineaste tracht het mysterie niet te ontsluieren maar gaat in op de vraag hoe zij die achterblijven met elkaar omgaan. Verdriet en pijn worden niet uitgesproken maar komen tot leven via stille, claustrofobische beelden.
UNSPOKEN
Eenzaamheid, onmacht en isolement hebben een verstikkend effect op de protagonisten (Emmanuelle Devos en Bruno Todeschini) en dat gevoel wordt onderstreept met extreme close-ups, symbolisch geladen beelden en lange stiltes verstoord door aangrijpende replieken. Hoe hevig de emoties van het in tegengestelde richtingen denkende koppel ook zijn (zij wil afsluiten, hij wil doorgaan), Troch weert sentimentalisme. Meer nog, ze serveert de emoties zo onderkoeld dat de kijker er zelf naar op zoek moet naar gaan. Empathie en identificatie zijn werkwoorden voor Troch bij Unspoken.
Kid
In Trochs derde film, Kid (2012), wordt de wereld bekeken door de ogen van twee broers – de zevenjarige belhamel Kid en zijn twee jaar oudere en brave broer Billy – die niet alles begrijpen. De verdwenen vader, moeder die belaagd wordt door schuldeisers, de zieltogende boerderij; het wat en waarom van alles blijft vaag. In die mysterieuze, beklemmende sfeer wordt de vrolijke Kid gedwongen om snel volwassen te worden.
KID
Daar waar in Een ander zijn geluk en Unspoken kinderen de verborgen drijvende kracht achter het drama vormden staan ze overduidelijk centraal in Kid. “Mijn manier van vertellen is heel indirect in de zin dat ik vaak situaties niet letterlijk vertel, dat ik soms te laat in scènes kom, dat dingen niet uitgesproken worden,” stelt Troch, “dat was iets dat ik heel goed kan linken met de kinderwereld en het feit dat ze uit volwassen gesprekken geweerd worden en iets niet snappen of niet uitgelegd krijgen”. Door consequent te opteren voor deze kinderlijke, naïeve blik wordt de film een tocht door de geest van Kid en Billy, twee erg verschillende broers.
“Wat voor mij telt,” zegt Troch, “is dat hun gevoel, hun verdriet of hun gemis, even groot is. Alleen heeft Billy beslist er het beste van te maken. Terwijl Kid niet kan doen alsof het gevoel er niet is. De film gaat over de liefde van kinderen voor hun moeder. En over de zoektocht naar, als mama er niet meer is, kan iemand dat ooit vervangen? Het antwoord is nee, die liefde vind je bij niemand anders, wat niet wil zeggen dat je nooit meer gelukkig kan zijn. Ook al kunnen ze het niet verwoorden, dat zijn de basis-emoties van de kinderen. Billy verdringt ze omdat hij hard zijn best wil doen bij zijn tante en oom. Terwijl wanneer Kid zich zou kunnen settelen, hij het gevoel zou krijgen zijn moeder te verraden. Ook al weet hij niet wat het woord verraad is”.
KID
Home
Na haar drieluik rond kinderen focust Troch in Home op jongvolwassenen. En op de generatiekloof: jongeren en ouderen leven in eigen, niet-communicerende werelden. Centraal staat een met zichzelf worstelende zeventienjarige die na een tijdje in een gesloten instelling te hebben doorgebracht een nieuwe thuis hoopt te vinden bij zijn tante. Maar de ongezonde thuissituatie van een nieuwe vriend haalt het beste (vriendschap, loyaliteit) én het slechtste (verraad, geweld) bij hem boven.
Door te kiezen voor een haast vierkant 4/3 beeldformaat creëert Troch een claustrofobisch universum terwijl de verstrengeling van smartphone beelden, homemovies en observerende opnamen de generaties ook visueel doet botsen. Home is narratiever dan Trochs vorige films, het is ook een meer hormonaal geladen prent gedraaid in een documentair realistische filmstijl. Dat je de emotionele heftigheid van het gebeuren sterk voelt is nieuw. “Een welkom neveneffect van het beeldformaat is dat je klem zit,” zegt de cineaste, “maar het was me vooral om een zeker realisme te doen. Tot hiertoe waren mijn personages marionetten die ik liet evolueren in mijn wereld. Om ze als echt te ervaren moest je eerst in dat universum binnendringen. Ondanks hun stijlverschillen hadden mijn eerste drie films iets hermetisch en statisch. Daar wou ik vanaf met herkenbare personages van vlees en bloed.” Nadat ze drie maal een heftige problematiek onderkoeld bracht, kiest ze nu voor een stijl die even heftig is als haar inhoud.
HOME
“Ik wou meer verhalend en krachtiger vertellen, er heel dicht opzitten en het naast elkaar praten van tieners en volwassenen tonen,” benadrukt Troch, “er wordt gecommuniceerd zonder elkaar te begrijpen. Ik liet mijn jonge acteurs hun eigen taalgebruik en gedrag inbrengen en zo ontstond er een niveau boven het gebeuren waar verteld wordt wat er aan de hand is en hoe personages zich voelen. De ongemakkelijke fysieke reacties van Sammy bij de politieondervragingen en de onderkoelde reacties van Lina zeggen meer dan woorden.”
Home is een trip door de geest van jongeren. Op hun ritme. Met hun energie. Daardoor oogt dit als immersive cinema, ‘onderdompelingscinema’ zoals Iñárritu’s The Revenant, Son of Saul van László Nemes en Mad Max: Fury Road van George Miller. Het gebruik van smartphone beelden dompelt ons onder in de wereld van de jong volwassenen. Bedoeling was volgens Troch om “de drive van de jongeren te vatten, het gaat vooruit bij hen, er zit energie in, zelfs in lummelen zit energie.” Tiener zijn is de extremen opzoeken stelt Home, het is afschuwelijke dingen doen en daar hopelijk een les uit leren. “Ik heb liefde en begrip voor deze generatie omdat volwassen worden zo moeilijk is,” zegt Troch, “zeker in weinig rooskleurige tijden.”
HOME
De toekomst
“Ik denk dat je als filmmaker bij elke film jezelf en je manier van filmmaken in vraag dient te stellen,” zegt Fien Troch, “je moet zien welk verhaal je wil vertellen, wat je wil zeggen en op welke manier je dat wil doen. Ik wil me niet neerleggen bij het feit dat je dat elke keer op dezelfde manier zou moeten doen.” Haar vijfde film is dan ook een mysterie. Welk verhaal Troch zal vertellen en hoe dit zal gebeuren ligt allerminst vast.
Voor de cineaste is een auteur niet iemand die een vast patroon volgt maar iemand die zichzelf en zijn publiek constant wil blijven verrassen. Iemand die steevast vanuit het project vertrekt. “Ik ben zeer enthousiast over de stijl van Home maar dat wil niet zeggen dat ik mijn volgende film ook zo zal maken,” benadrukt Troch, “indien het past bij de film wel natuurlijk, ik wil niet veranderen om te veranderen, maar het onderwerp zal dit aangeven. Ik ben van mening dat de manier waarop je een verhaal vertelt heel veel bijdraagt aan dat verhaal en aangezien ik voor elke film sterk nadenk over de stijl heb ik dat ook nu gedaan.”
Ivo De Kock
(Artikel verschenen bij MOOOV, e-learning juni 2017, Fien Troch)
HOME
FILMOGRAFIE FIEN TROCH
2005: Een ander zijn geluk
2008: Unspoken
2012: Kid
2016: Home