Dossier Franse Cinema. Deel 8: Franse films op zoek naar een Vlaams publiek

BIENVENUE CHEZ LES CH’TIS

Bienvenue chez les Ch’tis groeide het afgelopen jaar uit tot het grootste commercieel succes uit de Franse filmgeschiedenis (meer dan 20 miljoen bezoekers!) en sloeg ook in Franstalig België aan. Dat deze uitzonderlijke hit pas laattijdig en op beperkte schaal Vlaanderen haalde, zegt alles over hoe het in onze contreien met de Franse film is gesteld. ‘Slecht’ is de beknopte diagnose. De Franse cinema werd haast onzichtbaar en daardoor ook onbekend én onbemind. Meer dan ooit moeten Franse films hun dvd-release aangrijpen om Vlaamse kijkers te bereiken. We grasduinen in het recente aanbod.

Woensdag 29 oktober 2008 gold in Frankrijk als D-Day voor de dvd-handel. Op die langverwachte dag kwam de grootste dvd-releaseoperatie ooit op gang. En force. Ruim 2,2 miljoen gewone en 50.000 Blu-ray dvd’s van Bienvenue chez les Ch’tis belandden gelijktijdig in de winkelrekken. Nog diezelfde dag gingen 650.000 exemplaren de deur uit. Waarbij het record van Pirates of the Caribbean: Dead Man’s Chest (500.000) aan diggelen ging. Al snel werd het miljoen ruim overschreden en ondertussen werd recordhouder King Kong (1,8 miljoen exemplaren in 2006) voorbijgestoken. Met dank aan een stevige marketingstrategie (het mediabudget bedroeg 3 miljoen euro) die de film  tot de must van het jaar maakte.

BIENVENUE CHEZ LES CH’TIS

Dat Pathé sterk geloofde in Dany Boons komedie mag blijken uit het feit dat er zelfs 20.000 VHS-cassettes op de markt werden gegooid. “Een knipoog,” stelde de verdeler in Première, “de film lokte zoveel mensen naar de zalen dat het best kan dat sommigen onder hen nog geen dvd-speler bezitten”. Toch was niet iedereen ervan overtuigd dat de meest bezochte en (illegaal) gedownloade film van het jaar ook nog eens een dvd-hit zou worden. Les Bronzés 3 (ook een hit, maar met lagere waarderingscijfers) flopte immers op dvd.

Maar de Ch’tis schreven opnieuw geschiedenis. Ondertussen bereikte de dvd Vlaanderen. Met lagere verwachtingen en zonder het bonusmateriaal (lange making-of, documentaire van Dany Boon over ‘le Nord’) van de Franse Collectors Edition. Dat is overigens een wat trieste Benelux-trend; extra’s ontbreken al te vaak. Ook wanneer er boeiend Frans materiaal bestaat. Onder meer La Chambre des morts, La Graine et le Mulet, Lady Chatterley en Paris werden bij ons in light-versie uitgebracht. Alsof we al blij mogen zijn dat er überhaupt een release is. Terwijl de zwakke marktpositie van de Franse cinema juist smeekt om optimale omkadering.

Daarom richten we de volgspot op recente Franse films die ruimere bekendheid verdienen dan hun te beperkte bioscoopcarrière. Helaas hebben daarvan alleen Flandres (makingof ‘L’homme des Flandres’) en La Fabriques des Sentiments (de volledige speeddating-scène, volgens Jean-Marc Moutout “als ode aan de acteurs”) extra’s.

UN BAISER S’IL VOUS PLAÎT

Op een avond ontmoeten Emilie en Gabriel elkaar in Jacques Demy’s Nantes. Ze voelen zich tot elkaar aangetrokken maar hebben een relatie. Hij wil zoenen, zij weet dat een onschuldige kus niet bestaat. Getuige het verhaal van vriendschap en liefde dat ze vertelt. Een onwaarschijnlijk verhaal dat net zoals de film van regisseur en hoofdacteur Emmanuel Mouret (Changement d’adresse) via aandoenlijk naïeve personages suspension of disbelief creëert. Theatrale verleidingsspelletjes, literaire dialogen en een directe stijl zorgen ervoor dat je met plezier kijkt naar mensen die verhalen vertellen. Vooral omdat je bij het luisteren moet interpreteren. Want in de sentimentele avonturen staat wat wordt gezegd steevast diametraal tegenover wat wordt gedacht en gevoeld. Terwijl slachtoffers wèl geluk kunnen vinden. Dankzij de liefdevolle ‘observaties’ van de cineast ontstaan emoties op de meest onverwachte plaatsen.

LA CHAMBRE DES MORTS

Franse filmmakers verlaten meer en meer het archetypische Paris, de Fabriques des Sentiments met zijn iconische locaties. Het grauwe Noord-Frankrijk staat niet alleen centraal in Bienvenue chez les Ch’tis maar ook in het drama Flandres en in de psychologische thriller La Chambre des Morts. Die laatste film van Alfred Lot speelt in Duinkerken, waar twee aangeschoten werklozen (letterlijk) per ongeluk het losgeld van een kinderontvoering in handen krijgen. Het is de start van een onderzoek dat een politieduo op het spoor van een gruwelkoppel brengt. Een verhaal van psychosen en psychopaten dat de troosteloze locaties en deprimerende personages nog donkerder maakt door een walgelijke sfeer van verderf en verlammende angst. Waarin jeugdtrauma’s, forensisch onderzoek, taxidermie, mutilatie en wraak verstrengelen. De finale in een gotisch gruwelhuis is hallucinant adembenemend en illustreert hoe briljant debutant Lot de Franse polar vermengt met de Angelsaksische serial killer film.

LA FABRIQUE DES SENTIMENTS

De snelwerkende en efficiënte (Parijse) notarisklerk Eloïse schrijft zich in voor speed-datings om haar vrijgezellenbestaan rationeel te beëindigen. Maar ze begrijpt haar gevoelens pas wanneer ze er ziek van wordt. Jean-Marc Moutout (Violence des échanges en milieu tempéré) legt klinisch de vinger op de malaise van een individu en een samenleving. Scherp maar zonder moreel oordeel, gevoelig maar zonder vals sentiment. Hij vermijdt ook clichés (actie diept de personages uit) en platgetreden paden (realiteit en verbeelding lopen slim dooreen, waarbij droomscènes de werkelijkheid in vraag stellen). Fabriques des Sentiments  bewijst dat Franse liefdesverhalen niet noodzakelijk praatziek zijn. Een schitterende Elsa Zylberstein spreekt boekdelen met haar lichaamstaal. Waarbij haar ogen en houding niet noodzakelijk eenzelfde verhaal vertellen.

FLANDRES

FLANDRES

“Ik moet onder druk staan van geluid, beeld, acteurs en budget om tot iets te komen” zegt regisseur Bruno Dumont (L’Humanité) in de makingof van Flandres n.a.v. zijn keuze om met drie tanks en niet-professionele acteurs een drama over de barbaarsheid van oorlog te maken. Om te vervolgen met “ik blijf waakzaam”, “ik hou alles in ’t oog”, “er zijn dingen die moeilijk te beheersen zijn”, “mijn verbeelding moet zich aanpassen aan de personen die er zijn” en “de opnames brachten psychologische zaken teweeg die ik niet had verwacht”. Uitspraken die suggereren dat Dumont vertrouwt op het toeval, maar uit de beelden blijkt dat hij de ‘ongevallen’ opwekt en manipuleert. Wanneer de acteurs, ruwe bolsters zonder filmpassie, tijdens de opnames slaags geraken is hij de laatste om tussen te komen maar de eerste om te stellen “ik neem risico’s door risico-individuen te nemen”. De regisseur die “allergisch is voor matige scènes” geeft toe dat hij acteurs “laat lopen om ze uit te putten, om ze voor te bereiden. Dat weten ze, het is een spel dat we met twee spelen”. Een mooie rationalisatie, maar de opnames tonen dat de relatie tussen de demiurg en zijn vertolkers heel ongelijk is. Zoals Dumont stelt, “het gaat niet om begrijpen maar om voelen”.

LA GRAINE ET LE MULET

Na L’esquive is La Graine et le Mulet opnieuw een meesterlijk en meeslepend migrantendrama van de in Tunesië geboren Franse cineast Abdellatif Kechiche. Ditmaal draait het verhaal rond een zestiger die, wanneer hij ontslagen wordt, zijn oprotpremie gebruikt om een oude vissersboot om te bouwen tot een in de haven van Sète aangemeerd restaurant. Gespecialiseerd in couscous met vis. Kechiche gaat geen thema (racisme, vervreemding, generatieconflict, patriarchaat en de rol van vrouwen) uit de weg, maar focust vooral op de familie (met al haar positieve en negatieve invloeden) en de emoties van tegelijk fragiele en sterke individuen. Hij neemt ruim de tijd om de personages en hun dagelijkse leven te schetsen waardoor ons medeleven er voor zorgt dat de finale tragische spiraal ondraaglijk spannend wordt. Dit kunstwerk kruipt tijdens het kijken onder je huid en laat je achteraf niet meer los. Helaas ontbreekt de uitgebreide buikdansscène die als kortfilm werd toegevoegd aan de Franse dvd.

LADY CHATTERLEY

LADY CHATTERLEY

D.H. Lawrence schreef drie versies van ‘Lady Chatterley’s Lover’ en overwoog de schandaalroman ‘Tenderness’ te titelen. Cineaste Pascale Ferran besloot versie twee (‘John Thomas and Lady Jane’, naar de troetelnamen die de geliefden aan elkaars geslachtsdelen gaven) van de schandaalroman te verfilmen. Ze draaide ook twee versies van Lady Chatterley, een bioscoop- en een televisiefilm. Twee varianten van een sensueel liefdesverhaal dat tederheid linkt aan de vorming van een koppel en toont hoe liefdeloos passie kan zijn. Jammer genoeg is louter de met Césars overladen bioscoopversie op de dvd terug te vinden en ontbreekt ook Ferrans ondertussen legendarische Césars-speech over de Franse filmcrisis die volgens haar de ‘films van het midden’, die zich zoals Lady Chatterley tussen kleine auteurcinema en grootschalig entertainment situeren, bedreigt.

PARIS

De vaak uitgespuwde Claude Lelouch is de peetvader van een bepaald soort tegelijk modieuze en kitscherige Franse cinema die loopt van de met pathos overladen biopic (Edith et Marcel kondigde La Môme aan) tot de melodramatische mozaïekfilm (Les uns et les autres inspireerde Paris). Cédric Klapisch maakte van zijn ode aan Parijs ook een ode aan Lelouch. Paris is een sentimentele korale film met een meerpolig verhaal over mensen die leven en sterven in de lichtstad, die een hoofdrol spelen in hun eigen levensverhaal en een bijrol vertolken in het leven van anderen. Net zoals Lelouch vermengt de cineast van Les Poupées Russes het banale en het monumentale, de clichés en de filosofische bespiegelingen. Als postmodernist maakt Klapisch van Paris echter ook een film over de Franse cinema. De segmenten van zijn mozaïek verwijzen naar bepaalde genres en stijlen: de morele vertelling (Eric Rohmer), het muzikale drama (Jacques Demy), de sociale parabel (Nicolas Klotz), het expressionistische melodrama (Christophe Honoré), het uitvergrote populisme (Étienne Chatiliez), het psychodrama (Pascal Bonitzer),… Resultaat is een soort oecumenische of multiculturele film, een cohabitatie van auteurs als eerbetoon aan de diversiteit van de Franse cinema. Propaganda voor de in Vlaanderen minder bekende en beminde Franse films. ×

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 590, december 2008)

UN BAISER S’IL VOUS PLAÎT; Emmanuel Mouret, F 2007; 96’; met Virginie Ledoyen, Emmanuel Mouret; FILM: *** / EXTRA’S: 0; dis. Homescreen; BIENVENUE CHEZ LES CH’TIS; Dany Boon, F 2008; 106’; met Kad Merad, Dany Boon; FILM: ** / EXTRA’S: 0; dis. Paradiso; LA CHAMBRE DES MORTS; Alfred Lot, F 2007; 115’; met Mélanie Laurent, Eric Caravaca; FILM: *** / EXTRA’S: 0; dis. Twin Pics; LA FABRIQUE DES SENTIMENTS; Jean-Marc Moutout, F 2007; 104’; met Elsa Zylberstein, Jacques Bonnaffé; FILM: ** / EXTRA’S: * (verlengde scène); dis. Lumière; FLANDRES; Bruno Dumont, F 2006; 91’; met Adélaïde Leroux, Samuel Boidin; FILM: ** / EXTRA’S: ** (documentaire); dis. Filmfreak; LA GRAINE ET LE MULET; Abdellatif Kechiche, F 2007; 149’; met Habib Boufares, Hafsia Herzi; FILM: ****/ EXTRA’S: 0; dis. Twin Pics; LADY CHATTERLEY; Pascale Ferran, F 2006; 168’; met Marina Hands, Hippolyte Girardot; FILM: **** / EXTRA’S: 0; dis. Filmfreak; PARIS; Cedric Klapisch, F 2007 126’; met Juliette Binoche, Romain Duris; FILM: ** / EXTRA’S: 0; dis. Twin Pics.