Laurent Cantes Entre les Murs: Een bonte klas als spiegel van de samenleving
ENTRE LES MURS
“Entre les Murs moest lijken op de samenleving; hij diende gevarieerd, rijk en complex te zijn” zei Laurent Cantet toen hij onder stormachtig applaus de Gouden Palm in ontvangst nam waar Frankrijk al 21 jaar op wachtte. De film waarmee de onderwijzerszoon “recht wou doen aan het werk dat in scholen wordt verzet” was ‘magisch’ voor Cannesjuryvoorzitter Sean Penn. De kroniek van een schooljaar, gezien via de lessen Frans van een vierde jaar in een Parijs college, is tegelijk hondstrouw aan de realiteit en ultradramatisch. Een subtiel véritédrama, voorbij de grens tussen documentaire en fictie.
“Ik wou de school tonen als een klankkast, een plek die gevoelig is voor het tumult van de wereld,” benadrukte Laurent Cantet, “een microkosmos met vraagstukken als ongelijkheid, werk en macht, uitsluiting, culturele en sociale integratie”. Voor de maker van Ressources Humaines (César beste debuut) en L’Emploi du Temps (Gouden Leeuw Venetië) moesten de belevenissen van een jonge leraar Frans en diens bonte klas scholieren authentiek en hedendaags zijn. Maar ook een trefzeker drama. “Entre les Murs toont,” volgens Cantet, “om dramatische redenen zaken die extreem zijn, sleutelmomenten van een schooljaar, momenten waarop er spanningen zijn”.
GOUDEN PALM voor LAURENT CANTET
Nog voor Vers le Sud speelde Cantet al met het idee van een film over het leven in een college. Maar pas wanneer hij ex-leraar François Bégaudeau’s autobiografische bestseller ‘Entre les murs’ leest, slaat de vonk over. De documentaire grondslag van Bégaudeau’s werk en diens directe aanpak bevalt Cantet. Ze besluiten samen met scenarist Robin Campillo personages uit het boek te distilleren en een verhaallijn te ontwikkelen. Om alles levensecht en geïmproviseerd te laten lijken, worden workshops gehouden met van de schoolbanken gerekruteerde acteurs. Het resultaat filtert door in het script en de opnames in een school van het Parijse 20ste arrondissement.
Entre les Murs is geen fabel zoals het utopische document Être et Avoir van Nicolas Philibert, maar een verzonnen drama dat sterk op de realiteit is geënt. Cantet focust op de interactie tussen meester Marin en zijn leerlingen van het vierde middelbaar, maar brengt ook andere contacten (klassenraad, gesprekken tussen leraars onderling en tussen onderwijzers en ouders) in beeld. Hij heeft oog voor komische, gewelddadige en polemische situaties en toont slechts de verveling (ook een aspect van het schoolleven) niet. “Ik denk dat het publiek ons niet gevolgd zou hebben,” verklaart Cantet deze keuze, “we filmden een dicteescène omdat we dachten een rustmoment nodig te hebben maar toen we het herbekeken zagen we dat het niet werkte”.
ENTRE LES MURS
Cantet kiest voor de opwinding van het rumoerige klaslokaal maar weerstaat aan effectenjagerij. De film begint – na de enige scène buiten de muren met François die koffie drinkt in een bar – met leraars die zich voorstellen (later moeten leerlingen hun zelfportret schrijven). Dan duiken we tussen de scholieren die een jaar ‘binnen de muren’ gaan samenleven. Langzaam leren we iedereen kennen. Dat gebeurt zo onnadrukkelijk dat je pas in een tweede visie merkt hoezeer de neergang van Souleymane (die al meteen zijn leermateriaal thuis vergeet) stelselmatig wordt opgebouwd. Net zoals de spanningen die tot incidenten escaleren.
Het ‘academisch beperkt’-oordeel van François tijdens een klasvergadering leidt tot de ‘pétasse’-uitschuiver in de klas (“Voor mij is del geen hoer” verdedigt François zich tegen de meisjes die zich beledigd voelen) en het incident waarbij Souleymane zijn gebrekkige verbaliteit heel ongelukkig fysiek uit. Met hevige discussies en een uitwijzing als gevolg. Ook hier brengt Cantet drama erg onnadrukkelijk. Zonder gemoraliseer, vals sentiment of buitensporig fysiek geweld. Het waardige “au revoir messieurs-dames” van een zich niet begrepen wetende Afrikaanse moeder zindert uiteindelijk des te sterker na.
ENTRE LES MURS
Entre les Murs vertelt een spannend verhaal met de nodige suspense, emotionele intensiteit en situatiewijzigingen. Maar toont ook een microkosmos die de Franse samenleving reflecteert. Die spiegel registreert raciale spanningen, economische frustraties en de twijfels van jongeren. Net zoals de kloof tussen jong en oud, leraars en leerlingen, autochtonen en allochtonen. En de neiging om mensen in vakjes op te sluiten zoals de spontane ‘aardig-niet aardig’ opdeling van leerlingen door een ‘ervaren’ leraar bewijst. Achter dat alles schuilen de contradicties die de Franse scholen in hun greep houden; het verlangen om niemand uit te sluiten en het streven naar discipline, de erkenning van de multiculturele diversiteit en het onderwijzen van een uniforme cultuur.
Taal is de sleutel van Entre les Murs. “Het is een soort labo: een cursus Frans in een semi-populaire wijk,” aldus Cantet, “de film voegt er iets aan toe: de vertolking, de stem. Een van mijn stokpaardjes is verbaliteit, maar jongeren beschikken niet over het monopolie van verbaliteit. Wat ik wou tonen is dat de leraars ook praten, onder elkaar, met de leerlingen,… Iedereen praat maar het is niet noodzakelijk dezelfde verbaliteit”.
ENTRE LES MURS
Die kloof fascineerde Bégaudeau: “Ik denk dat sommige leraars niet kunnen communiceren met jongeren omdat ze zich volledig van hun wereld afsluiten. Ze weten niet wat ‘rap’ is, luisteren niet naar rock en gaan niet naar Amerikaanse actiefilms kijken. Het stigmatiseren van jongeren is volgens mij een teken van bekrompenheid”. De filmmakers breken met het clichébeeld van de stilzwijgende adolescenten in de meeste jongerenfilms. Melancholische scholieren maken plaats voor levendige jongeren. Die ongeremdheid belet niet dat hiaten in de taal hen (maar ook leraars) soms doen ontsporen.
“Ik weet wat ik wil zeggen maar ik kan de woorden niet vinden” zegt een scholier. “Ik ben die clowns beu, dat ze in hun rotwijken blijven” roept een overspannen leraar die de taal van zijn leerlingen overneemt. “Het is een kwestie van intuïtie” is het enige dat François kan antwoorden op de vraag naar het onderscheid tussen geschreven en gesproken taal. Voor Cantet zijn er “twee talen: de officiële die we op school leren en de taal die we in gesprekken gebruiken. Het conflict in de film is de frictie die ontstaat tussen beide talen. Niemand heeft volledig gelijk. Wij tonen individuen die hierover nadenken”.
ENTRE LES MURS
Ook al staat de taal centraal, Cantet weigert om een cerebrale film te maken. Entre les Murs is een emotioneel véritédrama dat ook de seksuele dimensie van de woordenstrijd niet schuwt. Met name de drang van de volwassen man om, t.o.v. jongere ‘rivalen’ en voor de ogen van meisjes, zijn viriliteit te bewijzen. Verbale duels en een voetbalwedstrijd dienen als antwoord op de vraag aan de leraar “ben je homo?”. Angst is een van de emoties die van buitenaf binnendringen in een microkosmos die niet (af)gesloten kan en mag blijven. Want Cantet staat voor openheid en empathie. Wanneer François tegen zijn leerlingen zegt “jullie leven is interessant” repliceert Angélica terecht “ik had niet de indruk dat ons leven u zo sterk interesseerde”. De kracht van Laurent Cantet is dat hij oprecht geïnteresseerd is in mensen en hun beweegredenen.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in Filmmagie, n° 588, oktober 2008)
CITATEN PERSCONFERENTIE & SLOTCEREMONIE FESTIVAL DE CANNES – 24 & 25 MEI 2008
ENTRE LES MURS: onderwijsdrama / reg. Laurent Cantet / sce. François Bégaudeau, Robin Campillo & Laurent Cantet naar Bégaudeau’s boek / fot. Pierre Pilon / mon. Robin Campillo / act. François Bégaudeau (François Marin), Nassim Amrabt (Nassim), Laura Baquela (Laura), Franck Keïta (Souleymane), Louise Grinberg (Louise), Rachel Régulier (Khoumba), Esméralda Ouertani (Sandra), Vincent Caire (Vincent), Henriette Kasaruhanda (Henriette), Angélica Sancio (Angélica) / pro. Caroline Benjo & Carole Scotta / F / 2008 / 128’ / dis. Cinéart
LAURENT CANTET EN CAST