Richard Linklaters Fast Food Nation: Brutaal mozaïekverhaal
Twee cineasten uit Austin, Texas werden ‘Sundance Kids’: Robert Rodriguez en Richard Linklater. Maar de maker van Slacker, het tweeluik Before Sunrise/Before Sunset en A Scanner Darkly bleef het meest een onafhankelijke rebel. Getuige zijn frontale aanval op de Fast Food Nation.
“Koeien zijn dommer dan we dachten” besluiten studenten die als ‘eco-strijders’ de omheining rond een kudde koeien neerhalen maar verbijsterd moeten vaststellen dat de dieren niet meteen hun nieuwe vrijheid tegemoet hollen. Ze berusten in hun lot, brutaal afgeslacht worden voor de fastfoodindustrie, concluderen de idealisten teleurgesteld.
Maar “we weten niet dat ze niet weggaan,” onderstreept regisseur Richard Linklater, “het laatste wat we zien is dat de draad verdwenen is en de koeien er staan, maar misschien verzamelen ze de volgende avond wel de moed en wandelen ze weg”. De metafoor is duidelijk: dit verhaal gaat over bewustwording, actie en vooruitgang. “We zijn allemaal de koeien,” vult Linklater aan, “we worden aangemoedigd om anderen als koeien te behandelen, om niet om hen te geven”.
Fast Food Nation is een aanklacht, een vernietigende kritiek op de fastfoodindustrie, geïnspireerd door Eric Schlossers gelijknamige controversiële non-fictie bestseller uit 2001. Maar de film is ook een vurig pleidooi voor empathie en openheid in een geglobaliseerde wereld waar alles en iedereen met elkaar is verbonden. De avonturen van Amerikanen die hamburgers verkopen en Mexicanen die ze fabriceren, gevat in een mozaïekverhaal. Fast Food Nation herinnert aan Babel, Iñárritu’s epische evocatie van westerse schuldgevoelens t.o.v. de door globalisering nog sterker uitgebuite Derde Wereld.
Linklater gaat echter niet voor de nobele allegorie, wèl voor het brutale pamflet in stripstijl. Schreeuwerig, onevenwichtig, grotesk en shockerend. Verward maar wel verontrustend: de kijker een geweten schoppend met grove middelen. Gruwelscènes (gefilmd op de killing floor van een echt slachthuis), huizenhoge clichés (fastfood is ongezond) en schematisch getekende personages (quasi monolitische stripfiguren).
Een potentiële zwakte die Linklater omtovert tot een troef door zijn ontroerende oprechtheid (die zo aanstekelijk werkte dat hij voor deze lowbudgetfilm een indrukwekkende cast wist te verzamelen), directe stijl en uitgesproken gevoel voor mise-en-scène. Waardoor hij via vorm en inhoud duidelijk maakt dat fastfood deel uitmaakt van de American Dream. Maar vooral ook dat in de VS cultuur, handel (de salesman is de moderne cowboy, getuige de rancher vertolkt door Kris Kristofferson), industrie en politiek communicerende vaten zijn. Waarbij snelheid en beweging zowel bewustzijn als empathie doden.
“Fast Food Nation gebruikt een soort documentair realisme maar dan wel heel dramatisch en gestructureerd” stelt Linklater. ”We moeten allemaal van tijd tot tijd een beetje shit (rommel én stront) eten” zegt de pragmatische vleeshandelaar Harry tegen Don, een marketingman die door fastfoodketen Mickey’s van Anaheim (geboorteplaats van de fastfood) naar Cody in Colorado (een fictief dorp, Buffalo Bills Cody ligt in Wyoming) wordt gestuurd om te onderzoeken hoe er fecaliën in de hamburgers konden belanden. Een rancher (Rudy), een alleenstaande moeder (Cindy), een teenager die werkt in een hamburgertent (Amber), een non-conformistische outsider (Pete) en een ecoactivist (Paco) kruisen zijn pad.
In een andere verhaallijn volgen we illegale migranten (Sylvia, Raul & Coco) en hun coyote (gids Benny) op een tocht van Mexico door de Sonora- woestijn naar de vleesfabriek waar ze door werkleider Mike worden gedrild om het vlees te produceren dat aan de hamburgerketen wordt geleverd. De blik achter de schermen in fabriek en restaurant onthult seksuele pesterijen, industriële ongevallen, uitputtende werkomstandigheden, drugsverslaving, gruwelijke productiemethodes en onhygiënische bereidingswijzen. Vele slachtoffers en enkele idealisten.
Centrale figuur Don laveert tussen beiden; hij is een tragische figuur die niet kan kiezen tussen persoonlijk en maatschappelijk belang en daardoor in een zwijgzame getuige verandert. Vleesgeworden illustratie van “je bent wat je eet”. “Ik ben er trots op dat Fast Food Nation doet nadenken over mensen van wie je niet weet dat ze in je voedselketen zitten” zegt Linklater. Zijn satire rekent ook af met een cultuur die goedkope arbeidskrachten, bedenkelijk voedsel en marketingleugens verslindt. De wereld is bij Linklater letterlijk en figuurlijk bezoedeld.
IVO DE KOCK
(Artikel verschenen in FILMMAGIE, n° 574, mei 2007)
FAST FOOD NATION: reg. Richard Linklater / sce. Richard Linklater & Eric Schlosser / muz. Friends of Dean Martinez / fot. Lee Daniel / mon. Sandra Adair / act. Patricia Arquette (Cindy), Bobby Cannavale (Mike), Ethan Hawke (Pete), Gregg Kinnear (Don), Kris Kristofferson (Rudy), Avril Lavigne (Alice), Paul Dano (Brian), LuisGuzman (Benny), Bruce Willis (Harry), Catalina Sandino Moreno (Sylvia), Ashley Johnson (Amber), Lou Taylor Pucci (Paco) / pro. Jeremy Thomas & Malcolm McLaren / USA-UK / 2006 / 112’ / dis. Cinéart