DOCVILLE 2017: Festival voor documentaire auteurscinema in Leuven

mrt 6, 2017   //   by Ivo De Kock   //   actueel, filmfestivals, nieuws  //  No Comments

I’M NOT YOUR NEGRO

Reeds voor de dertiende keer wordt in Leuven DOCVILLE georganiseerd, een festival voor documentaire auteurscinema dat traditioneel een boeiend en divers overzicht biedt van de betere recente ‘docs’. Van 22 tot 30 maart krijgen bezoekers niet enkel tal van spraakmakende en intrigerende documentaires te zien maar kunnen ze ook deelnemen aan nabesprekingen, debatten, masterclasses en lezingen. En hun favoriete documentaire bekronen.

De documentaire is een filmcategorie die (bijna) uitsluitend met realiteitsbeelden een filmisch betoog opbouwt. De geschiedenis van de documentaire is zo oud als die van film. De eerste ‘bewegende beelden’ – denk maar aan L’arrivée d’un train à La Ciotat van de gebroeders Lumière – waren immers per definitie documentaire beelden.

Kijken naar de wereld in Leuven

De non-fictie cinema ging daarna zijn eigen weg, diversifieerde en kende periodes van ups en downs. Met dank aan Michael Moore, die met documentaires zoals Bowling for Columbine en Fahrenheit 9/11 een ruim publiek vond, werd het genre in het nieuwe millennium weer ‘hot’. Op die golf surfte DOCVILLE om succesvol een jaarlijks filmfeest op de kaart te zetten. Een festival waar de liefhebbers van het documentaire genre kunnen genieten van boeiende, betoverende en begeesterde nationale en internationale films. Dit jaar een maandje vroeger, van 22 tot 30 maart.

MACHINE OF HUMAN DREAMS

Volgens regisseur Ken Burns (The Civil War, The War) zijn documentairemakers de ‘tribal storytellers‘ van vandaag. Ze creëren een spanningsveld tussen kunst en realiteit en doen daarbij de grenzen tussen het persoonlijke en het collectieve, tussen fictie en non-fictie, vervagen. De Franse iconische filmmaker Jean-Luc Godard (Le Mépris, Adieu au langage) wees er al op dat wie aan een documentaire begint vaak bij fictie uitkomt (en omgekeerd). Terwijl de ‘waarheid’ die non-fictie via de realiteit weergeeft zowel troebel en ongrijpbaar blijkt.

Documentairemakers creëren immers net als speelfilmregisseurs hun eigen realiteit via een subjectieve visie. De documentaire is een blikopener die ons via het oog van de cineast naar feiten én fictie laat kijken. De taak van een creatieve en geëngageerde documentairemaker is toeschouwers op een nieuwe manier naar de wereld te laten kijken. In tijden dat de traditionele media steeds meer geformatteerd en gecontroleerd worden, biedt wat de Russische filmmaker Dziga Vertov (Man with a Movie Camera) in 1923 omschreef als het ‘kino-oog’ de kans “om je de wereld te laten zien zoals alleen ik (het kino-oog) ze kan zien.”

I’m Not Your Negro

Daarin slaagt de DOCVILLE openingsfilm I’m Not Your Negro van Raoul Peck, een even prikkelende als verhelderend documentaire die duidelijk maakt dat het grote trauma van de Amerikaanse samenleving niet verbonden is met de Amerikaanse burgeroorlog zoals de aanhangers van Trump (willen doen) geloven maar in het gewelddadig racisme en de onderdrukking van een bevolkingsgroep door een andere (de stelling die in recente Amerikaanse films zoals de nieuwe The Birth of a Nation en in Free State of Jones wordt onderschreven).

I’M NOT YOUR NEGRO

I’m Not Your Negro vertrekt van een korte tekst die de Afro-Amerikaanse schrijver (‘Go tell it on the mountain’) en mensenrechtenactivist James Baldwin (1924-1987) in 1979 schreef als ontwerp voor een boek over de levens van en de moorden op Medgar Evers (mensenrechten activist vermoord in Mississippi), Martin Luther King en Malcolm X, die hij stuk voor stuk goed kende. Raoul Peck laat acteur Samuel L. Jackson de tekst voorlezen en gebruikt documentaire beelden (zoals de mensenrechtenmars in Washington waar Baldwin met Bob Dylan praat) om de woorden kracht bij te zetten.

Maar hij last ook filmfragmenten in die illustreren hoe paternalistisch Hollywood omsprong met racisme (Griffiths The Birth of a Nation, John Stahl’s Imitation of Life, Guess who’s coming to dinner, The Defiant Ones, In the Heat of the Night). De clash tussen de woorden van Baldwin en de filmbeelden is confronterend.

Ontluisterend zijn de beelden van Baldwins trip door het Amerikaanse Zuiden in 1957 wanneer hij de strijd om stemrecht en onderwijs van dichtbij observeert. Haat, agressie en dreigend gevaar druipen van de beelden. Maar de verbale duels die Baldwin in universiteiten of op televisie uitvecht zijn niet minder indrukwekkend. Waarbij hij duidelijk maakt dat de ‘negro‘ een creatie is van een blanke samenleving (Baldwin fulmineert tegen ‘white America‘ en zijn ‘cruel majority‘) gebouwd op racisme, onderdrukking en uitbuiting.

Peck benadrukt dat de Amerikaanse geschiedenis gebouwd is op rassenhaat en geweld. Hij toont de actualiteit van de problematiek en van Baldwins gedachtengoed door beelden van recente #BlackLivesMatter protesten in Ferguson en Baltimore te verstrengelen met scènes van racistisch groepsgeweld in het Alabama van de jaren vijftig. Tegelijk ontmaskert hij fijntjes het neerbuigende superioriteitsgevoel van Robert Kennedy, die suggereert dat er 40 jaar later misschien wel een zwarte Amerikaanse president zal zijn, door Barack en Michelle Obama te tonen tijdens de inauguratie van 2008 .

MAGNUS

Betoverende en begeesterende documentaires

I’m Not Your Negro is een sterke festivalopener maar daar blijft het niet bij. DOCVILLE stelde een verbluffend sterk programma samen met onder meer Liberation Day (Morten Traavik en Ugis Otte volgen de tournee van een Sloveense band door Noord-Korea), Dries (portret van modeontwerper Dries Van Noten), Sacred (over religie), Pornocracy (over hoe informatici de online pornoindustrie hijackten), All Governments Lie (over onderzoeksjournalisten die leugenachtige regeringen bestrijden), Sour Grapes (over hoe de wijnwereld op zijn grondvesten daverde door grootschalige wijn-fraude), For the Love of Meat (over de bovenmatige vleesconsumptie van Australiërs), Machine of Human Dreams (over robot-ontwerpers met een queeste om artificiële intelligentie een belangrijke stap voorwaarts te laten zetten), Harry Benson: Shoot First (portret van de man achter unieke, iconische foto’s), Zero Days (Alex Gibneys spannende thrillerdocumentaire over het STUXNET-virus) en de muziekdocumentaires Gimme Danger (van Jim Jarmusch), Once more time with feeling (van Andrew Dominik over Nick Cave) en LeFtO: In Transit.

SOUR GRAPES

Hoofdzakelijk nieuwe films die verdeeld werden over verschillende secties (Festival Favorieten, Internationale Selectie, Weten en Geweten, Food for Thought, Muziekdocumentaires, Outside the box) en aangevuld worden met reeds vertoond Belgisch werk zoals Johan Grimonprezs beresterke wapenhandel documentaire Shadow World (het nagesprek met auteur Andrew Weinstein is een must), Arno: Dancing inside my head, L’Etranger (over de avonturen van jonge Afrikaanse voetballers in Brussel), Grands Travaux (over een Nederlandstalige school met gestigmatiseerde Brusselse jongeren) en Exprmntl (historiek van de experimentele film in België).

Dead Donkeys Fear No Hyenas

Keuze genoeg maar we willen wel enkele films tippen. Zo is er het in Ethiopië spelende Dead Donkeys Fear No Hyenas van Joakim Demmer. Een ontluisterende documentaire over landroof, op de vlucht gedreven boeren en de ongelijke strijd tussen onderzoeksjournalisten en zowel repressieve lokale regeringen als cynische internationale banken (zoals de World Bank die stelt “er zijn altijd winnaars en verliezers, het is de bedoeling zo weinig mogelijk verliezers te hebben”). Een onthutsende vaststelling (op de luchthaven van Addis Abeba ontdekt de documentairemaker vast dat voedsel wordt uitgevoerd terwijl tegelijkertijd voedselhulp arriveert) zet Demmer aan om een onderzoek te voeren dat zes jaar zal duren.

Hij stelt daarbij vast dat er bij de ‘land grabbing‘ slachtoffers vallen (“Hoe moet ik overleven zonder grond,” vraagt een landbouwer, “ik kan niet boeren in de lucht”), daders (leger en regering die tegenstanders met ’terrorisme’ om de oren slaan) en medeplichtigen (de ‘World Bank’, opgezet om armoede te bestrijden maar in de praktijk betrokken bij sociale en ecologische wanpraktijken) aan het werk zijn en de strijd er een van David en Goliath is.

Waarbij de boeren de prijs betalen (en het vluchtelingen statuut verwerven), de bank buiten schot blijft (de World Bank kan niet vervolgd worden) en onderzoeksjournalisten uitgeschakeld worden (moeten vluchten of in de gevangenis belanden). Maar de landbouwer en journalisten blijven waardig en onverschrokken in verzet gaan. De verklaring is eenvoudig: “A dead donkey can not fear an hyena because it is allready dead.”

David Lynch: The Art of Life

Na de release van zijn laatste nachtmerrieachtige en surrealistische langspeelfilm uit 2006, Inland Empire, bleef David Lynch artistiek actief. Die hyperactiviteit in diverse domeinen verklaart juist waarom het wachten was op de langverwachte Twin Peaks vervolgserie om Lynch weer als filmmaker aan het werk. De documentaire David Lynch: The Art of Life van Jon Nguyen, Rick Barnes en Olivia Neergaard-Holm toont waar Lynch de jongste jaren mee bezig was: met schilderen. Voor hem is er weinig verschil tussen beide media; filmen is schilderen met een camera.

We zien Lynch werken aan zijn brutale, expressionistische schilderijen (die de lijn van Mulholland Drive en Inland Empire doortrekken) terwijl het via voice-over zijn jeugd en opvoeding uit de doeken doet. Daarbij gaat hij dieper in op zijn nood om indrukken op experimentele wijze weer te geven. Dat leidde tot anekdotes (een gekke, naakt rondlopende buurvrouw die de inspiratiebron voor een memorabele scène uit Blue Velvet werd) maar tot een oeuvre dat vooral picturaal geïnspireerd was. Eraserhead, Lost Highway en Mulholland Drive hadden al duidelijk gemaakt dat film en literatuur niet de inspiratiebronnen van Lynch waren, maar deze documentaire geeft aan waarom dat zo is.

Gringo

Nanette Burstein verraste ooit met The Kid Stays in the Picture, een intrigerende documentaire over de flamboyante en lichtjes gekke filmproducent Richard Evans (Chinatown, The Godfather), en zij serveert ons met Gringo een nieuw portret van een gestoorde beroemdheid. De documentaire vertelt “a scary story“, het beangstigende verhaal van John McAfee, de Amerikaan die wereldberoemd en steenrijk werd toen hij vooral stevig gehypte antivirussoftware op de markt brengt.

GRINGO

Burstein pluist de levensloop van McAfee uit en via getuigenissen ontdekt ze dat hij “briljant leek meer paranoïde was en zich gedroeg als een guru.” Iemand die een gekke onderneming opzette, angst voor een doomsday virus cultiveerde en langzaam zijn eigen mythe ging geloven. Wanneer hij naar Belize verhuist (na het ensceneren van zijn bankroet) zegt hij “I’m getting ready for some serious Heart of Darkness shit” en begint zich als Conrads protagonist kolonel Kurtz te gedrag. “It’s not Belize, it’s McAfee country” klinkt het. Terwijl zijn privémilitie door de straten paradeert.

Een moord op een buurman (waarvan McAfee verdacht wordt) en een avontuurlijke vlucht uit het land later lijkt de documentaire een steekspel tussen regisseur en onderwerp te worden. Zeker wanneer McAfee politieke aspiraties koestert, een terugkeer als flamboyante ‘veiligheidsspecialist’ opzet en de mail correspondentie tussen beiden uit de hand loopt. De spanning is te snijden wanneer de twee elkaar voor een eerst (in het oog van de camera) ontmoeten. Het zorgt voor een boeiende kijkervaring maar Gringo is vooral ook een interessante meditatie over hoe imago, perceptie en communicatie de werkelijkheid kleuren.

 Tower

Een bijzonder straffe film is Tower, een experimentele documentaire die gebruik maakt van zowel re-enactment, getuigenissen, archiefmateriaal als de rotoscopie-techniek (een animatieprocedé waarin live action wordt overgetekend, zoals Richard Linklater deed in Waking Life en A Scanner Darkly) om een waargebeurd drama te reconstrueren. Met name de eerste massamoord op een Amerikaanse universiteit, de Texas University in Austin waar een dolle ex-militair (Charles Whitman) op 1 augustus 1966 een slachting organiseert door van een klokkentoren te vuren op weerloze studenten.

De 90 minuten van verbazing, verbijstering en angst worden minutieus gereconstrueerd aan de hand van de verhalen van slachtoffers, politieagenten en getuigen. Het resultaat is beklemmend zonder voyeuristisch te worden. We kruipen in de huid van de betrokkenen (en bij een neergeschoten zwangere vrouw wordt het echt beklijvend) en kunnen ons inleven in hun emoties maar tegelijk zorgt de rotoscopie-techniek voor een zekere afstand. Wat een poëtisch, contemplatief effect creëert.

Tower is daardoor uniek, immersive cinema die tegelijk contemplatief is. “Ik wou een een experimentele film creëren die tegelijk onderdompelend was,” zegt regisseur Keith Maitland (The Eyes of Me), “ik wou je het gevoel geven daar te zijn.” Hij beperkt zich echter niet tot de actieterreinen (het plein en de toren) en het gebeuren maar toont ook de context. Zo wordt duidelijk dat in een tijd waar communicatie nog niet geglobaliseerd was en schietincidenten nog geen gemeengoed waren alles heel anders en trager verliep. Maar ook hoe groot de impact van een radioman toen wel kon zijn.

Maitland trekt de zaken ook open naar latere incidenten (Columbia, Virginia, …) en Amerika’s relatie met geweld en vuurwapens. In de woorden van TV nieuwsanker Walter Cronkite: “De misdaad was de misdaad van de samenleving.” Maar hij heeft vooral ook oog voor wat er na het incident emotioneel gebeurde met betrokkenen die in de anonimiteit belandden.

Waardoor duidelijk wordt hoe enorm de impact was en hoe bewonderingswaardig humaan en weinig wraakzuchtig veel betrokkenen reageerden. Voedsel voor gedachten, deze puike documentaire die illustreert hoe dit genre nog altijd nieuwe ‘tribal storytellers‘ blijft opleveren en via het verleden kan reflecteren over het heden. Tower is een niet te missen documentaire, een hoogtepunt tijdens deze hoogstaande editie van DOCVILLE.

IVO DE KOCK

(Artikel verschenen op DeWereldMorgen.be, 8 maart 2017)

 

DOCVILLE 2017 loopt van 22 tot 30 maart in de Leuvense binnenstad: CINEMA ZED-VESALIUS, CINEMA ZED-STUK, KINEPOLIS en 30CC/WAGEHUYS. Programma en informatie op www.docville.be

DOWN TO EARTH

 

Leave a comment